Spiritualiteit, een mooie tulp

Maar ter onderscheiding van de bonte waaier aan spiritueel aanbod (newage, mindfulness, chakra’s of andere esoteria) schrijft dr. J. Hoek in dit nieuwe deeltje in de Artiosreeks nadrukkelijk over de gereforméérde spiritualiteit. Wat is nu het eigene van de gereformeerde geloofsbeleving?
Met andere woorden: hoe beléven wij in ons hart de geloofsrelatie die we – door de Geest en in Christus – met de transcendente God mogen hebben (bevinding); en hoe leven we deze geloofsrelatie uit in de praktijk van alledag (praxis pietatis)?

Tulip
Dr. Hoek introduceert de gereformeerde spiritualiteit als een schitterende tulp. Daarmee verwijst hij naar de vijf kenmerken van het calvinisme (namelijk: totale verdorvenheid, onvoorwaardelijke verkiezing, particuliere verzoening, onweerstaanbare genade en volharding der heiligen), die wel worden samengevat met het Engelse woord TULIP; al is de gereformeerde spiritualiteit veel rijker en omvattender dan deze vijf kernzaken.
Daarom citeert de auteur bij het typeren van de gereformeerde geloofsbeleving breed uit al onze geloofsbelijdenissen en uit schrijvers van vroeger en nu. De grondtoon bij dat alles is ‘leven uit de verwondering’. Want wat is het een wonder dat God ons – ondanks onze zonde – al Zijn goedheid schenkt! Wat een wonder dat we in de gemeenschap met de opgestane Christus mogen leven en dat de Heilige Geest ons opbouwt in een verantwoordelijk leven van navolging en ons verzekert van de hoop op Gods heerlijkheid.

Verwondering
Die grondtoon van verwondering vind ik het allermooiste element van dit boek. Hier wordt het geloof met dankbare blijdschap beleden. Dat hoor je al doorklinken in de hoofdstuktitels: Getroost in de Zoon, Geleid door de Geest, Gericht op de Vader, Gekend als mens, Gevoed door Woord en sacrament, Geroepen in de wereld, Geborgen onder de hoop. In al deze hoofdstukken worden de kernzaken van het geloof zó beschreven dat het evangelie hier warm en persoonlijk in doorklinkt. De lezer mag (opnieuw) ontdekken hoe heerlijk God het met ons voor heeft en hoe rijk het is om Hem te volgen.
Deze uiterst positieve insteek betekent overigens niet dat dr. Hoek het geloof op een softe of te eenvoudige wijze weergeeft. Integendeel, moeilijke onderwerpen (zoals de uitverkiezing, het lijden, de spanning tussen de wet en de christelijke vrijheid) worden niet geschuwd.
Maar steeds weet dr. Hoek het kernachtig zó te verwoorden dat de bijbelse waarheid in al haar schoonheid oplicht, zodat je het ervaart: ‘Inderdaad: zo mooi heeft God het bedoeld, zo intens mag ik het geloven!’ Ik vind deze verwoording echt een gave. Hier is met recht een spiritueel mens aan het woord, bij wie het geloof vanuit het hart zingt.
Lezers kunnen er hun winst mee doen, wanneer ze bij hun bezinning over een bepaald geloofsthema steeds dit boekje ter hand te nemen om te kijken wat (en vooral: hoé) dr. Hoek erover schrijft.
Wellicht lezen ze niet eens veel nieuwe kennis; maar het is de toon die treft – en die ik graag breder hoor klinken.

Onbeantwoorde vragen
Naast deze waardering voor wat er in dit boek beschreven staat, heb ik toch ook een vraag bij wat er niet in beschreven staat. Over de genoemde praxis pietatis had ik namelijk graag nog veel meer gehoord. Slechts hoofdstuk 6 (waarin dr. Hoek een mooie stijlbreuk maakt door het geloofsleven van de fictieve Gerrit en Cora in te voeren) stipt diverse elementen aan, zoals doop en avondmaal, zondagsviering en kerkelijke verantwoordelijkheid.
Later worden ook cultuur en politiek nog genoemd als terreinen waarop een christen zijn positie in moet nemen.
Maar hoe mooi dat alles ook beschreven staat, toch blijven er omtrent onze spiritualiteit veel actuele en relevante vragen onbeantwoord: Hoe moet ik eigenlijk bidden? Hoe moet ik bijbellezen? Hoe krijg ik mijn hoofd stil en mijn hart gevuld? Hoe beleef ik mijn geloof zo, dat het een levende communicatie wordt tussen God en mij, die mijn ziel aanraakt en mijn beleving verdiept?
De kerk der eeuwen (en ook de Nadere Reformatie) heeft daar – zonder methodistisch te willen worden – vele raadgevingen voor gegeven, maar die eeuwenoude lessen in spiritualiteit worden hier helaas niet geboden.
Momenteel reiken charismatischer bewegingen een spiritualiteit aan met veel aanbidding, zang en gebed. Met name veel jongeren lijken erdoor aangesproken om op die frequentie hun geloof te uiten; maar ook daar wordt niet op ingegaan. Eerlijk gezegd begrijp ik deze lacune niet.
Het is bij jongeren en ouderen immers een herkenbare klacht dat ze enerzijds oprecht verlangen naar meer omgang met God, terwijl ze anderzijds zó worden aangevochten door de hectiek van het moderne leven, dat het moeilijk is om stil te worden voor Hem. En temeer waar er onder ons gepleit wordt voor de herwaardering van de huisgodsdienst, hadden praktische handvatten daarbij zeker niet misstaan.

Graadmeter
Ook om een andere reden mis ik die persoonlijke beoefening. Spiritualiteit heeft immers ook altijd iets (gehad) van een graadmeter van het geloof. Ondanks alle uitwassen in het spreken daaromtrent is ‘de bevinding’ immers een vrucht waaraan men zijn eigen geloof kan kennen. En wie stelt zich nooit die vraag of het eigen geloof wel werkelijk levend is? Deze vraag blijft relevant; zij het anders dan voorheen.
Waar de voorbije generatie soms met het gemis werd opgevoed (‘mocht je het nog eens krijgen’), daar wordt de huidige generatie met de verbondenheid opgevoed (‘je bent een parel in Gods hand’). Dat laatste lijkt mij niet eens een onware insteek, want aan kinderen leg je geen vraagstuk voor, maar schenk je de zuivere melk van het Evangelie.
Maar dat neemt niet weg dat bij het opgroeien die verbondenheid wel waarachtig gekend moet gaan worden en als een dankbaar fundament van al ons handelen aanvaard moet worden. Maar hoe en wanneer gebeurt dat?
Ook nu twijfelen veel jongeren over hun eigen geloof (dr. Hoek bagatelliseert dat op pagina 53 misschien wel iets te snel). Wat zou het daarom mooi zijn om jongeren te oefenen in spiritualiteit en – zonder te belanden in een kenmerkenleer – hen te bemoedigen met waarneembare vruchten van het geloof.

Status quo
Kortom, de bewuste keuze van de auteur om niet meer te geven dan een weergave van de reformatorische status quo (pag.7) kan ik niet helemaal volgen; temeer omdat hij ook zelf meermalen een oproep tot actualisering doet (pag.128,149).
Van een boek over spiritualiteit verwacht ik zondermeer ook oéfening in spiritualiteit, zeker in deze tijd. Nu dreigt het gevaar dat de schitterend beschreven geloofsleer een zaak blijft van het hoofd en niet indaalt in het hart.
Deze kanttekening neemt mijn eerdere waardering echter niet weg. Men leze het veeleer als een suggestie voor een volgend deeltje in de Artios reeks. Dr. Hoek heeft een prachtig getuigenis geschreven, dat veel lezing verdient. Ik kan het me bijvoorbeeld goed voorstellen als boek voor (studenten) kringen of als geschenkboek voor geïnteresseerde belijdeniscatechisanten. De vragen na elk hoofdstuk maken een goede doordenking mogelijk.
Naast de warme toon is ook de beknoptheid een sterk punt; terwijl de uitgebreide literatuurverwijzingen (13 pagina’s) allerhande goede suggesties geven.

N.a.v. Dr. J. Hoek, ‘Gereformeerde spiritualiteit. Een actuele bezinning’, Artiosreeks, uitg. Groen, Heerenveen; 128 blz.; € 12,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen