Het wezen van de kerk

Met Lichaam en Geest van Christus. De theologie van de kerk en de Heilige Geest heeft dr. Van de Beek (weer) een indrukwekkend boek geschreven.
Ik geef eerst summier enkele hoofdlijnen weer.
Het begrip eenheid loopt als een rode draad door heel Van de Beeks boek heen. Zijn verlangen daarnaar heeft diepe theologische wortels.
De eenheid van de kerk is gefundeerd in de eenheid van God. De verdeeldheid van de kerk is een ontkenning van deze eenheid. Zo kunnen we de eucharistie, het gedenken van de dood van Christus, niet naar behoren vieren. Terwijl dat centraal is in het bestaan van de kerk.
Daarom moeten we alles doen om het verdeelde lichaam te helen.
Hoe? Door verzoening. Door samen aan ‘de ene Tafel’ te zitten. De eenheid van de kerk als lichaam van Christus krijgt gestalte als de katholieke eenheid hersteld wordt.
De eenheid in Christus gaat alle verschillen te boven. Het is jammer dat de Reformatie tot een eigen kerkelijke organisatie overging.
Hierdoor is het herstel van deze eenheid vrijwel onmogelijk geworden.

Bewakingsinstrumenten
De schrijver bespreekt ‘bewakingsinstrumenten’ die de Vroege Kerk heeft ontwikkeld om het getuigenis over Jezus betrouwbaar vast te houden: het ambt, de Schrift en de belijdenis.
Eerst komt het ambt aan de orde, omdat dit historisch gezien het begin is van het bewaken van de kerk. Het ambt is door God gegeven als een ‘tegenover’. Ambtsdragers representeren Christus. In de visie van Van de Beek is het bisschopsambt het beste instrument om christenen te bewaren in de gemeenschap van Christus. De bijzondere plaats van ambtsdragers houdt niet in dat zij naar eigen inzicht kunnen handelen.
Zo komen we bij het tweede bewakingsinstrument: de Schrift. Hieraan zijn de ambtsdragers onderworpen en kan hun functioneren worden getoetst.
De belijdenis als de regel van het geloof is het derde bewakingsinstrument, met de belijdenis van Nicea-Constantinopel als het meest gezaghebbende belijdenisgeschrift. Deze geloofsregel bedoelt de verkondiging van de apostelen te bewaren. Zij is de leeswijzer voor de Schrift en richtsnoer voor prediking en theologie. Zij is ook de regel van de gemeenschap. Als we volgens deze regel de Schrift lezen, dan doen we dat in de gemeenschap van de kerk. Hiermee komen we weer bij het punt van de eenheid van de kerk.

Heilige Geest
De eenheid van de kerk, de eenheid van God, de eenheid van de Geest – ze kunnen niet los van elkaar gezien worden. De Geest heeft geen eigen verhaal en gaat niet Zijn eigen weg. Hij is onlosmakelijk met de Zoon verbonden. Hun werk is één. Zij gaan altijd samen en zijn verschillende wijzen van Gods handelen in de wereld. Zij zijn als het ware de beide handen van God.
Het is de ene God die handelt door de Zoon en de Geest.
De Geest is ook onlosmakelijk verbonden met de kerk en met de Schrift. Met de kerk: waar de kerk is, is de Geest. Besluiten van de kerk zijn beslissingen van de Geest. Met de Schrift: Hij spreekt door de Schrift. Hij wekt het geloof en maakt levend. En Hij leidt mensen binnen in de kerk, in de gemeenschap die een nieuwe manier van leven is, eschatologisch leven.
In deze wereld heeft dit leven de gestalte van het kruis. Dat is een leven van sterven en opstaan, een leven in dienst van God, van de gemeente, van het evangelie. Tot zover de hoofdlijnen.

Reflectie
Dan nu een reflectie op wat dr. Van de Beek biedt. En dat is veel. Hij wijdt de lezer in het bijbelse spreken over de kerk en de Geest in.
Hierbij doet hij een sterk beroep op de kerkvaders, de theologen van de Vroege Kerk. Dat doet hij omdat deze zo dicht bij Jezus en de apostelen stonden. Hierbij komt wel de vraag op naar de verhouding tussen het gezag van de geschriften van deze kerkvaders en het gezag van de Schrift.
Tegelijk ervaar ik het als verhelderend en leerzaam te lezen hoe onderwerpen waar wij vandaag mee te maken in de begintijd van de kerk ook al aan de orde waren en hoe daarmee omgegaan werd. De geschiedenis blijkt zich op veel punten te herhalen. Daarom is het zo belangrijk om de geschiedenis te kennen.

Oordeel
Moeite heb ik met het duiden van de crisis waarin wij als kerk verkeren als Gods oordeel. Dit oordeel krijgt bij dr. Van de Beek best een zwaar accent. Hij zegt dat er nooit een ideale gemeente geweest is. Er was nooit een gouden eeuw van de kerk. Ook de kerk van de eerste eeuwen was als de kerk van alle eeuwen ‘een rommeltje om je voor te schamen’. De kerk verkeert permanent in een crisis.
Als dat zo is en als dat voor de geschiedenis van de kerk geldt, waarom dan nú spreken over Gods oordeel waaronder wij het hoofd moeten buigen? Dat er reden is tot inkeer en vernieuwing wil ik onderstrepen, maar mijns inziens kunnen we het woord oordeel niet gebruiken voor de kerk die vanuit het kruis leeft, waar Jezus in onze plaats in Gods oordeel stond en die als eschatologische gemeenschap de verwachting van Gods toekomst kent. Als er reden is om ‘in het huidige tijdsgewricht’ over Gods oordeel te spreken, wordt de crisis dan niet meer cultuurhistorisch dan theologisch geduid?

Kerk en Koninkrijk
Ik wil er nog twee aspecten uitlichten. In de eerste plaats wat dr. Van de Beek schrijft over de kerk en het Koninkrijk van God. Hij neemt afstand van de gedachte dat de kerk bruggenhoofd in de wereld is.
Dit idee berust op een verkeerde visie op de roeping van de kerk: dat het gaat om een beweging van de kerk naar de wereld en dat de kerk instrument is om het Koninkrijk van God te vestigen. Hij zegt: het gaat om de beweging vanuit de wereld naar de kerk toe, ‘waar de Gekruisigde heerst vanaf het hout en waar God alles is’. Heel de wereld moet kerk worden, want heel de wereld moet met God verzoend worden. En mensen moeten worden overgebracht uit de macht van de duisternis tot Gods wonderbaar licht. De kerk is de zichtbare gestalte van het Koninkrijk. Waar mensen de kerk als alternatieve en eschatologische gemeenschap binnengeleid worden, daar worden zij het Koninkrijk binnengeleid.

Zending
Voor de zending betekent dit dat zij niet probeert om de wereld om te vormen tot het Koninkrijk van God. De wereld gaat immers voorbij. Zending is: de overwinning van Christus aan de wereld bekendmaken. Het moet haar aangezegd worden dat het met haar gedaan is en dat haar enige toekomst ligt in Christus. De kerk biedt de wereld toekomst en staat open om haar te ontvangen. Zo wordt zij onder de ene heerschappij van God gebracht.
Dit is een boeiend onderwerp om verder te doordenken met het oog op de zendingspraktijk en om zendingsdoelen in dit licht te toetsen.
Dit zou wel eens tot een heilzame correctie kunnen leiden.

Praktisch
Mijn tweede aspect is meer praktisch- theologisch. Bij het thema ‘kerk in crisis’ rijst immers de vraag hoe wij als kerk het beste in de tijd kunnen staan. Vanwege het individualisme en het subjectivisme is er bij jongeren en ook bij ouderen een vervreemdingsproces gaande, in geestelijke en culturele zin. Vervreemding van de kerk, van de klassieke eredienst, van de traditie en – naar ik vrees – van het heil. Hoe moeten we daarmee omgaan? Wat zou dr. Van de Beek hierover zeggen als hij nog gemeentepredikant was?
Nee, we komen de crisis niet te boven door actieplannen. Van de Beek zegt dat in de huidige crisis een herstel van de bewakingsinstrumenten van de kerk als middelen van de Geest van God nodig is.
Wij hebben immers zelf het roer niet in handen. Wij zijn afhankelijk van de Geest, ‘dat wil zeggen: van God zelf ’. Amen, zeg ik dan. Maar hoe vertalen we dit praktisch-theologisch?

Jongeren
We dreigen door onze godloze cultuur verslonden te worden. Als God aan het werk is in de ontkerkelijking en als hier sprake is van een oordeel waaronder wij het hoofd moeten buigen, wat zeggen wij dan tegen de jongeren, tegen onze kinderen en kleinkinderen, die vooraan staan in de geestelijke en culturele verwording? Welke hoop en alternatieven bieden wij hun?
De Schrift spreekt betrokken jongeren nog wel aan, maar het ambt en de belijdenis niet. Echt niet! En ook de kerk vaak niet. Hoe houden we in de omgang met hen het getuigenis over Jezus betrouwbaar vast? En – met inachtneming van wat Van de Beek zegt over Christus die nergens anders present is in de wereld dan in Woord en sacrament, waar Hij als de Gekruisigde in gedachtenis is – hoe richten wij het kerkelijk leven en de eredienst, ook wat de culturele vormgeving betreft, zo in dat ook de jongeren daar present zijn? Ik ervaar een diepe verlegenheid.

Vertalen
Misschien is het een idee dat een groepje praktisch theologen met dit boek aan de slag gaat om te zoeken naar mogelijkheden om een en ander te vertalen naar de praktijk van het gemeente-zijn.
Theologisch zouden op enkele punten dan best andere keuzes gemaakt kunnen worden dan dr. Van de Beek doet, maar de rijkdom van dit boek kan ons helpen om meer zicht te krijgen op het lichaam en de Geest van Christus in onze tijd.

N.a.v. Dr. A. van de Beek, Lichaam en Geest van Christus. De theologie van de kerk en de Heilige Geest; uitg. Meinema, Zoetermeer; 556 blz.; € 34,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen