Dominee in Indonesië

‘ zou Calvijn ervan vinden dat wij in wat onze Torajagemeenten elke zondag een koor laten zingen? ’ ‘Wat kunnen we veel van Calvijn leren als het gaat om de diaconale visie van de kerk.’ ‘Calvijn wilde het liefst elke zondag het heilig avondmaal vieren, hoe zouden onze gemeenten dit vinden? ’ ‘Is het waar dat Calvijn zo’n sobere levensstijl had? ’ ‘Waarin verschilt de Torajakerk van ‘GZB-gemeenten’ in Nederland? ’ Deze en vele andere vragen en opmerkingen worden geuit tijdens de recente studiebijeenkomst van het Theologisch Instituut van de Torajakerk voor predikanten van de Torajakerk.

De conferentie begint met een openingsdienst en kennismaking. De volgende twee dagen staan in het teken van het delen van ervaringen. De deelnemers gaan in groepjes van acht à tien uiteen en ieder krijgt de gelegenheid te vertellen over de vreugden en zorgen van het werk als predikant. De dag erna komen we in de grote groep bij elkaar om alles plenair te bespreken. Veel wat vreugde geeft wordt naar voren gebracht en ik merk bij de collega’s een grote gedrevenheid om het Woord van God te verkondigen.

Predikant centraal

Toch springen er ook een paar belangrijke punten van zorg uit. Zo zij velen van mening dat de predikant in de gemeenten te veel centraal staat. Veel wordt van hem verwacht, terwijl de predikant hoopt dat de gemeenteleden – toegerust met de gaven van de Geest – ook zelf volop participeert. De predikant functioneert nogal eens als manusje van alles en moet veel taken doen die anderen wellicht veel beter kunnen. Als een predikant prioriteiten gaat stellen vindt dit niet altijd begrip in de gemeente.

Velen ervaren daarom een hoge werkdruk. Daar komt nog bij dat het salaris van de predikant in veel gemeenten afhankelijk is van de collecteopbrengst. De predikanten voelt dit veelal als een zwaard van Damocles en durft daarom niet kritisch te zijn: ‘Als wij onze bezwaren durven uiten of niet hard genoeg werken komt erg geen brood op de plank.’ Ik krijg de indruk dat een deel van de collega’s moeite heeft om rond te komen. De partners van de predikanten zijn – dikwijls noodgedwongen – ook vaak buitenshuis werkzaam. Predikanten spreken openlijk uit dat huwelijk en gezinsleven te lijden hebben onder hun werk en deze spanningen.

Liturgie

In veel gemeenten blijken ook spanningen met betrekking tot liturgische vragen te leven. Evenals in Nederland trekken in Torajaland evangelische of charismatische gemeenten veel leden. De liederen en de appellerende en communicatief aantrekkelijke manier van prediking in deze gemeenten spreekt velen binnen de Torajakerk aan, ze gaan shoppen of laten zich overschrijven. De synode van de Torajakerk heeft nu de gemeenten een bepaalde mate van vrijheid gegeven voor invulling van de diensten, maar veel kerkenraden zijn huiverig om veranderingen aan te brengen. Er lijkt juist daardoor een bepaalde verstarring op te treden, wat veel geduld en tact van de predikanten vraagt.

Calvijn

Naast het delen en bespreken van elkaars ervaringen is er ook veel aandacht voor de persoonlijkheid en spiritualiteit van de predikant. Er is een boeiend bijbels-theologisch verhaal over wat het profeet zijn van Jezus Christus betekent voor de roeping van de kerk. Er is een forum met (oud-)synodevoorzitters over de toekomst van de Torajakerk. Het diaconaat krijgt aandacht en er wordt een werkboek van het instituut over huwelijkscatechese gepresenteerd. Iedere ochtend starten we met het lezen van telkens een deel uit een boekje over pastoraat aan de pastor: Wie is er pastor voor de pastor, die immers ook zijn verhalen kwijt moet?

Er is verder tijd om na te denken en door te praten over de betekenis van Johannes Calvijn voor de Torajakerk. Dr. Zacharias Ngelow,

docent kerkgeschiedenis aan de Theologische Hogeschool in Makassar, houdt een uitstekende inleiding. Daarna is er een levendige discussie over de vraag in hoeverre de Torajakerk een ‘calvinistische kerk’ is en wat de relevantie van Calvijn voor de huidige Torajakerk kan zijn. De predikanten blijken zich er zeer van bewust dat via de GZB het calvinisme in Torajaland is gebracht. In 1913, dus bijna honderd jaar geleden, kwam A.A. van de Loosdrecht (1885-1917) als eerste zendeling van de GZB in Torajaland aan en daarna volgden er velen. Er zijn nu zo’n 1000 gemeenten en zo’n 500 dienstdoende predikanten. Heel bijzonder; Soli Deo Gloria!

Wat herkennen mijn Torajacollega’s in hun kerk(diensten) nu als ‘in de lijn van Calvijn’? Op deze vraag roept vrijwel iedereen spontaan uit: ‘de psalmen!’ Inderdaad, de Torajakerk is een psalmenzingende kerk. Vanaf de beginperiode dat de zending hier diensten organiseerde zijn er nooit uitsluitend psalmen gezongen, maar de psalmen vormen wel een wezenlijk onderdeel van de dienst. Ik begrijp dat de Torajakerk wat dit betreft een unieke plek heeft binnen de protestantse kerken in Indonesië.

Avondmaal

Calvijn hecht ook sterk aan de schuldbelijdenis en genadeverkondiging, wat ook in de diensten hier een eigen plaats heeft. Het gezamenlijk uitspreken van de geloofsbelijdenis en het gebed des Heeren en het gezongen en/of gesproken ‘Amen’ na votum/groet en zegen zien ze – terecht – ook in de lijn van Calvijn. En natuurlijk de grote aandacht voor de prediking van het Woord Gods: de drie sola’s. Net als in de kerken in de reformatorische traditie in Nederland wordt ook in de Torajakerk het heilig avondmaal (maar) vier keer per jaar gevierd, terwijl Calvijn toch sterk voelde voor een wekelijkse viering, maar door de overheid gedwongen overging tot een maandelijkse viering in Genève. Ik krijg de indruk dat dit een nieuw gezichtspunt voor de collega’s is en dat ze nu pas begrijpen waarom er (maar) vier keer per jaar avondmaal wordt gevierd.

De zending bracht ook de presbyteriaal-synodale ambtsstructuur in de Torajakerk: de gemeenten worden geleid door een kerkenraad, bestaande uit predikant(en), ouderlingen en diakenen. De kerkenraad vaardigt afgevaardigden naar de meerdere vergadering, de classis, af en deze vaardigt af naar de synode. Classes en synode spelen hier een grotere rol dan in Nederland. Zo beroepen gemeenten hier geen predikanten, maar worden predikanten in een gemeente op besluit van het synodebestuur geplaatst.

Zondag

Ik merk ook dat sommige gezichtspunten van Calvijn of het calvinisme onbekend zijn of soms wat verbazing oproepen. Zo wordt Calvijn wordt – al of niet terecht – vaak geassocieerd met de heiliging van de zondag. Torajaland heeft eigenlijk nooit zondagsrust gekend. De winkels zijn open, er wordt aan het huis geklust; na de ochtenddienst gaan de rijstboeren op hun sawa’s (rijstvelden) aan het werk en de vrouwen gaan naar de pasar (markt). Voor de Torajakerk is dit een gegeven en dit maakt mij nieuwsgierig naar hoe er over het vierde gebod gepreekt wordt.

Op de vraag of de Bijbel in de gezinnen doordeweeks veel gebruikt wordt, antwoorden de meeste predikanten ontkennend. Terwijl dit toch wel duidelijk de bedoeling

van de Reformatie is geweest: de Bijbel in de landstaal, opdat hij dagelijks gebruikt wordt.

Wat de Torajakerk evenmin kent is de lectio continua, het dagelijks of wekelijks vervolgen van de bijbellezing. Calvijn preekte letterlijk en figuurlijk de hele Bijbel door, te beginnen bij Genesis, ongeacht de feestdagen. De Torajakerk heeft een leesrooster dat geldt voor alle gemeenten, zodat in iedere eredienst hetzelfde bijbelgedeelte gelezen en bepreekt wordt. Dat is mooi, maar het is jammer dat dit rooster nogal van de hak op de tak springt. De ene zondag staat er een tekst uit Exodus op het rooster, de zondag daarop uit Titus, een zondag later uit Jeremia en de daaropvolgende zondag uit Markus. We spreken ook nog over de predestinatieleer. Ik merk dat men in de Torajakerk, met zijn geschiedenis van nog geen honderd jaar, niet vertrouwd is met dit item uit de geschiedenis van het calvinisme.

Spanning

De collega’s vertellen trouwens ook dat er een zekere spanning rond het avondmaal is. In Nederland speelt deze zich af rond de vraag van ‘het zich een oordeel eten en drinken’ en rond de heilstoe-eigening (‘mag ik wel aangaan? ’). In Torajaland heeft de spanning met de adat, het gewoonterecht, te maken; de hiërarchie binnen de samenleving heeft zijn weerslag binnen de kerk. Iemand uit de gegoede stand wil niet aan dezelfde tafel zitten als iemand uit een lagere stand, laat staan uit dezelfde beker drinken. Vooral op het platteland is deze traditie nog sterk aanwezig.

Ecclesia reformata, semper reformanda: een reformatorische kerk moet zich steeds weer reformeren. Vaak wordt deze zinspreuk tijdens de conferentie gebezigd. De predikanten staan open voor reformatie. Ik tref een jonge, zelfbewuste kerk aan, zich bewust van haar ontstaansgeschiedenis uit de Nederlandse gereformeerde zending, maar zich ook bewust van haar eigen cultuur, die in veel opzichten anders is dan de westerse. Ik ervaar het als een voorrecht te mogen leren van en mee te mogen werken in een andere kerk en in een andere cultuur en zo de wereldwijde kerk van Jezus Christus beter te leren kennen.

G. de Goeijen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen