Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Twee keer aanpassen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Twee keer aanpassen

Herzien geeft gaandeweg nieuwe inzichten

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

De bijbelvertaling die vanaf volgende week in de winkel ligt, is niet de eerste herziening van de Statenvertaling. Wat maakt haar anders? Over een computerprogramma, voortschrijdend inzicht en lastige knopen.

I n de geschiedenis van het bijbelvertalen in Nederland is al vaker sprake geweest van een herziening. Zo is er van de Willibrordvertaling, die aanvankelijk in 1975 verscheen, in 1995 een sterk herziene versie verschenen. Ook van de Groot Nieuws Bijbel (1983) verscheen in 1996 een herziene uitgave.

In dit soort gevallen ging het voornamelijk over aanpassingen in stijl, consistentie, toepassing van vertaalprincipes. Bij de herziening van de Statenvertaling (SV) gaat het in de eerste plaats om de overbrugging van een taalkloof van bijna vierhonderd jaar. Taal is voortdurend in beweging en het is logisch dat een vertaling van vier eeuwen oud in deze tijd voor veel mensen minder goed te begrijpen is. Daarnaast mogen we ook wel spreken van een kenniskloof. Er zijn in de laatste eeuwen veel ontdekkingen gedaan die in veel opzichten tot een betere kennis van de grondtekst en de achtergronden van de Bijbel hebben geleid, kennis die de statenvertalers ongetwijfeld gebruikt zouden hebben als ze erover beschikt hadden.

Commissie Tukker

In het verleden zijn diverse pogingen gedaan om de Statenvertaling te herzien. Allereerst zijn er door de eeuwen heen door de uitgevers de nodige aanpassingen gemaakt, vooral op het gebied van de spelling. Je hoeft maar een oude Statenbijbel op te slaan en de tekst te vergelijken met die van een zakbijbeltje van tegenwoordig en de verschillen springen direct in het oog. Ook de woordkeus werd hier en daar aangepast. Een bekend voorbeeld is de verandering van ‘wijf ’ in ‘huisvrouw’. Er is geen twijfel aan dat de meeste edities van de SV die nu te koop zijn in veel opzichten herzieningen van de Statenvertaling zijn.

Een poging tot herziening is ook die van de commissie Tukker. Deze is door het NBG uitgegeven onder de titel Statenvertaling Editie 1977. Omdat deze herziening zo sober is, is ze niet bij machte de genoemde taal- en kenniskloof te overbruggen.

Grondtekst

De HSV is een herziening die niet alleen op de SV gebaseerd is, maar ook op de grondtekst. Vanwege de taalkloof kan dit werk niet zonder de grondtekst gebeuren. Een voorbeeld maakt dat duidelijk. Zo lezen we in Numeri 22:15 over ‘eerlijke vorsten’. Het woordje ‘eerlijk’ is in de 21e eeuw nog steeds goed Nederlands maar het betekent iets heel anders dan vroeger. In de tijd van de SV betekende dit woord namelijk onder andere ‘aanzienlijk’. Daarom moet een herziening die zo’n taalkloof moet overbruggen altijd aan de hand van de grondtekst plaatsvinden. Met de grondtekst open is de SV vers voor vers doorgenomen en is geprobeerd die aloude woorden in hedendaags Nederlands om te zetten zónder de stijl en klankkleur van de SV aan te tasten.

Computerprogramma

Hierbij heeft de moderne techniek een ondersteunende rol gespeeld. Van het Nederlands Bijbelgenootschap kreeg de stichting HSV toestemming om het programma Paratext te gebruiken, ultramoderne software die wereldwijd duizenden bijbelvertalers gebruiken om hun werk te vergemakkelijken. Hoewel een computer nooit de Bijbel kan vertalen, kan hij wel helpen een vertaalproject in goede banen te leiden.

Paratext geeft allereerst toegang tot de grondtekst, met allerlei zoekfuncties. Daarnaast helpt dit programma om toe te zien op de consistentie van een vertaling door nauwgezet bij te houden hoe een bepaald grondwoord overal vertaald is. Bovendien kan het in een paar seconden een complete concordantie van de tekst genereren, helpt het spelfouten te corrigeren enzovoort. Zonder dit programma zou het herzien een stuk moeizamer verlopen zijn.

Openheid

Wat de HSV bovendien uniek maakt is de hoge mate van openheid en transparantie binnen het project. Vanaf het eerste begin zijn de hertaalde teksten voor een breed publiek toegankelijk gemaakt, zowel via deeluitgaven als op het internet, en is er uitgebreid rekening gehouden met opmerkingen en suggesties vanuit de achterban.

Door de loop der jaren is er een kring van meelezers rond de HSV ontstaan die van tijd tot tijd hun mening gaven. Daar hebben de medewerkers veel aan gehad. Er was ook negatieve kritiek. Die moesten de betrokkenen echter meestal uit de pers of via een forum vernemen. Jammer is dat. Desondanks hebben ze ook met deze kritiek hun winst kunnen doen.

Voortschrijdend inzicht

Alle kritiek moest uiteraard wel worden getoetst. Aan het begin van het project waren er bepaalde afspraken gemaakt en op papier gezet. Toch werd in de loop van het project wel duidelijk dat de uitgangspunten hier en daar aangevuld en bijgesteld moesten worden. Al doende leert men immers. Dit voortschrijdend inzicht heeft er ook toe geleid dat een aantal boeken die al helemaal aan het begin van het project hertaald waren, in een later stadium nog eens grondig zijn herzien, omdat ze toch niet helemaal aan de gestelde vertaalprincipes bleken te voldoen. Pas aan het einde van het project kon er een brochure geschreven worden met een complete verantwoording van het project.

Eén van de dingen die de herzieners leerden, is dat er woorden en begrippen in de SV voorkomen die min of meer onaantastbaar zijn. Neem nu een begrip als ‘zaligheid’. Van diverse kanten is druk op de herzieners uitgeoefend om dit te veranderen in ‘redding’ of ‘behoud’. Vanuit de grondtekst bekeken zou daar best wat voor te zeggen zijn. Denk bijvoorbeeld aan de King James Version, die dit woord eenvoudigweg vertaalt met ‘salvation’. Voor een groot deel van de HSV-achterban is dit echter onaanvaardbaar. Dit woord wordt gezien als behorend tot het coloriet van de SV en veel lezers hebben het gevoel dat er met dit woord iets wezenlijks zou verdwijnen.

Zaligheid

Het is interessant om eens naar de geschiedenis van dit begrip te kijken. Het woord zaligheid hebben we naar alle waarschijnlijkheid aan Luther te danken, die de betreffende Hebreeuwse en Griekse grondwoorden met Seligkeit vertaalde. De vertaling van Luther is destijds doorvertaald naar het Nederlands en gepubliceerd als de zogenaamde Liesveldtbijbel. De latere Deux Aesbijbel – die wat het Oude Testament betreft nog steeds op Luther was gebaseerd – gebruikt ook consistent het woord salicheyt. Het is niet onmogelijk dat de statenvertalers mede vanwege de populariteit van deze laatste vertaling besloten om ‘zaligheid’ te handhaven. Daarnaar kunnen we echter slechts gissen. Duidelijk is echter dat het woord zaligheid een lange traditie weerspiegelt, die de HSV voortzet.

U en jij

Soms moesten er grote knopen doorgehakt worden. Eén van de lastigste interne discussies rond de HSV betrof het zogenaamde vousvoyeren versus tutoyeren. Al in de tijd van de statenvertalers was er discussie over de vraag welk persoonlijk voornaamwoord er voor de tweede persoon enkelvoud gebruikt moest worden. Hoewel sommigen de voorkeur gaven aan het in die tijd al als ouderwets geziene ‘du’, werd uiteindelijk gekozen voor ‘gij’, hoewel dat eigenlijk een meervoudsvorm was.

Toen het werk aan de HSV begon, werd besloten om overal u te gebruiken. Dit bleek echter niet in alle gevallen houdbaar. Toen de herzieners in Genesis 38:29 de situatie aantroffen waar een vroedvrouw een pasgeboren baby met ‘u’ aansprak, zijn ze weer rond de tafel gaan zitten, wat leidde tot de conclusie dat het met het oog op het hedendaags Nederlands beter zou zijn om in de herziening ‘jij’ te gebruiken in situaties waar kinderen aangesproken worden. Dit besluit bleek na enige tijd echter niet afdoende en vervolgens is deze kwestie weer op de vergadertafel beland. Na een grondige discussie is toen besloten de regel nog wat verder uit te breiden. Nu tutoyeren broers en zussen, echtgenoten en goede vrienden elkaar ook in de HSV. Zo doen we dat in Nederland immers ook en dat werkt het minst vervreemdend naar de lezer toe. In alle andere gevallen houdt de HSV vast aan het plechtiger ‘u’. Het is in dit verband overigens van belang dat we ons realiseren dat geen van de bijbelse grondtalen een beleefdheidsvorm kent.

R. de Blois

Achtergronden bij de herziening zijn te vinden in de brochure die bij de eerste uitgaven van de HSV is gevoegd.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 25 november 2010

De Waarheidsvriend | 28 Pagina's

Twee keer aanpassen

Bekijk de hele uitgave van donderdag 25 november 2010

De Waarheidsvriend | 28 Pagina's