Kerk en staat in Hongarije

Met ingang van komende nieuwjaarsdag gaat er iets – lees: veel – veranderen in de verhouding tussen kerk en staat in Hongarije. Afgelopen zomer heeft het Hongaarse parlement een nieuwe wet over die verhouding aangenomen, die intussen voor het nodige rumoer heeft gezorgd. Na de val van het communisme kwam in 1990 de eerste wet met betrekking tot kerken tot stand. Kerken kregen een wettelijke status en meer ruimte om te kunnen functioneren; zelfs werden speciale faciliteiten gecreëerd. Ze kunnen op overheidssubsidie rekenen; leden van kerken mogen één procent van hun inkomstenbelasting bestemmen voor hun genootschap. Verder mogen kerken grond in eigendom hebben en bestaat een vrijstelling van belasting voor import van religieuze geschriften en voor de verkoop van religieuze objecten. Voorwaarde is wel dat deze kerkgenootschappen zich vooraf laten registreren, 362 kerken zijn geregistreerd en erkend. Erkenning is een zaak van de rechter.

Grote gevolgen
De huidige regering van Hongarije vindt dat het voortaan anders moet. Ze breekt met het liberale beleid en beëindigt de ‘wildgroei’. De noodzaak van bezuiniging zou daartoe dwingen én er moet een einde komen aan misbruik van de faciliteiten, zoals belastingontduiking en fraude. De gevolgen zijn groot. Voorlopig zijn slechts veertien genootschappen, die een historische en culturele basis in Hongarije hebben, erkend, zoals de Hongaars Gereformeerde Kerk, de Rooms-Katholieke Kerk, de Oosters Orthodoxe Kerk, alsmede drie Joodse gemeenschappen. Zij behouden hun privileges. De rest, bijvoorbeeld de hare krisjnabeweging, de Scientology, maar ook de Jehova’s getuigen, anglicanen en evangelische gemeenten verliezen die. Erkenning op aanvraag blijft mogelijk, mits een kerk of gemeenschap aan voorwaarden voldoet: de aanvraag moet worden ondersteund door minstens duizend aanhangers die een vaste woonplaats in Hongarije hebben; het genootschap moet minimaal twintig jaar in Hongarije gevestigd zijn en de uitgangspunten (kerkorde?) moeten op schrift staan. De aanvraag wordt op formele én inhoudelijke gronden getoetst door de minister voor kerkelijke zaken, die advies inwint van de minister voor staatsveiligheid die onderzoekt of er sprake is van een terroristische organisatie. Eerstgenoemde minister dient zijn voorstel in bij het parlement dat vervolgens slechts met een tweederde meerderheid positief kan beslissen. Er is geen beroep op de rechter mogelijk.

Kritiek
Het is niet verwonderlijk te noemen dat er kritiek op de nieuwe wetgeving is gekomen. Zo hebben zestien Hongaarse (kerk)genootschappen de wet voorgedragen bij het constitutioneel gerechtshof. Er is een brandbrief naar de premier en de president van Hongarije gegaan. En ten slotte hebben vijftien vooraanstaande Hongaren, van wie gezegd wordt dat ze zich in de jaren zeventig tegen het communistisch regime hebben gekeerd en tot de toenmalige democratische oppositie behoorden, zich met een open brief tot de Europese Commissie en de Raad van Europa gewend. De gevolgen van de nieuwe wet kunnen groot zijn. Het verlies van overheidssubsidie kan voor duizenden arme Hongaren gevolgen hebben, aangezien de geregistreerde kerken sociale programma’s voor hen organiseren. Kritiek was er binnen veertien dagen (!) ook in Nederland, waar twee leden van de D66-fractie in de Tweede Kamer zich met vragen tot de minister Rosenthal van Buitenlandse Zaken richtten. Het verwijt jegens de regering van Hongarije is voorspelbaar: de wet is in strijd met de vrijheid van godsdienst en met het verbod van discriminatie, als zijnde ‘waarden van de Europese Unie’.

Nederlandse model
De moeite die de regering en de kerken van Hongarije ondervinden kan voor iedereen die enigszins op de hoogte is van de ontwikkeling van de verhouding van kerk en staat in Nederland, niet anders dan herkenbaar zijn. Ook wij kenden de situatie van bevoorrechte en achtergestelde kerkgenootschappen; ook wij hadden onze ‘ministeries van eredienst’; ook onze armenzorg was ooit een taak van de diaconie; ook onze wetgeving kende het stelsel van registratie en erkenning en probeerde onderscheid te maken tussen religie en humanistische of andere levensovertuigingen, tussen kerken en sekten. Dat alles is verleden tijd. Erkenning van kerken of religieuze gemeenschappen bestaat niet meer, wat nog niet betekent dat alles wat zich ‘kerk’ noemt ook kerk is. De zilveren koorde is geslaakt, zoals dat heet. Armenzorg (en onderwijs) zijn staatsaangelegenheden geworden. Kerk en staat zijn zo goed als volstrekt gescheiden en beide partijen lijken zich daar wel bij te bevinden. Hongarije behoeft het Nederlandse model niet over te nemen, maar kan er wel iets van leren. Dat de vrijheid van godsdienst in Hongarije niet serieus in het geding is, staat vast zolang ieder die dat wil zich bij een – al dan niet geregistreerd – genootschap kan voegen. Wél is het een serieuze vraag of de overheid nog onderscheid mag maken én of men de rechter buitenspel mag zetten sinds Hongarije tot de Europese Unie is toegetreden. Maar gelukkig behoeft, ook in de Unie, niet in elke lidstaat de verhouding van kerk en staat op uniforme wijze geregeld te worden.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen