Denker vanuit de heilsbelofte

Levenslang was dr. Aalders intens met Israël bezig en begaan met volk en land. Illustratief daarvoor zijn onder meer de studie over Martin Buber in het begin van zijn loopbaan en zijn voorwoord in De Septuagint – Brug tussen synagoge en kerk aan het einde van zijn loopbaan. Daar meldt Aalders dat hij zijn hele leven lang op zoek is geweest naar het ultieme antwoord op de geschiedenis als menselijke nood. Die vraag werd voor hem het meest concreet en existentieel ‘in de wegvoering van het ondergedoken Joodse gezin van Ferdinand Lietz, waarvoor ik als Groningse wijkpredikant de zorg op mij genomen had. Nog altijd bewaar ik in mijn Bijbel zijn gele davidsster als relikwie. In die ten hemel schreiende ster met erop het woord Jood en met de daarachter liggende dreiging van soldatenlaarzen, concentratiekampen, gaskamers, massagraven concretiseerde zich de ultieme nood van de geschiedenis.’

Diep respect
Wij moeten ons er terdege van bewust zijn dat Aalders juist door die nood gedreven en haast nergens uitkomst ziende, een zeer grote kennis van het Jodendom bezat en vervuld was met een diep respect voor en een innige verbondenheid met Israël. Hij hield zich intensief bezig met het gesprek tussen de kerk en Israël. Eigenlijk zien we de bestudering van de verhouding tussen Israël en de kerk, of liever van Gods heilsweg via Israël en de kerk, in een groot aantal van zijn werken terugkeren door middel van de weergave van de voortgaande ontwikkeling van de heilshistorie. Dat Aalders veel genuanceerder en consequenter denkt over de verhouding kerk en Israël dan menig orthodox theoloog in de twintigste eeuw, kan ik niet beter aantonen dan met enkele citaten uit diens Nadere Verklaring van de achtergronden van de Open Brief van de 24 predikanten uitgegeven op 14 maart 1968 in Den Haag. Dat is wellicht een wat onderbelicht en minder bekend document, maar voor mij is het een van de meest ‘Geest’-elijke en fundamentele publicaties uit Aalders’ oeuvre. De verwoording in deze nadere verklaring is zó diep doordacht en evenwichtig dat je hier alle kernen van zijn denken tegenkomt. Wat Aalders daarin belijdt ten aanzien van Israël, kan men naar mijn mening moeilijk bestempelen als een onwrikbaar aanhangen van de vervangingstheologie.

Middelaar
Ik citeer uit het hoofdstuk over Christus: ‘Wij belijden Hem als de Middelaar Gods en der mensen, die vrede gemaakt hebbende door het bloed des kruises, zich een gemeente ten eeuwigen leven bijeen vergadert uit Israël en de volkenwereld’ (cursivering PJS). Israël dus apart en vooraf aan de volkerenwereld. Dat dit niet zomaar een losse fl odder is, blijkt uit het volgende citaat uit het hoofdstuk over de kerk. ‘Wij geloven dat het volk Israël in die gemeente het blijvende eerstgeboorterecht bezit door het verbond, door de Wet en door de profeten, die een getuigenis zijn van de komende Messias; en dat wij als wilde loten in Israël zijn geënt, doordat wij uit de Synagoge zijn voortgekomen en zo nauw met haar zijn verwant, dat wij Jezus Christus alleen kunnen kennen en geloven als de vervulling van de Wet en de profeten. Wij geloven, dat Jezus Christus op de diepe, duistere en ondoorgrondelijke wegen der geschiedenis Zijn verzoeningswerk onder Israël en al de volken der wereld voortzet, tussenmuren wegbreekt, afgodische religies doet wegsterven, om uit Israël en de heidenen een heilige rest bijeen te zamelen tot Zijn volk, het volk van het verbond der genade, gebouwd op de grondslag van de apostelen en profeten, een tempel heilig in den Here, een woonstede Gods in den Geest’ (cursivering PJS). Heel bijzonder vind ik woorden als ‘eerstgeboorterecht’, ‘wilde loten’ en ‘ingeënt’. Dat is heel iets anders dan afgedaan, voorbij en over.

Niet zwart-wit
Van eminente betekenis zijn de woorden dat Jezus Zijn verzoeningswerk nog immer voortzet onder Israël en al de volken. Ook daar weer die onlosmakelijke band tussen Jezus en Israël. En, wat Aalders betreft, dus ook tussen de christelijke gemeente en Israël. Maar, desondanks gaat Aalders dan niet, zoals zovelen vandaag de dag, onkritisch en zwart-wit achter de huidige aardse staat Israël en haar regering staan. Ook valt alle nadruk bij hem bepaald niet op de landbeloften en de huidige binnenwereldse staat Israël. En verdedigt hij zeker niet een visie waarin Israël aan het einde der tijden onder aanvoering van de Messias de belangrijkste Joods-christelijke natie van deze wereld zal worden. Dat deel hoort wat hem betreft enerzijds bij een seculier, nationalistisch zionisme en anderzijds bij een Joods-messiaans (wij zouden zeggen: dopers) ongeoorloofd vooruitgrijpen op de nieuwe hemel en de nieuwe aarde. Al is het bestaan van dat volk en die staat voor hem ook een wonder van de eerste orde. En ook al wist hij terdege van nog niet vervulde beloften aangaande Israël, voor hem staan die beloften niet uit in de tijd en de ruimte maar in de glorievolle toekomst van de nieuwe hemel en de nieuwe aarde, van het nieuwe werkelijke Israël waar de Geest van Christus ongehinderd en onbelemmerd heerschappij voert. Ze behoren bij het ‘nog niet’, het ‘nondum’-karakter van het heil.

Nieuwe toekomst
Dat denken aan een aardse staat onder aanvoering van de Heere Jezus met Jeruzalem als hoofdstad is eigenlijk net zo revolutionair als het denken van de dopers- radicalen ten tijde van de Reformatoren. Dat denken is voor hem veel meer vrucht van een synagogaal (letterlijk) verstaan van de Wet. En daar ligt nu net het cruciale verschil. Aalders ziet voor Israël en kerk een geheel nieuwe toekomst die in Christus’ vleeswording, in diens komen in de wereld en haar geschiedenis, is opengebarsten en aangevangen en in Zijn wederkomst heerlijk, machtig en majesteitelijk zal worden vervuld en voleindigd. Vandaar dat hij in het hoofdstuk over de apostolaire roeping van de gemeente kan zeggen: ‘Omdat wij Jezus Christus belijden als de enige en volkomen Zaligmaker, die Zijn gemeente doet leven louter en alleen door en uit Hem, door Woord en Geest, geloven wij ook, dat het de ware apostolaire roeping van de gemeente is, om Zijn geopenbaarde Naam de wereld in te dragen als de enige Naam tot zaligheid; enkelingen, volk en overheid op te roepen tot geloof en bekering; en de ernst van het nabije gericht te betuigen. Zij predikt niet zichzelf, niet haar geloof, vroomheid en werken, doch alleen Christus en Zijn gerechtigheid. De gemeente is zich daarbij bewust, dat die gerechtigheid niet vereenzelvigd kan worden met nationale of mondiale verlangens; dat zij niet aansluit op humanistische of revolutionaire idealen; ja, zelfs niet in het verlengde ligt van de wijze, waarop de Synagoge de Wet verstaat. De gerechtigheid die zij predikt, is de nieuwe en overvloediger gerechtigheid van Jezus Christus, in wie de Wet Gods vervuld en alle menselijke gerechtigheid geoordeeld is. Het is een gerechtigheid niet van horizontale, maar van verticale orde’ (Cursivering PJS). Het is ‘Geest’-elijke gerechtigheid.

Geloofsbelijdenis
Aalders’ denken is in dezen volkomen overeenkomstig artikel 25 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis over het afdoen van de ceremoniële wet. Daarin wordt wel in weinig woorden heel wat meer gezegd dan menig hedendaags protestant beseft en gelooft en belijdt. Er is tegenwoordig een denken over Israël in zwang dat in vele opzichten vreemd is aan en zelfs in schrille tegenstelling staat tegenover de inhoud van onze NGB. Het is op dit punt dat er een verschil ontstaat in het denken over Israël, over de toekomst van Israël en over hoe de discussie met Israël en het Jodendom te voeren. Tussen die twee zit een principieel verschil.


‘Het oog omhoog, het hart naar boven!’ – een leven lang leerling van ‘dominee’ doctor Willem Aalders’ van ds. P.J. Stam verscheen bij uitg. Het Baken, Katwijk; 472 blz.; € 29,95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen