Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Zoektocht naar het vrije

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Zoektocht naar het vrije

Vader en zoon in de theologie [1, Abraham en Herman Kuyper]

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

Abraham en zijn zoon Herman Kuyper hebben beiden veel voor het gereformeerde leven in Nederland betekend. Ze zijn beiden bewierookt en verguisd. Noch het een noch het ander doet hen werkelijk recht. Beiden waren groot en groots en soms zo klein.

Zeker verschillen vader en zoon. Toch zijn de overeenkomsten opmerkelijk. Beiden waren eminente theologen die stonden voor een gereformeerde theologie. Beiden zijn predikant en hoogleraar geweest en stonden voor het kerkelijk recht. Beiden waren hoofdredacteur van De Heraut. Beiden waren ook Deutschfreundlich.

Vader Abraham
Theoloog, predikant, ouderling, kerkleider, redenaar, journalist, schrijver, hoogleraar, organisator, kamerlid, minister-president. Er zijn heel wat woorden nodig om recht te doen aan de vele kwaliteiten van vader Abraham. En de terreinen waarop hij werkzaam is geweest.
Abraham werd in het ‘moderne’ Leiden opgeleid. Hij was een zeer begaafde student, zowel op het gebied van theologie als van klassieke talen en Nederlands. Hij won een prijsvraag over de vergelijking van het kerkbegrip van Calvijn en de Poolse kerkhervormer A Lasco.
Deze studie, waarop hij later ook nog promoveerde, heeft hem persoonlijk veel gedaan. Kuyper verwonderde zich erover dat hij de werken van A Lasco vond. Algemeen werd gedacht dat ze verloren gegaan waren. Is hier de voorzienige God aan het werk?
Mede door het lezen van een niet zo sterke Engelse romantische roman (Charlotte M. Yonge, The Heir of Redclyffe) ging hij meer en meer verlangen naar een kerk die een ware Moeder is. Geen reglementen- en bestuurderskerk maar een Moederkerk, die haar kinderen wederbaart, voedt, koestert en leidt. Haar gezag behoedt voor onzekerheid, verwarring en willekeur. Dat bant individualisme uit en bindt de gemeente in haar geestelijke eenheid samen.

Neocalvinisme
Naar Kuypers mening was de beste lijn om de kerk een echte moeder te doen zijn die van het calvinisme.
Dat is niet een geestelijke stroming uit het verleden. Nee, het gereformeerde geloof lééft. Dat ervoer hij op bepaalde huisbezoeken in zijn eerste gemeente, de hervormde gemeente in het Betuwse Beesd.
Deze lijn heeft Kuyper vanaf de late jaren ’60 van de negentiende eeuw tamelijk consequent gevolgd. Hij wilde niet terug naar Calvijn. Ook wilde hij niet terug naar het calvinisme zoals dat aan het einde van de zestiende en in de zeventiende eeuw in de Nederlanden gestalte gekregen heeft. Nee, Abraham wilde het calvinisme in eigentijdse vorm in kerk en samenleving tot herleving en bloei brengen. Wat Kuyper brengt, is dan ook niet een retrocalvinisme maar een neocalvinisme.

Hoofdrolspeler
Begonnen als kerkhistoricus ontpopt Abraham zich gaandeweg als hoofdrolspeler in de kerkelijke actualiteit. Hij schrijft talloze brochures over heikele kwesties of kwesties die hij heikel maakt. Als hij hoofdredacteur wordt van het weekblad De Heraut heeft hij een goed podium om zijn drive voor een vrije kerk en een vrije school in een vrij Nederland te propageren.
Een weekblad is al gauw te beperkt. Begon op 1 april 1572 in Den Briel de victorie, Kuyper begint op de datum af drie eeuwen later met zijn dagblad De Standaard.
In zijn publicaties hekelt Abraham de kunstmatige reglementaire eenheid van de kerk. Hij zoekt een vrije kerk. Dat is geen losbandige kerk. Het is een kerk met vaste vorm op het gebied van kerkrecht, belijdenis en eredienst.

Doleren
Al in Beesd, zeker in Utrecht en fors in Amsterdam werkt Kuyper aan de oplossing van het kerkelijk vraagstuk. In 1883 stelt hij, inmiddels ouderling, dat wanneer een kerkbestuur belet om naar behoren kerk te zijn en men niet in staat is dat kerkbestuur te verwijderen, men moet ‘doleren’, klagen. Dat klinkt berustend maar is het niet.
Doleren is ook het samenbrengen van allen die trouw aan de belijdenis zijn in dolerende kerken. Deze voegen zich weer bij de ‘rest’ als de kerkelijke situatie genormaliseerd is.
Doordat de principieel-confessionele kwestie zich ging vermengen met de beheerskwestie en dat laatste het uiteindelijke formele breekpunt werd, verloor de Dolerende beweging veel sympathie. Vele ‘gereformeerden’ bleven in de Nederlandse Hervormde Kerk. De pretentie dat de Dolerende kerken de legitieme voortzetting waren van de Hervormde Kerk heeft bij de burgerlijke rechter geen erkenning gevonden. Waar hebben we dat later weer gehoord?

Tegen de volkskerk
Kuyper is weliswaar tegen de ‘volkskerk’ maar hij streeft er wel naar dat de kerk tot zegen van het volk is. De kerk als instituut is als een school die mensen vormt om de kerk als organisme, de christenen in hun dagelijks bestaan, in de samenleving deskundig actief te laten zijn. Want: ‘Geen duimbreed is er op heel ’t erf van ons menschelijk leven, waarvan de Christus, die áller Souverein is, niet roept: ‘Mijn’’. Deze heerschappij van Christus is fundament en waarborg voor echte vrijheid. Niet alleen van de individuele christen, ook van de maatschappij. De staat mag die vrijheid niet ontnemen.
Kuyper verzet zich fel tegen de groeiende invloed van de staat op de samenleving. Hij strijdt voor ‘souvereiniteit in eigen kring’.
In het begin had Kuyper medestanders. Maar door zijn dominantie vervreemdde hij zich van mensen die hem naast stonden. Hij zette hen weg als ‘halven’. Van de nood maakte hij een deugd: ‘In het isolement ligt onze kracht.’
Kuyper stichtte in 1880 de Vrije Universiteit op gereformeerde grondslag. Het hart daarvan is de theologische faculteit. Zijns inziens kan de gereformeerde theologie een heilzame bijdrage op alle terreinen van het leven leveren.
Daar ging het hem om. Kuyper was dan ook eigenlijk meer, zoals Groen zei, een politicus dan een kerkelijk man.
In De gemeene gratie, een theologie van de samenleving en de cultuur, schreef hij dat de wereld mee- en de kerk tegenvalt. Kerstening is mogelijk omdat de gemene gratie, de algemene genade, de weg daartoe geëffend heeft. Om de wedergeborenen te kunnen toerusten en hun roeping te leren verstaan, zag hij het als zijn roeping om de gereformeerde theologie ‘in rapport te brengen met het menselijk bewustzijn gelijk zich dat aan het einde der negentiende eeuw ontwikkeld heeft’.

Activistisch
Met al zijn gaven en talenten zette Kuyper zich in om de heerschappij van Christus in de wereld gestalte te laten krijgen. Daarmee is hij zeer actief, activistisch zelfs. Niet dat er bij hem geen mystieke, verborgen omgang met God is. Dat weten de lezers van de vele meditatiebundels die hij schreef.
Vader Abraham heeft grote invloed gehad in Nederland. Daarvan is weinig meer over. Maar in het buitenland is sprake van een heuse Kuyper revival.

Zoon Herman
In de vereniging van de Dolerende kerken met de Christelijke Gereformeerde Kerk had vader Abraham een groot aandeel. Wel bleven er verschillen in kerkvisie, theologische opvattingen en spiritualiteit binnen de Gereformeerde Kerken in Nederland bestaan.
Zo werd de opleidingskwestie niet opgelost. Zowel de kerkelijke opleiding in Kampen als de ‘vrije’ opleiding aan de VU bleef erkend.
Dat was bepaald niet vaders wens.
Om die reden heeft Abraham zijn zoon Herman – de oudste van de acht kinderen die het echtpaar Kuyper kreeg – gestimuleerd te promoveren op het onderwerp ‘De opleiding tot de dienst des Woords bij de gereformeerden’.
Herman heeft behalve deze uitstekende dissertatie en de uitgave van de Post-acta van de Dordtse Synode geen grote kerkhistorische werken gepubliceerd. Hij had als hoogleraar aan de VU een te groot takenpakket. Over talloze kerkrechtelijke kwesties liet hij zijn licht schijnen. Als vaders opvolger als hoofdredacteur van De Heraut heeft hij grote invloed uitgeoefend.

Nationaalsocialisme
Herman speelde in vele conflicten binnen de kerken een rol. Door zijn visie op het synodale tuchtrecht kwam er in 1926 een breuk: Geelkerken en de zijnen splitsten zich af. Met de Kamper hoogleraar Schilder kwam het eveneens tot verwijdering. Dat betrof het recht van de ‘meerdere vergaderingen’ en een meningsverschil ten aanzien van het nationaalsocialisme. In 1933 schreef Herman het begrijpelijk te achten dat men in Duitsland de invloed van de Joden wilde terugdringen ‘om het Germaansche karakter van den Staat zuiver te houden’. Ook was hij tegen Schilders voorstel het lidmaatschap van de NSB onverenigbaar met dat van de kerk te verklaren.
In de eerste oorlogstijd spande hij zich in om conflicten tussen kerk en overheid te voorkomen. Hij was bepaald tegen een kanselafkondiging waarin werd meegedeeld dat de kerken protesteerden tegen maatregelen tegen de Joden. Hij vond die ongepast en onvoorzichtig.
Zijn karakter en opvattingen – en vooral zijn angstvallig willen bewaren van het erfgoed van zijn vader – leidden tot eenzaamheid. Zoon Herman heeft velen van zich vervreemd.

Volgende keer: vader Gaspar van der Heiden en zoon Abraham Heydanus.

---
Abraham Kuyper (1837-1920)
1855 Student theologie Leiden
1858 kandidaats klassieke talen
1863 hervormd predikant te Beesd
1867 idem te Utrecht
1870 idem te Amsterdam
1874-1877 lid Tweede Kamer
1894-1901 idem
1879-1901 hoogleraar dogmatiek
1901-1905 minister-president
1908-1912 lid Tweede Kamer
1913-1920 lid Eerste Kamer

Herman Huber Kuyper (1864-1945)
1883 student theologie VU
1891 gereformeerd predikant te Baarn
1896 idem te Leeuwarden
1900 hoogleraar kerkgeschiedenis en kerkrecht VU

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 5 juli 2012

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

Zoektocht naar het vrije

Bekijk de hele uitgave van donderdag 5 juli 2012

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's