Boekbesprekingen

P. Korteweg
Guido de Brès (1522-1567). Gebr. Koster, Barneveld, 302 blz.; € 27,90.
Dit herdenkingsjaar van de Nederlandse Geloofsbelijdenis levert verschillende boeken op. Vorige week noemde ik de biografie van Guido de Brès door E.M. Braekman en E.A. de Boer. Behalve die is er ook de levensbeschrijving van de hand van dr. P. Korteweg. Het laatste boek onderscheidt zich van andere biografieën doordat de auteur bij ieder hoofdstuk een excurs geeft waarin thema’s uit de geschriften van De Brès worden besproken. Zo volgt bijvoorbeeld na het eerste hoofdstuk, waarin De Brès’ bekering aan de orde komt, een uiteenzetting over het thema bekering vanuit de geschriften van De Brès. Vanuit historisch oogpunt zijn bij deze opzet kanttekeningen te plaatsen. Zo worden bijvoorbeeld na het eerste hoofdstuk geschriften behandeld die nog niet eerder in de biografie zijn geïntroduceerd, om de eenvoudige reden dat ze pas in later tijd zijn geschreven. Ook wordt niet inzichtelijk of er bij De Brès sprake is van een ontwikkeling in zijn denken. Ik kan me bijvoorbeeld voorstellen dat zijn theologische verantwoording van het thema bekering in 1555 en 1561 duidelijker omlijnd was dan op het moment van zijn bekering zelf. Toch is deze manier van werken wel te verdedigen, al was het alleen maar omdat zo de theologische standpunten van De Brès zelf voor het voetlicht komen. De verdienste van de biografie van ds. Korteweg, hersteld hervormd predikant te Oud-Beijerland, is dat hij veel werk heeft gemaakt van de historische reconstructie van het oeuvre van De Brès, met de geschiedenis van de verschillende edities. Voor een groot deel is dit al eerder gedaan door E.M. Braekman en door J.-F. Gilmont, maar de resultaten van hun onderzoek worden door Korteweg voor het Nederlandse taalveld toegankelijk gemaakt. Overigens blijft het interessant om te zien dat De Brès in zijn tijd een belangrijke auteur is geweest. Zo verschenen van zijn eerste publicatie Le baston de la foy chrestienne, in de periode 1555-1601 zestien drukken. Een echte bestseller dus. Des te opmerkelijker is het dat het oeuvre van De Brès in onze tijd relatief onbekend is. De publicaties van de Stichting Heruitgave Werken Guido de Brès, waaronder ook de hier besproken biografie valt, zijn wat dat betreft een welkom middel om de lacune in onze kennis van de vaderlandse kerkgeschiedenis aan te vullen. Wie zich nader verdiept in het leven en werk van De Brès, ontdekt dat hij terecht de vader van het Nederlandse gereformeerd protestantisme genoemd kan worden. Wat het biografische gedeelte betreft, valt ook in deze levensbeschrijving op dat er in onze kennis van het leven van De Brès nog veel hiaten zijn. Evenals de biografen Braekman en De Boer spreekt ds. Korteweg nogal eens vermoedens uit. Veel verder komen we vaak niet, doordat cruciaal bronnenmateriaal niet meer voorhanden is. Wel valt het op dat vermoedens bij Korteweg soms tot zekerheden worden, terwijl hij er geen historisch bewijs voor levert. Zo schrijft hij over het verblijf van De Brès in Genève dat hij hier zonder twijfel Calvijn heeft horen preken en zijn lessen heeft gevolgd. Nu is het wel waarschijnlijk dat De Brès in Genève is geweest, maar het historische bewijs hangt alleen aan een opmerking van Jean Crespin uit Genève. In hoeverre De Brès de lessen van Calvijn heeft gevolgd, is dus helemaal niet zeker, om reden dat De Brès er zelf niets over zegt. Ik begrijp de argumentatie van ds. Korteweg, maar een historicus kan wat de feiten betreft nu eenmaal niet verder gaan dan zijn bronnen aangeven. Doet hij dat wel, dan zal hij het als (aan zekerheid grenzende) veronderstelling moeten presenteren. Interessant is wat de auteur schrijft over het ontstaan van de NGB. Terecht stelt hij dat deze belijdenis in Tournay is ontstaan, op dat moment samen met Antwerpen het centrum van de Reformatie in de Nederlanden, en sinds 1559 het werkterrein van De Brès. Dr. Korteweg schrijft echter dat de spanningen in Tournay, eind 1561 veroorzaakt door de chanteries, waarbij protestantse liederen op straat worden gezongen, De Brès hebben aangespoord bij het schrijven van de NGB. Dit betwijfel ik, alleen al om de logistieke reden dat de belijdenis dan geschreven en gedrukt moet zijn tussen 28 september (de dag van de chanteries) en 15 oktober (de ontdekking van een exemplaar van de confessie bij een van de gemeenteleden). Dat de spanningen in Tournay van september 1561 de directe aanleiding zouden zijn voor het schrijven van de confessie komt trouwens ook niet overeen met wat dr. Korteweg schrijft over de bemoeienis van de Antwerpse kerkenraad bij de publicatie van de confessie in april 1561. De NGB moet dus voor april 1561 zijn geschreven. Het boek van dr. Korteweg heeft vooral gemeenteleden als beoogd lezerspubliek. Het lijkt me inderdaad van belang om het historische besef in de gemeente op te vijzelen. Wanneer er minder piëtistische kwalificaties in het boek zouden voorkomen (zoals: ‘De Brès werd door God tot God bekeerd’, en: ‘De Brès ging gekleed als een echte dominee’ (in een zwarte jas dus…, AJK)), dan zou het betoog aan kracht hebben gewonnen. Wie dergelijke zinnen echter op de koop toe neemt, krijgt een mooie inleiding in het veelbewogen leven van Neerlands belangrijkste reformator.

A.J. Kunz, Katwijk aan Zee

---
Nel Benschop
Echte liefde kan niet sterven. De geheime liefdesgedichten. Uitg. Kok, Utrecht; 120 blz., € 17,50.
Nel Benschop, in 2005 overleden, heeft in haar poëzie nooit geheimzinnig gedaan over haar doorleefde christelijke levensovertuiging. Met haar pastorale verzen – opvallend door eenvoud, niet door kunstzinnig raffinement – heeft zij vanaf haar eerste bundel vele lezers aangesproken. Wel geheimzinnig is ze altijd geweest over gedichten die ze in portefeuille had: liefdesgedichten die ze bij haar leven niet wilde publiceren. Nu, ruim zes jaar na haar dood, zijn deze verzen uit haar nalatenschap alsnog uitgegeven. Vooral twee dingen vallen bij het lezen van de in totaal 55 liefdesgedichten op en die hebben betrekking op de vormgeving en de inhoud of thematiek. Wat de vormgeving betreft: het zijn duidelijk verzen van een beginnend dichter. Toen haar eerste poëziebundel, Gouddraad uit vlas, in 1967 verscheen, was ze bijna vijftig jaar. De nu uitgegeven liefdesgedichten daarentegen schreef ze toen ze aanzienlijk jonger was. En dat is te merken. Taalgebruik en ritmiek zijn weinig verrassend en soms duidelijk verouderd. Het beeldmateriaal is beperkt en clichématig: een lichtboei in zee, een eiland in zee, de warme zon, de zachte wind, een vlieg in een web, een schip in de storm, enzovoorts. De verzen zijn niet shockerend, zoals in heel wat liefdespoëzie uit heden en verleden het geval is. Inhoudelijk valt op de spanning tussen verlangen enerzijds en pijn, wanhoop en gemis anderzijds. De dichteres is twee keer verliefd geweest op een getrouwde man, maar dit was in strijd met haar geloofsovertuiging en beide keren moest ze loslaten. Moedig, maar pijnlijk. Het gedicht ‘Het laatste’ eindigt met de regels waarin God haar toespreekt: ‘– Kind, ‘k heb je net zo lief als ooit tevoren,/ maar op je hart heb Ik het allereerste recht. –‘ God ziet het hart aan: hier wordt al de pastorale dichteres zichtbaar. Geen grootse poëzie dus, maar wie de pastorale gedichten van Nel Benschop waardeert, zal ook geïnteresseerd zijn in haar vroegere verzen. De uitgever heeft gezorgd voor een prachtige en royale editie.

J. de Gier, Ede

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen