Boekbespreking

Bert Jan Lietaert Peerbolte
Paulus en de rest. Van farizeeër tot profeet. Uitg. Meinema, Zoetermeer; 208 blz.; € 23,50.
Wat kan een nieuw boek over Paulus nog toevoegen aan alle literatuur die al over deze apostel verschenen is? Volgens de achterflap is het nieuwe van deze studie vooral gelegen in de rol van de Paulus bij een aantal moderne wijsgeren. De belofte is in dezen rijker dan de vervulling, want slechts tien pagina’s (van de bijna tweehonderd pagina’s geschreven tekst) gaan over de receptie van Paulus bij een drietal filosofen. De auteur – hoogleraar Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit van Amsterdam – verdeelt de stof onder vier gezichtspunten. In het eerste deel wordt het vroege Jodendom in haar diversiteit beschreven, samen met de Grieks-Romeinse wereld. Dit is de context waarbinnen we Paulus moeten situeren. Op heldere en kundige wijze stelt de auteur een en ander aan de orde. Vervolgens komt het optreden van Paulus aan bod, waarbij de hoogleraar ingaat op onder andere de steden waar Paulus predikte, de medewerker en de gemeenten waar de apostel arbeidde. Hierin wordt de nogal boude bewering gedaan dat er in de vroegste Christusbeweging ten minste een vrouw als apostel gold (76). Later in het boek komt de auteur hier op terug, maar de argumentatie in dezen is mijns inziens tamelijk zwak. Het doet wat merkwaardig aan dat een wetenschapper ineens redeneert via een zogenaamd argumentum ex silencio. De auteur gaat ook vrij uitgebreid in op de apocalyptiek in het vroege Jodendom, en constateert vervolgens dat we Paulus gerust een apocalyptische ziener mogen noemen. In het derde deel van de studie staan de ideeën van Paulus centraal. Hoe dacht de apostel over Jezus, wat betekent het cruciale woord gerechtigheid precies? Wat is redding en participatie in Christus? Voor wie enigszins op de hoogte is van wat er al over deze zaken geschreven is binnen het Paulusonderzoek, brengen deze hoofdstukken niet heel veel nieuws. In het hoofdstuk over Christus en de wet betoogt Lietaert Peerbolte dat Paulus ‘glashelder’ uitspreekt dat niet-Joden de wet niet hoeven te houden (157). Het blijft onduidelijk wat de auteur hier nu precies mee bedoelt. Later stelt hij namelijk dat het de ‘geestelijke wet’ is die er toe doet in de Christusbeweging. Geestelijke wet? De wet is geestelijk, maar wat is dan precies een geestelijke wet? Voor wie de studies van Ridderbos en Van Bruggen over Paulus kent, weet dat er over de verhouding tot de wet bij Paulus meer te zeggen valt. Het wreekt zich onder andere hier dat dikwijls ergens (kort) op ingegaan wordt, maar er al vrij snel doorverwezen wordt. Soms is het werkelijk een beetje storend dat er als een soort refrein klinkt dat de auteur hier helaas niet op verder kan gaan. Stel het dan niet aan de orde. In het laatste gedeelte van het boek betoogt de hoogleraar Nieuwe Testament dat Paulus de volgelingen van Jezus uit Joden en niet-Joden als de ‘rest van Israël’ bezag. Juist het feit dat christenen zichzelf zagen als het ‘ware Israël’ heeft helaas geleid tot een scherpe tegenstelling tot het Jodendom. Volgens de auteur kunnen we de gevolgen hiervan in later tijd niet op Paulus verhalen. Paulus ging er immers van uit dat de wederkomst van Jezus binnenkort zou plaatsvinden. Kort – te kort – worden er ten slotte drie moderne filosofen aan de orde gesteld, waarbij de auteur Paulus’ invloed voor onze tijd aanduiden wil. Juist dit laatste, dat het eigene van de studie zou moeten zijn, komt er bekaaid af, en het werd me ook niet helemaal helder wat hierin het vernieuwende zou moeten zijn. Een paar – willekeurige – opmerkingen nog. Ondanks de soms tamelijk stellig geponeerde wetenschappelijke ‘zekerheden’, gebruikt het boek dikwijls woorden als kennelijk, zeer waarschijnlijk, klaarblijkelijk, vermoedelijk, enzovoorts. Betekent dat wellicht dat we bepaalde massieve uitspraken (zoals over de vrouwelijke apostel) enigszins relativeren mogen? Vermoedelijk, of zeer waarschijnlijk wel!? Ook hierin geldt: een zaak staat zo sterk als de argumenten sterk zijn. Verder brengt de auteur mijns inziens een te grote discrepantie aan als het gaat over het beeld van Paulus in Handelingen en de brieven. Wie Handelingen karakteriseert als de ‘Hollywoodversie, waarin op sjablone-achtige wijze over Paulus geschreven wordt’, kiest zijn woorden niet met zorg en het is – nogmaals – de vraag of de zaken niet wat vertekend worden weergegeven. De auteur kent hopelijk de studie Paul the Apostle van J.C. Beker ook wel, waarin een en ander mijns inziens beter wordt ‘opgelost’. Verder: Waarom is 1 Korinthe 14:34-35 in tegenspraak met 1 Korinthe 11:5 en was het conflict tussen Paulus en Barnabas werkelijk van dien aard dat de apostel (alleen) op grond daarvan zijn bediening anders vormgaf? Een studie als deze laat zien dat iedere poging om de ‘echte’ Paulus te beschrijven het gevaar in zich draagt dat het resultaat meer over de onderzoeker zegt, dan het over de onderzochte te zien geeft. Een punt dat we al wisten vanuit de zogenaamde Jesu-Forschung.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen