Leren kenmerk van vroomheid

I n het zoeken naar een antwoord op deze vraag wil ik pleiten voor een herijking van het begrip leren. De leerdienst kan immers beschouwd worden als een vorm van voortgezette catechese en heeft dus per definitie een onderwijzend karakter. Naar mijn waarneming wordt in onze kring het leren nog te veel gezien als iets voor alleen het hoofd. Het verwijt dat de reformatorische theologie in de loop van de tijd een hoog rationeel gehalte heeft gekregen, is naar mijn mening niet helemaal uit de lucht gegrepen en raakt ook onze leerdiensten. Mede daardoor worden de tweede diensten door velen als

weinig relevant ervaren.

Het bijbelse leren omvat niet alleen het hoofd, maar ook het hart en de handen. Bij kennen gaat het in de Schrift niet alleen om weetjes en fei-

ten maar ook en vooral om relatie. God leren kennen is een zaak van het hele bestaan. Zoals een jongen en een meisje die kennis aan elkaar krijgen niet alleen veel van elkaar gaan weten, maar vooral elkaar gaan aanvoelen en van elkaar gaan houden, zo is het ook in het leerproces waarin de Heilige Geest ons betrekken wil.

Bij iedere leerdienst dient de voorganger zich niet alleen af te vragen wat de focus van zijn preek is – wat is mijn boodschap? –, maar ook wat daarvan de function is: wat wil ik met mijn onderwijs bereiken en wat kunnen de gemeenteleden ermee in de praktijk van het geloofsleven, zowel in de binnenkamer als op de werkvloer? Leren is primair gericht op verandering, zowel van het hart als van het gedrag. Nooit kan een leerdienst volstaan met het aanreiken van concepten, steeds zullen ook de geloofsbeleving en de way of life van de hoorders in het vizier moeten zijn.

Lerende gemeente

Het tweede dat ik in dit verband wil opmerken is dat de leerdienst niet op zichzelf staat, maar integraal onderdeel is van de lerende gemeente. Het jodendom heeft ons geleerd dat ‘leren’ een onopgeefbaar kenmerk is van vroomheid. Permanent en levenslang

leren is het devies. De godsdienstige mens leert van de wieg tot het graf en hij doet dat niet in zijn eentje, maar samen met de anderen binnen zijn geloofsgemeenschap.

De christelijke gemeente is per definitie een leergemeenschap, waarbij jong en oud betrokken zijn. Ik noem dat graag de catechetische cirkel. Het middelpunt van de lerende gemeente is en blijft de zondagse eredienst, met name de leerdienst. Daaromheen en vandaaruit breidt het leerproces zich uit tot de volgende segmenten: de huisgodsdienst, de gewone catechese, het vormingswerk (waaronder ik het kring- en verenigingswerk reken) en ten slotte de toerusting – leermomenten gericht op de taak die ouderen en jongeren in de gemeente hebben te vervullen. Het is de boeiende uitdaging om de leerdienst te verbinden met al die andere vormen van onderwijs in de gemeente. Het vraagt creativiteit en inzet om de thematiek van de leerdienst bespreekbaar te maken in het gezin en op de catechisatie. Ook op gesprekskringen kan de stof die zondags aan de orde was ter sprake komen en worden verwerkt.

Ontvangen en geven

Als derde aspect van het leren in de gemeente wijs ik op het gegeven dat onderwijs ontvangen ook de opdracht om onderwijs te geven met zich meebrengt. Het Hebreeuwse woord voor leren, lamad, bergt die twee kanten van dezelfde medaille in zich. Mooi is wat Mozes zegt in Deuteronomium 4. Hij herinnert het volk aan de verbondssluiting bij de Sinai en gebruikt daarbij meerdere keren het woordje leren. De ouderen moeten de heilzame geboden en beloften van God die in de woestijn gehoord werden telkens weer leren.

En tegelijkertijd moeten zij deze woorden doorgeven aan hun kinderen en kleinkinderen. De Engelse taal kent voor het begrip leren twee woorden: to learn en to teach. De Duitsers spreken over lernen en lehren. Het leren als een leerling en het onderwijs geven aan anderen gaan hand in hand.

Het is van groot belang dat deze diepe en brede betekenis van het leren meer gaat leven in onze gemeenten. Dan zal de leerdienst vanzelf een vervolg krijgen in opvoeding, jeugdwerk en vormingswerk.

Het drieluik ‘Leerdienst en belevingscultuur’ is te downloaden via www.gereformeerdebond.nl.

Regelmaat

Als praktische suggesties voor de leerdienst noem ik een tweetal zaken. Voor het Joodse lernen zijn regelmaat en discipline een onmisbare voorwaarde. Daar kunnen christenen, die hun wortels in Israël hebben, hun winst mee doen. Als ik mij niet vergis, schort het wat de leerdienst betreft nog weleens aan discipline. In sommige gemeenten is het aantal leerdiensten per jaar beperkt tot een minimaal aantal. Als in de adventstijd, de lijdenstijd en de vakantieperiode gekozen wordt voor vrije stof, dan blijft er voor regelmatig onderwijs niet veel ruimte over. Natuurlijk besef ik dat iedere gemeente haar eigen mogelijkheden en begrenzingen heeft, maar ik wil er toch voor pleiten om de gang van de leerdiensten er zoveel als mogelijk is in te houden.

A4’tje

Als laatste wijs ik erop dat de leerdienst gediend is met meer aandacht voor voorbereiding en verwerking. Zelf heb ik de gewoonte om na de morgendienst een A4’tje uit te delen met een korte introductie op de catechismusafdeling die ’s avonds aan de orde is, een eigentijdse tekst van de betreffende zondag en enkele verwerkingsvragen of opdrachten bestemd voor het gezin. Op de achterzijde geef ik een eenvoudige weergave van de betreffende zondag, speciaal voor jongeren. Ik heb gemerkt dat de gemeente deze handreiking positief waardeert en mede daardoor meer betrokken raakt bij de leerdienst.

Natuurlijk zijn er ook andere mogelijkheden om de voorbereiding en de verwerking van de leerdienst te stimuleren. Veel van onze gemeenten beschikken over een eigen website. Wat let ons om enkele gedachten of stellingen daarop te plaatsen en de gemeente uit te nodigen daarover – al dan niet in gezinsverband – na te denken en eventueel via de email daarop te reageren? De moderne communicatiemiddelen bieden een uitgelezen kans om de leerdienst een (bescheiden) interactief karakter te geven. Waarom zouden we daar geen gepast gebruik van maken?

Vraag- én uitroepteken

De leerdienst in een belevingscultuur? ! Het vraagteken achter deze zin geeft aan dat de leerdienst in onze tijd niet vanzelf spreekt en ook niet vanzelf gaat. Maar is dat ooit wel zo geweest? Het uitroepteken maakt duidelijk dat we er niettemin aan willen vasthouden. We mogen het doen in het vertrouwen en in de verwachting dat de Heilige Geest ook in onze belevingscultuur het onderwijs van de kerk zal willen zegenen. De gereformeerde theologie en spiritualiteit hebben nog niets aan vitaliteit en veerkracht ingeboet en zijn het waard om in de leerdienst te worden overgedragen, ook al is de context veranderd en het klimaat gewijzigd.

M. van Campen

Volgende week: gesprek met ds. A. van Vuuren over de leerdienst in de praktijk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen