Separerende prediking

De profeet Ezechiël kreeg als een getrouwe wachter de opdracht tegen de rechtvaardige te zeggen dat het hem wel zou gaan en tegen de goddeloze dat het hem kwalijk zou gaan (Ezech. 33). Ook de prediking van Jezus werkte onderscheidend en zelfs scheidend. Ik denk aan Paulus’ woorden op de Areopagus (Hand. 17). In een van zijn brieven noemt hij de prediking zelfs een reuk des doods ten dode en een reuk des levens ten leven (2 Kor.2:16). Separerende prediking is dus per definitie bijbels. Omgekeerd is prediking die niet separeert onbijbels en daarmee onverantwoord. Het is de vraag of separerende prediking die uitdrukkelijk zo genoemd wil worden in de christelijke en gereformeerde traditie vooral eigen is aan de Nadere Reformatie en minder aan de Vroege Kerk en de Reformatie. Maar ik vermoed dat de schijn van het tegendeel ons dan parten speelt.

Geladen woorden
Als we naar Augustinus’ prediking kijken, dan zien we dat hij in lijn met de Vroege Kerk voortdurend benadrukt dat de bediening van het Woord van God reinigt en geneest. Door haar worden wij tot kinderen van God verwekt. God Zelf is aanwezig in het gepredikte Woord. Hij staat erin en erachter en doet zo Zijn Woord uitgaan. Zodoende gaat het in de bediening der verzoening om geladen woorden. Met de geloofsbelijdenis van Nicea beleed de Vroege Kerk de uiterst bescheiden opstelling van de Geest binnen de goddelijke drie-eenheid en zo ook binnen het werk van God in de prediking. Luther en Calvijn hielden in de zestiende eeuw Woord en Geest ten nauwste op elkaar betrokken. Er zou van de Geest geen sprake zijn zonder het Woord, en het Woord zou niet ter sprake komen zonder de Geest. Bijna ging het hier om een vereenzelviging, al wilde Calvijn in dezen wat meer onderscheiden dan Luther. Met name de laatste was vuurbang voor een beroep op het ‘innerlijke licht’ van de wederdopers. Vandaar dat het sola Scriptura (alleen door de Schrift) zeer bewust niet werd aangevuld met een solo Spiritu (alleen door de Geest). Laat staan dat de Reformatie het solo Spiritu ooit verabsoluteerd zou hebben ten opzichte van het sola Scriptura. Daarmee zette de Reformatie de lijn van de Vroege Kerk voort. Voortaan zou alleen de Schrift de dienst weer uitmaken in de kerk.

Gemachtigde mensen
De theologie van kerkvaders en reformatoren is voor ons als kerk van de Hervorming het oriëntatieen ijkpunt. In de lijn van Augustinus en van de Reformatie zal de prediking daarom niet voor tweeërlei uitleg vatbaar zijn. De toonzetting van de genade zal bepalend zijn voor het bijbelse gehalte en de belijdende gestalte van de prediking. Luther betoogt dan ook dat de menselijke wil die Christus niet aanneemt schuldig staat. Dat God dit kwaad niet bij ieder wegneemt en het de mens tóch toerekent, dat kunnen en mogen we niet onderzoeken, want God woont in een ontoegankelijk licht. De bekendmaking van het heilgeheim van de drie-enige God is de prediker toevertrouwd, verweven met de oproep tot bekering en geloof. Hij is een uitdeler van de verborgenheden van God en een medearbeider van God. Eigenlijk is Woordbediening genadedaad aan mensen. Als de Dordtse Leerregels belijden dat dit Evangelie niet door de Geest noch door engelen, maar door mensen verkondigd wordt, dan gaat het niet om aanmatiging maar om machtiging.

Antwoord
Het geloof als gave van God is uit het gehoor. Dit horen brengt de menselijke verantwoordelijkheid in één Geestesadem met zich mee. De mens antwoordt op het Woord van God. Op Gods woord van bevrijding zal hij of in toewijding of in mijding reageren. De formulering en accentuering van de menselijke verantwoordelijkheid in enigerlei kwalificaties van de mens is daarbij bezijden de waarheid en dus uit den boze. Het gaat niet om ons doen, maar om Gods grote daden. Er is ook een donkere kant aan de bediening der verzoening, omdat de Schrift ons duidelijk maakt dat het hardnekkig verzet tegen het Evangelie een openbaring is van de oordelen van God. Die oordelen zijn ondoorgrondelijk en onnaspeurlijk. Onder de bediening der verzoening blijft recht overeind staan dat de verstokte zondaar de hel reeds in zijn hart draagt én dat hij daar kennelijk om vraagt. Prediking van Jezus Christus en Die gekruisigd als de laatste waarheid over onze rechtvaardige verlorenheid en nochtans genadige verkorenheid in de kruisgestalte van Gods barmhartigheid, maakt daarom het wezen uit van de bediening der verzoening. Daarin komt het ene Woord van God tot de gehele gemeente. Dit Woord zal onderscheiden (separeren) en ten slotte onderscheid maken waar geen onderscheid is.

Tot allen
De genoegdoening van en door Christus mag daarom niet worden beperkt tot hen die verstaan waar het om gaat. Integendeel, naar een woord van Luther komt God met Zijn heilswoord tot allen en als zodanig noemt hij Hem de Deus predicatus (de God die predikt). Wie Hem gelooft zal leven, wie Hem niet gelooft zal eeuwig sterven. Het evangelie van de rechtvaardiging van de goddeloze wordt door het bad der wedergeboorte en vernieuwing van de Heilige Geest als zodanig aangenomen of als zodanig verworpen. Het onderscheiden vindt plaats bij God vandaan en wordt definitief op de oordeelsdag, als Hij de tarwe van het onkruid voor eeuwig gaat scheiden. Wanneer wij daarom als reformatorischen niet chronisch ‘genadebehoeftig’ worden gemaakt en gehouden onder de prediking van de rechtvaardiging van de goddeloze, zijn we radicaal van de Reformatie verwijderd.

Houdgreep
Onder invloed van het rationalisme in de zeventiende eeuw komt de zogenaamde classificatiemethode in gebruik – min of meer inherent aan de Nadere Reformatie met zijn nadruk op de heiliging van het leven. De verstandelijke dogmatische doordenking wordt als een raster over het Woord en over de gemeente gelegd en de prediker gaat de gemeente eerst separeren of scheiden in bekeerden en onbekeerden – met alle nuanceringen en gradaties daarbinnen – voordat hij het Evangelie verkondigt aan de onderscheiden categorieën. De prediking van de rechtvaardiging van de goddeloze verandert nu gaandeweg in de (in wezen roomse) rechtvaardiging van de vrome. De Geest wordt min of meer losgemaakt van het Woord. Een verzelfstandigde wedergeboortetheologie in een voorspelbare prediking gaat de leer van de rechtvaardiging alleen uit genade en alleen door het geloof overheersen. Verstandelijke redeneringen houden het Evangelie in een beklemmende en remmende houdgreep.

Van beneden af
Op de achtergrond vinden we een fatalistisch verkiezingsidee als verstandelijk aftreksel van de Dordtse verkiezingsleer. Deze leer functioneert niet als een rem maar als een klem op de verkondiging van Gods beloften. Niet God maar de mens staat dan centraal. Het hypercalvinisme is daarmee geboren, waarbij de separerende prediker zich hinderlijk opstelt tussen God en Zijn gemeente. De verbondsgemeente wordt zo gereduceerd tot een gezelschap van kerkelijk meelevenden waaruit de eigenlijke gemeente gesepareerd moet worden. De Dordtse Leerregels kennen de mens geen enkele bewegingsvrijheid toe om zichzelf tot het goede te schikken. Reformatorische prediking zal daarom aan zo’n vorm van separeren geen enkele ruimte bieden. Door deze werkheiligheid gaat het kruisevangelie van de Reformatie. Daarbij komt dat dit structureel separeren van beneden af de neiging in zich heeft tot een eindeloze kerkelijke separatie of afscheiding.

Vandaag
De heiligingsbeweging van vandaag, ook in hervormd-gereformeerde gemeenten, is hiervan een spiegelbeweging als de rechtvaardiging een gepasseerd station wordt om vervolgens de heiliging te proclameren en eigener beweging te cultiveren. Ook hier wordt de Geest min of meer verzelfstandigd ten opzichte van het Woord. Ook hier separeert de prediker tussen gelovigen en hen die nog niet zover zijn, om vervolgens de prediking dienovereenkomstig te adresseren. Een voorganger preekt echter nooit recht van de Geest als hij het werk van Christus niet centraal stelt, want de toe-eigening van het heil dient voortdurend te staan onder de beheersing van de verwerving in de bediening van de verzoening. Dit evangelicalisme is de moderne variant van het hypercalvinisme. De separatie vindt plaats van beneden af en haalt niet meer de hoogte en de toonhoogte van de Reformatie. Met alle verderfelijke gevolgen van dien voor tijd en eeuwigheid.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen