Zoeken naar eigen identiteit

In het tweede decennium van zijn bestaan biedt De Waarheidsvriend een schat aan informatie op het terrein van kerk, theologie en maatschappij. In 1923 zijn er ongeveer 4000 abonnees. Een onophoudelijke stroom van artikelen, lezingen en ingezonden stukken komt in deze jaren langs. Er is veel belangstelling voor wat andere bladen schrijven. Het lijkt daarbij moeilijk om de kwaliteit van de bezinning en de discussie te laten corresponderen met de kwantiteit.
Wat langzamerhand zichtbaar wordt, is dat de eerste periode van een zekere euforie voorbijgaat. Van de doelstelling, namelijk de terugkeer van de Nederlandse Hervormde Kerk tot haar bron, Schrift en belijdenis, blijkt niet veel terecht te komen. Daardoor treden er onzekerheden op. Het is zoeken naar een eigen identiteit, te midden van andere stromingen op het kerkelijk erf: modernen, ethischen, confessionelen, de Gereformeerde Kerken.

Dik hout
Ook zijn er confrontaties met de SGP en de HGS (Hervormd Gereformeerde Staatspartij). Op de jaarvergadering van de Gereformeerde Bond in 1928 wordt klip en klaar uitgesproken dat de bond op de ARP stemt. Met stijgende verbazing merk ik dat de toon van de onderlinge bestrijding soms buitenproportioneel scherp en beledigend wordt, over en weer. Ds. M. van Grieken en ds. P. Zandt zeggen droevige dingen tegen en over elkaar. Ook Gereformeerde Gemeentenman ds. G.H. Kersten moet het ontgelden. Maar die weet van terugslaan. Het moet eerlijk gezegd: deze dingen sieren De Waarheidsvriend niet. In de ingekomen stukken is het in deze jaren ook vaak van dik hout zaagt men planken.

Evangelisatie
De Waarheidsvriend biedt in deze jaren veel aandacht aan nieuwe ontwikkelingen. In 1924 wordt het zogenaamde Convent van kerken opgericht. Dit convent, geleid door dr. Severijn en anderen, moet leiden tot een bundeling van gereformeerde kerkenraden, die zich binnen de kerk gebonden weten aan de belijdenis. Het hoofdbestuur van de bond heeft er een wat ongemakkelijke verhouding mee. Het gaat toch niet om de bundeling van gereformeerde kerkenraden, maar om de terugkeer van heel de kerk tot haar belijdenis? Later valt in De Waarheidsvriend dan ook niet zoveel meer over het convent te lezen.
Een andere beweging komt in beeld: de zogenaamde evangelisatiecommissie, onder leiding van ds. J.J. Timmer en ds. G. Lans. In moderne gemeenten wordt gezocht naar een mogelijkheid voor gereformeerde prediking. Daarvoor worden evangelisaties opgericht, bedoeld als noodverband. En stellig alleen daar waar de prediking in de brede zin van het woord niet gereformeerd is. Als bijvoorbeeld ds. Zandt in Delft ook voorgaat in een (nieuwe) evangelisatie aldaar, roept dit de toorn van de voorzitter van het hoofdbestuur op.

Vrouwenkiesrecht
Intussen wil het met de bijzondere leerstoel in Utrecht maar niet lukken, terwijl er veel geld voor binnenkomt. Prof. H. Visscher geeft wel privaatcolleges aan studenten.
Het is de tijd waarin veel gediscussieerd wordt over het vrouwenkiesrecht in de kerk. De meningen in de Gereformeerde Bond zijn verdeeld. Een commissie adviseert tegen te stemmen. Enkelen, onder wie ds. Van Grieken, denken er anders over.
Opvallend genoeg is het conflict op de synode van de Gereformeerde Kerken in Assen 1926 over de sprekende slang (Geelkerken) nauwelijks in beeld.

Karl Barth
Over Karl Barth zijn de eerste berichten gematigd positief. De Waarheidsvriend volgt de Groningse dogmaticus prof. Th.L. Haitjema, die lovend is over de tweede druk van de Romeinenbrief. Tegelijk is er onzekerheid. Welke kant gaat het uit met die Barth, daar in Bonn?
Over een andere Barth wordt meer geschreven. Het betreft ene ds. J.D. Barth, die van de Christelijke Gereformeerde Kerken overging naar de Gereformeerden Gemeenten. Een ernstige zaak: waar blijf je als je nog gereformeerder dan gereformeerd wilt worden?
Ds. J.G. Woelderink is in deze jaren een tijd lang een coming man. Zijn publicaties trekken de aandacht. Hij houdt de hoofdlezing op de jaarvergadering van de Gereformeerde Bond in 1923 over het wezen van het geloof. Later raakt hij toch weer wat buiten beeld. Er worden kritische vragen over zijn verbondstheologie gesteld. In het Gereformeerd Weekblad kun je er alles over lezen.

Spanning
Aan het eind van de jaren twintig komen de reorganisatieplannen van de kerk aan orde. Een ontwerp, ingediend door een synodale commissie, krijgt steun binnen de Gereformeerde Bond; ds. Van Grieken is een van de commissieleden.
De synode verwerpt het ontwerp. Je merkt door alles heen een spanningsveld tussen trouw aan de belijdenis en trouw aan de kerk (het verbond). Die spanning zal er altijd blijven.

Spaanse griep
In dit tweede decennium van De Waarheidvriend zijn heel veel hervormde gemeenten vacant, in 1928 319 en in 1929 zelfs 327. De hele ring Leerdam, bestaande uit negen gemeenten, kent op een gegeven moment acht vacatures; één predikant staat voor de hele ring.
Het is ook de tijd dat hoofdbestuursleden jubileren. Daar is veel aandacht voor; grote foto’s sieren De Waarheidsvriend. Ook moet melding gemaakt worden van het overlijden van leden van het hoofdbestuur, zoals begin 1928 de onvergetelijke penningmeester J.C. Fliehe. Over de begrafenis van ds. D.M. Boonstra (1920) te Elburg lezen we dat op de begraafplaats tien (!) toespraken werden gehouden. Je vraagt je af hoe lang de aanwezigen toen hebben moeten staan.
Opvallend is dat over de rampzalige gevolgen van de Spaanse griep (1918-1919) in deze jaren nagenoeg niets te lezen is in De Waarheidsvriend, noch over de fatale beurscrash in New York aan het eind van de periode (1929), die zal leiden tot een wereldwijze crisis. Dat terwijl er voor allerlei gebeurtenissen op maatschappelijke terrein, nationaal en internationaal, veel aandacht is.
Overigens vind je in deze jaren evenmin wat De Waarheidsvriend anno 2012 biedt aan geestelijke toerusting van kerkenraden en gemeenteleden.

In dit jubileumjaar zoomt dr. W. Verboom elke maand in op een decennium uit de geschiedenis van De Waarheidsvriend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen