Overschaduwing

O p de achtergrond van de geboorteaankondiging die Lippi verbeeldt, te zien in de National Gallery te Londen, is een muur, zeer fors en dik, die scheiding maakt tussen de tuin en het huis. Meer naar voren neemt de scheidingswand af tot een drempel, met daarop een vaas met lelies, teken van reinheid. Direct voor ons is de toegang onbelemmerd. Wat scheiding maakt, neemt af als een diminuendo, een verstilling in de muziek. Hetgeen ons verkondigd wordt is te groot, ons hart is te klein. Soms direct, vaker gaandeweg dringt het door.

De engel Gabriël bevindt zich in een hortus conclusus, een afgesloten tuin. Dit in verband met Hooglied 4:12: ‘Mijn zuster, o bruid! gij zijt een besloten hof, een besloten wel, een verzegelde fontein.’ Zowel de engel als Maria zwijgt. Alles is gezegd.

Duif

Midden op het schilderij, aan de bovenzijde, zien we een hand die een duif loslaat en deze zendt in de richting van Maria’s schoot. Door beschadigingen aan het doek is niet goed meer te zien dat de duif omgeven is door een luchtige, transparante schijf en dat er achter haar een aantal gelijke, elkaar deels overlappende schijven zijn weergegeven. Ze vormden oorspronkelijk een ketting van spiralen en geven de beweging aan van de duif naar Maria’s schoot. Lippi brengt de duif, symbool voor de Heilige Geest, veel dichter bij Maria dan andere schilders. Op hun werken zie je de vogel doorgaans hoog boven haar hoofd.

Gouden deeltjes

De kracht van de Allerhoogste zal Maria overschaduwen, zoals de

engel gezegd heeft. Dit als antwoord op Maria’s vraag: ‘Hoe zal dit geschieden’? Wanneer we nauwkeurig kijken naar wat Lippi schildert, nemen we een straal van gouden deeltjes waar, voortkomend uit de snavel van de duif. Er komt ook een straal van gouden deeltjes uit een opening in Maria’s gewaad, dat in die tijd een tunica werd genoemd. Het is vijftiendeeeuws jargon voor alledaagse kleding in verschillende lagen.

Oog

Tunica staat ook voor de verschillende lagen die het oog omgeven en beschermen. Zo heeft Lippi Maria’s gewaad weergegeven: als een oog. Registreert ons oog slechts de werkelijkheid? Is dit zintuig louter ontvangend of voegt ons zien wellicht iets aan de werkelijkheid toe? Is het creatief ? Filosofische vragen van alle tijden.

Hoe groot is de betekenis die we

Volgende week deel 2: Geboorte en naamgeving van Johannes, door Zacharias Ghirlandaio.

aan ons visueel waarnemen moeten toekennen? Bij volkomen afwezigheid van licht zouden we niets zien. Ons oog is op het licht aangewezen. Scheen het licht en wij waren blind – we zouden niet waarnemen. Volgens Lippi speelt zowel de levende God als Maria een rol in het tot stand komen van de ontvangenis van Jezus. Had Maria geweigerd, dan was de ontvangenis geen werkelijkheid geworden.

Wacht op reactie

Die gedachte lijkt mij niet naar het bijbels getuigenis. Hetgeen de engel aan Maria verkondigt, doet denken aan de schepping: ‘De Geest Gods zweefde over de wateren.’ De maagdelijke geboorte moet ook in verband gebracht worden met de wonderlijke geboorten uit de onvruchtbare aartsmoeders van Israël. Niet onze vruchtbaarheid en onze daadkracht brengen het heil voort. Deze meest wonderlijke geboorte onderstreept dat nog eens extra. Waar het gelijk van de schilder in zou kunnen zitten, is dat de incarnatie, de vleeswording, wacht op reactie en niet tiranniek is. Het woord ‘overschaduwen’ verwijst onder andere naar het slot van het boek Exodus. Wanneer Mozes de tabernakel zorgvuldig heeft ingericht – woonplaats van de levende God op aarde – daalt de wolkolom – teken van Gods aanwezigheid en verhulling – af en overschaduwt de tabernakel. Mozes kan alleen de dingen klaarzetten en wachten, maar hij doet dat ook.

Bernard van Clairvaux moet gezegd hebben: ‘Er gebeuren in het begin van Evangelie drie wonderen. Het eerste wonder is dat God mens wordt. Het tweede dat Christus uit een maagd geboren is en het derde dat een mens die gelooft, openstaat voor het mysterie dat zich aan hem of haar wil voltrekken.’

Eenzaam maken

Waar het woord aan ons gebeurt komen we volstrekt anders in het leven te staan. In korte tijd of gaandeweg. Dat vindt onder andere plaats bij de profeten. Het geschiedt in bijzondere mate bij Maria. Evenals de profeten zal het aan haar geschieden van het woord haar eenzaam maken, drager doen zijn van de smaadheid van Christus.

Ook dit staat geboekstaafd in de Schriften, het boek dat op Maria’s schoot ligt.

D.M. van de Linde

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen