Zoektocht naar wijsheid

In de serie Het woord der prediking (postille) vinden wij geen enkele preekschets over Prediker.
Niet alleen binnen de kerk, maar ook binnen het jodendom is er de eeuwen door discussie geweest over de waarde van dit bijbelboek.
Graag wil ik laten zien hoe mooi Prediker is, hoe onmisbaar ook.
Juist in onze tijd.

Doelgericht
Waar leven wij eigenlijk voor? Wij mensen zijn doelgerichte wezens.
Dat is iets van het schepselmatige in ons. Als wij bepaalde dingen doen, hebben wij daar een reden voor. Dat geldt voor de kleine en de grote dingen van het leven. Ik maai het gras van de tuin omdat ik van een mooi gazon houd; ik wil mijn diploma halen, omdat ik dan een interessantere baan kan krijgen enz. Maar al deze dingen hebben om zo te zeggen een kortetermijndoel. Wat als wij het geheel proberen te overzien?
Als wij kijken naar onszelf en onze samenleving, zien wij een enorme activiteit. Wij maken ons druk over van alles en nog wat.
Het levensmotto van tegenwoordig is zoiets als: hard werken, veel geld verdienen en maximaal genieten. Daarin zijn allerlei gradaties te onderkennen. Eén ding is wel heel belangrijk geworden: haal eruit wat erin zit, want voor je het weet is je leven om. Wat is de westerse wereld toch plat geworden. Prediker laat een prachtig tegengeluid horen. Hij brengt hoogte en diepte aan.

Eindeloos herhalen
Prediker begint zijn boek met zijn eindconclusie: IJdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid! Hij onderbouwt zijn stelling door ons mee te nemen naar wat hij waarneemt hier op aarde. Welk voordeel heeft de mens van al zijn zwoegen en aftobben? Hoezo vooruitgang? Is alles niet een eindeloos herhalen van wat er al was?
Natuurlijk komt de mens met allerlei nieuwe dingen en mogelijkheden op de proppen. Maar verandert er wezenlijk iets aan het leven?
Prediker bepaalt ons bij de eerlijke constatering: fundamenteel gezien is er niets nieuws onder de zon.
Het is een komen en gaan. De tijden volgen elkaar op. Oorlog en vrede, heren en knechten, liefde en haat... De vragen blijven, die van ons kleine wel en wee en die van de wereld in het groot.
Prediker komt ook niet veel verder dan ons kritisch te bevragen. Dé antwoorden op de trage vragen van het leven heeft hij ook niet. En dat maakt dit bijbelboek zo herkenbaar.

Eerlijkheid
Prediker neemt ons mee in de zoektocht naar wijsheid. Deze tocht kent spannende en mooie momenten, maar ook teleurstellingen. Hij legt de vinger bij onrecht en raadselachtigheden in het leven.
Steeds is hij op zoek naar de blijvende betekenis van het leven en eerlijkheid. Hij wil zichzelf en de lezers niet voor de gek houden door het leven mooier voor te stellen dan het is. Hij is kritisch en radicaal. Tegelijk beseft hij heel goed dat menselijke wijsheid en kennis beperkt zijn. Zijn observaties zijn in die zin niet absoluut.
De boodschap van het boek Prediker is moeilijk te omschrijven. Hij geeft haar niet zomaar prijs. Wil hij de lezers oefenen in het hun best doen om de dingen te doordenken? Wij worden uitgedaagd om stil te staan bij de begrensde mogelijkheden van ons leven. Wat is leven? Wat is genieten? Wat is recht? Wat is wijs?

Nuchtere kijk
Prediker helpt ons om eerlijk en nuchter te kijken naar ons bestaan.
Hij zet ons met beide benen op de grond. Pas op voor al dat optimisme in menselijk kunnen en kennen. Vanuit de Verlichting is er een mensvisie ontstaan van mondigheid en vooruitgang. En natuurlijk weten wij ook wel dat de wetenschap tot zegen is (geweest). Maar hoe gaan wij om met al die overtrokken verwachtingen? De medische wereld kan meer niet dan wel. Er zijn zoveel ziektes en andere aandoeningen waar ze geen raad mee weet. Heeft de (technische) vooruitgang ook geen schaduwkant? Kunnen wij met deze vooruitgang de nadelige gevolgen ervan te lijf ?
Prediker leert ons kritisch te kijken naar heel ons leven.
Wat is daar toch veel lege volheid, veel holle vreugde en wat zijn er veel schijnbare zekerheden. Prediker is het gezonde tegengeluid van het optimistisch humanisme.
De mens is onderworpen aan de ijdelheid. Ja, ten diepste is alles ijdelheid. Wij hebben in onszelf geen blijvende waarde. En dat geldt ook voor ons doen en laten.
Het is alles voor een tijdje en daarna is het over en uit.

Halt
Maar wij kunnen ook doorslaan. Dan komen wij uit bij het nihilisme (Friedrich Nietzsche). Buiten deze tastbare wereld is er niets. Deze gedachte is (passief ) breed vertegenwoordigd in onze westerse samenleving. Alles is toch ijdelheid? Ten diepste eindigt toch alles bij onze dood?
Wat Prediker ook doet en doordenkt, steeds komt hij bij deze grens. De dood is gelijk voor alle mensen, ja zelfs voor alle levende wezens. Wanneer Prediker nadenkt over het leven en deze wereld doet hij dat heel duidelijk vanuit de mens.
Als je goed leest, betekent ‘alles’ bij hem alleen het kenbare op deze wereld. God valt buiten het woordje ‘alles’.
‘Alles’ is in die zin bij Prediker relatief. Hij verwijst regelmatig naar God. Prediker kende een halt, ook in zijn denken. Hij stopt bij God.
In het vrije westen is God buiten spel gezet. Hij is dood verklaard. Alleen in ons privéleven mogen wij Hem dienen, maar in het publieke leven gelden de neutrale regels. En deze gedachte verslaat z’n duizenden.
Wij zijn wel op zoek naar normen en waarden, maar dan zonder God Zelf. Christenpolitici mogen mee debatteren, maar moeten wel twee keer denken. In de studeerkamer denken ze christelijk, in het openbare debat gebruiken zij seculiere argumenten. Kerken mogen meepraten, maar hun advies mag niet religieus zijn.

Respect
Ik hoop dat wij na het (her)lezen van Prediker dezelfde soort ervaring mogen opdoen, zoals prof.dr. A.A. van Ruler in Dwaasheden in het leven heeft verwoord: ‘Het is vreemd, maar ik heb mij iedere keer weer met vreugde in dit sombere boek verdiept. Het gaat geen probleem uit de weg. Het doordenkt de vragen tot op de grond.
Het maakt ons de grenzen van ons inzicht bewust. Het houdt er intussen aan vast, dat we er werkelijk zijn. Het laat ons léven, in de nood. Het brengt ons respect bij.
Respect voor God. En voor zijn gebod. Dat zijn allemaal dingen, waarmee men zich au fond alleen maar – geestelijk – kan vermaken.’

Volgende week: is Prediker een pessimistisch boek?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen