Onveranderlijk Rome

Bijna aan het einde van het gesprek bekent Van der Graaf dat hij nooit naar een katholieke kerk gaat. Dit in tegenstelling tot een medezwemmer in het buitenbad van Huizen, met wie hij al jaren op vroege zomerochtenden baantjes trekt. ‘Dat is een katholiek die van tijd tot tijd een protestantse dienst bijwoont.’ Het jongste boek van Van der Graaf heeft alles te maken met de kerk van Rome. Hij verdiepte zich in de vraag of Rome en dan vooral sinds het concilie van Trente in 1563 veranderd is. Daarvoor voerde hij onder meer gesprekken met Augustinuskenner prof.dr. Paul van Geest en de theoloog/ kunsthistoricus prof.dr. Antoine Bodar. Met Van Geest reist hij terug naar de begintijd van de christelijke kerk; met Bodar weegt hij de actuele positie van de Rooms-Katholieke Kerk. En uiteraard heeft hij zelf als osservatore het nodige te melden.

Was de uitkomst verrassend?
‘Het was nieuw voor mij hoe zwaar de Traditie bij Rome weegt en hoe zich de Traditie tot de Schrift verhoudt. Die staan op gelijke hoogte. Bij Rome is de Bijbel onderdeel van de Traditie. De Traditie hield met de canonisering van de Schrift niet op en ging door. Daarom was de kerk bevoegd onder leiding van de Heilige Geest uitspraken te doen die je in de Schrift niet terugvindt.’

Rechtvaardiging
De laatste decennia is in Nederland vooral op persoonlijk vlak sprake van een ‘dooi’ tussen sommige orthodoxe katholieken en orthodoxe protestanten. Beide ‘geloofsgemeenschappen’ lijden onder de oprukkende secularisatie. Op ethisch vlak voelen de partijen zich verwant. Rome raakt wat scherpe kantjes kwijt, signaleert Van der Graaf. ‘Men ziet nu in dat er ook gelovigen zijn buiten de RK-Kerk. In die zin heeft Rome de katholiciteit iets verbreed, hoewel het naar eigen oordeel de volle katholiciteit blijft omvatten. Daarom heeft Rome geen zustergemeenschap met de protestanten, dit in tegenstelling tot de Oosters- Orthodoxe Kerk.’ Het scharnierpunt tussen Rome en de protestanten was en is nog altijd de rechtvaardiging door het geloof; is dat uit louter genade of doen de werken mee? ‘Bodar benadrukt dat de rechtvaardiging het grote verschil niet meer is. Wat vandaag het verschil maakt, is orthodoxie versus vrijzinnigheid.’ Van der Graaf wijst erop dat Rome en de lutheranen elkaar ondanks fundamentele gesprekken naar het oordeel van Duitse theologen niet zijn genaderd inzake de rechtvaardiging. Laat staan dat er dan bruggen geslagen kunnen worden tussen Rome en de gereformeerden. ‘Bij Rome kom ik nooit tegen wat wij vanuit de Schrift ‘de rechtvaardiging van de goddeloze’ noemen. Rome gaat ervan uit dat de natuur van de mens op genade is aangelegd.’ Wel is bij Rome een grotere openheid ontstaan naar Luther toe. ‘Ook Benedictus XVI stelt dat Luther terecht een grote schoonmaak in de kerk heeft gehouden. Luther heeft de vinger bij de zere plek gelegd en Benedictus (toen nog Ratzinger) wilde ten tijde van het Tweede Vaticaans Concilie een soort rehabilitatie van hem. Maar naar zijn mening dwaalde Luther door de Kerk te verlaten.’

Is Rome onder de huidige (Duitse) paus protestantser geworden?
‘Benedictus XVI is een diplomaat. Hij is machtig binnen het Vaticaan, maar moet rekening houden met andere theologen, vleugels en flanken binnen de Rooms-Katholieke Kerk.’

Sacramenten
Op de hoofdlijnen is de leer van Rome niet veranderd, concludeert Van der Graaf. ‘Rome kan niet herroepen wat is uitgesproken op concilies. Op cruciale momenten blijven de breuklijnen bestaan.’ Wat de sacramenten betreft, blijft het onderscheid met de kerken van de Reformatie ingrijpend. Bodar betoogt dat protestanten ten onrechte menen dat Rome in de eucharistie het offer van Christus wil herhalen. Christus wordt slechts tegenwoordig gesteld. Bodar spreekt daarentegen wel van het ‘onbloedige’ offer van Christus tijdens het Laatste Avondmaal. ‘Dus toch een offer’, aldus Van der Graaf.

Op dit punt is hij bereid kritisch naar de eigen traditie te kijken. ‘De Utrechtse dogmaticus J. Muis wijst erop dat wij zozeer gedrenkt zijn in een visie op de werkelijkheid, zoals die in de natuurwetenschappen functioneert, dat we vergeten dat er ook een andere, niet-fysieke werkelijkheid is. Vanuit die werkelijkheid spreekt hij over de aanwezigheid van Christus in brood en wijn. Het is de werkelijkheid van de Geest.’

Wat kan Rome leren van protestanten?
‘Katholieken kunnen leren van de gereformeerde spiritualiteit, die louter op het Woord teruggaat. Tegelijkertijd kunnen ze leren van protestantse geschriften over Augustinus. Zij beroepen zich net als de protestanten op Augustinus en er bevinden zich vermaarde Augustinuskenners onder de katholieken. Maar wanneer ik Augustinus lees, doe ik dat niet als een katholiek.’ Katholieken kunnen volgens Van der Graaf een voorbeeld nemen aan de protestantse soberheid in kerkgebouwen en liturgie. Eveneens mogen ze van protestanten leren wat de ‘rechtvaardiging van de goddeloze’ inhoudt. ‘Want dat is volstrekte genade. De goede werken zijn vrucht van de heiliging. Bodar komt hier heel dicht bij als hij zegt dat de goede werken geen grond zijn voor rechtvaardiging. Nochtans zijn protestanten radicaler als het gaat om de belijdenis van de genade.’

Maria
Wat kunnen de protestanten van Rome leren?
‘Het mag een wonder heten dat een wereldkerk ondanks grote verschillen en fouten één gebleven is.’ Hij memoreert aan de recente Nationale Synode in Dordrecht waar maar liefst 52 protestantse denominaties aanwezig waren. ‘Hét protestantisme bestaat niet meer.’ Ten slotte Maria. ‘We kunnen als protestanten leren dat Maria bij ons een betere plaats verdient dan ze nu heeft, zonder dat we bij de mariologie van Rome terechtkomen. Wat staat er allemaal niet voor prachtigs over Maria geschreven. De volken zullen haar zalig spreken. Wij mogen best wat meer hebben van de katholieke hoogachting van Maria.’

Wat hebben we gemeen?
‘Wij hebben onze belijdenisgeschriften, maar waarderen en interpreteren die verschillend. Zo worden ook bij Rome eenmaal vastgelegde leerstellingen verschillend gewaardeerd en geïnterpreteerd. Welke katholiek in Nederland heeft nog wat met de biecht? Desalniettemin lezen we wel dezelfde Bijbel waarop we elkaar zouden moeten kunnen aanspreken. En we hebben in ieder geval het Apostolicum gemeen.’

‘Rome omsloten door de Traditie. Van Augustinus tot Benedictus XVI’ van dr.ir. J. van der Graaf is het zestiende deel in de Artiosreeks van de Gereformeerde Bond, dat verscheen bij uitg. Groen, Heerenveen; 152 blz.; € 12,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen