Boekbesprekingen

W.J. op ’t Hof De theologische opvattingen van Willem Teellinck. Uitg. De Groot Goudriaan, Kampen; blz.; € 29,90.
De vroomheidgerichte Willem Teellinck heeft geen systematische doordenking van de geloofsleer geschreven. Het ging hem niet om de theorie maar om de praktijk van de theologie. De structuur van bovengenoemd boek is dan ook van auteur dr. W.J. op ’t Hof en is een rijpe vrucht van een jarenlange omgang met het oeuvre van Teellinck. De volgende onderwerpen komen aan de orde: de heilige Schrift, theologie en antropologie, christologie en pneumatologie, roeping wedergeboorte en kerk, rechtvaardiging en geloof, heiliging, geschiedenis en eschatologie. Daarna volgt een hoofdstuk met conclusies en wordt de Middelburger geplaatst in de geschiedenis. Tot slot is er een hoofdstuk van verwijzingen naar andere auteurs.
Teellinck noemt de heilige Schrift ‘dat alderkostelijckste juweel ende het grootste wonder dat de Weerelt heeft’. Van hieruit stelt hij dat de eerste zonde van een predikant onkunde is aangaande de Bijbel. De gemeente roept hij op om bij het aanschaffen van huisraad voorrang te geven aan de Bijbel. Het is het schoonste sieraad dat men in huis moet hebben.
Teellinck is er fervent tegenstander van om alle kinderen zonder onderscheid te laten dopen, laat staan iedereen zomaar belijdenis te laten doen of aan het avondmaal toe te laten. Hij leert daarmee de veronderstelde wedergeboorte.
De heiliging is één van de meest cruciale thema’s van Teellincks theologische opvattingen. Hij is daarin uiterst stringent en concreet. Adeldom verplicht; de vader van de Nadere Reformatie laat de godzaligheid beginnen bij het voornemen om de zonde te laten en God te behagen. Overal in zijn oeuvre fungeert de heiligmaking als een bewijs van echtheid van het geloof. Dit komen we vooral tegen in de gezinsgodsdienst. Ieder gezin is gebaat bij een vaste leeforde op zondag en door de week. De strakke tijdsindeling vindt zijn oorsprong in het middeleeuwse kloosterleven. Teellinck zegt hiervan dat men niet hoeft ‘te steken in een klooster, ofte vertrecken in een heremitagie, om ook op werkdagen heilige werkzaamheden te verrichten’.
Het gezin is naar het inzicht van Teellinck van fundamentele betekenis. Iedere wanorde in de Republiek komt uit een ei dat uitgebroed is in de gezinnen. Het gebed van de huisvader is het ‘parfuym der heiliger huys gebeden’.
Opvallend is Teellincks vrouwvriendelijkheid.
Hij neemt het, tegen de geest van die tijd, op voor de vrouw en wijst de man erop dat hij zijn vrouw met liefde, respect, zorg en trouw heeft te behandelen. Gods voorzienigheid is voor de Middelburgse predikant een reden om een man die huwelijksproblemen kent, te vermanen tot een houding om zijn vrouw in te winnen. Zelfs de overheid wijst hij op haar plicht om voor de vrouw op te komen.
Luther en Calvijn staan hoog bij Teellinck aangeschreven. Kenmerkend is dat hij de Reformatie aanhaalt om zijn eigen tijd onder kritiek te stellen, waardoor er sprake is van vervalconceptie. Nederland, dat model staat voor het bijbelse Israël, is geestelijk en zedelijk aan verval onderhevig. Vandaar zijn concept voor een alomvattende reformatie. Hij wijst de zonden zo concreet mogelijk aan.
Nadere reformatie is nodig, want zonder dat zullen de Nederlanden vast en zeker verloren gaan.
Teellinck is ten diepste een theoloog van het Woord, die zich meer laat bepalen door de oneffen taal van de Schrift dan door de gladde formuleringen van de dogmatiek. Zijn theologische opvattingen vertonen een geheel eigen lijn, maar ze overschrijden nooit de grenzen van de gereformeerde orthodoxie en staan voluit in de lijn van de algemene katholieke kerk.
Zijn godgeleerdheid bestaat uit bevindelijke theologie. Dr. Op ’t Hof zegt hierover: ‘Hij blinkt uit om de twee polen van een theologische ellips als waren ze uiteinden van elastiek, verder uit elkaar te trekken, dan wie dan ook, zonder ze te laten knappen. Zo belijdt hij enerzijds dat alles volledig van Gods wil en de Heilige Geest afhankelijk is, en roept hij anderzijds op om als geen ander de middelen te gebruiken.’
Boeiend is ten slotte de vraag naar de verhouding tussen Calvijn en Teellinck. Op het vlak van de heiliging verschillen beiden namelijk sterk. Teellinck heeft het over sterke regulering van het persoonlijke leven, terwijl we dat bij Calvijn niet tegenkomen. Calvijns visie is hierin sterk bepaald door een antirooms denken en staan deze dingen in het teken van de christelijke vrijheid. Teellinck bestrijdt juist het misbruik van diezelfde vrijheid.
Zijn ideaal ziet hij verwoord in een oud versje:
Dient God vier uren alle dage,
Drie uren neemt voedtsel t’uwen behaghe,
Slaept seven uren, oft condt gy min,
Dan sorcht acht uren tot uwen ghewin,
Twee uren meucht ghy verscherpen den sin
Wilt dus den tijt sonderlinghe kiesen,
Zoo en sult ghy ziele noch tijdt verliesen.
Een boeiende vraag ook voor ons. Maken wij misbruik van de christelijke vrijheid? Of hebben wij juist regels nodig in ons geestelijke leven? Waarom staat bijvoorbeeld de tweede dienst op zondag onder druk? Permitteren we ons te veel vrijheid? Kan ons leven heilig genoeg zijn? En dan de vraag of we niet weer terugvallen in de leer van de goede werken.
Al met al een boek dat ons (ook) tot nadenken zet over ons persoonlijke geloofsleven.

C. Doorneweerd, Strijen

---
Mariska Orbán Blond, brutaal en bidden. Uitg. Bert Bakker, Amsterdam; 208 blz.; € 19,95.
In de gereformeerde gezindte werd twee jaar geleden het Panel Presentie opgericht, een platform dat gericht is op bijbels genormeerde standpunten in de samenleving. Het zou niet verkeerd zijn als dit platform Mariska Orbán-de Haas eens zou uitnodigen, die in 2010 als jonge vrouw benoemd werd als hoofdredacteur van het Katholiek Nieuwsblad en in die functie probeert het taboe op gelovig zijn te doorbreken, onder meer door gelovige argumenten in een debat in te brengen. Op verzoek van een seculiere uitgeverij kijkt ze in Blond, brutaal en bidden terug op haar eerste jaar. Ze erkent dat ze als ‘jonge, blonde, butale vrouw’ makkelijker toegang heeft tot andere media dan een gemiddelde hoofdredacteur, om zo Nederland te wijzen op de tweeduizend jaar oude schatkamer van het christendom.
Met verve bewijst Orbán zich als een ambassadeur van ‘de mooie kanten van het katholieke geloof’. Na haar benoeming als hoofdredacteur besluit ze als eerste de barmhartige kant van het katholieke geloof meer accent te geven, ook om hierdoor het katholieke klimaat in Nederland te verbeteren. Mij spreekt aan dat de levensbeschouwelijke kant van haar journalistieke werk niet in mindering komt op, maar juist gedragen wordt door onderzoek doen naar een thema, door feitenkennis, door gewoon goed je werk doen.
Orbán belijdt in haar werk Gods dienaar te willen zijn. Van daaruit ontloopt ze in haar gedrag en stellingnames de confrontatie niet, zoals deze: ‘Abortus maakt ons lui en onverschillig.’ Of over het liefdesleven van Tilburgse studenten: ‘Echtelijke, onvoorwaardelijke liefde geeft rust, vertrouwen, energie.’ Ze schuwt kritiek op de eigen kerk niet – wat trouwens in 2011 niet anders kon: ‘Leiders horen rechtvaardige leiders te zijn; zoals Jezus ook was voor Zijn leerlingen.’
Haar enthousiasme over het (en ook over haar eigen) huwelijk is mooi om te lezen, haar opkomen voor het kwetsbare leven inspirerend. Blond, brutaal en bidden laat zien hoe mooi en hoe belangrijk christelijke journalistiek is. Goed om ons te realiseren in een tijd dat het de christelijke media in ons land niet automatisch goed gaat.

P.J. Vergunst

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen