Beroep op Calvijn neemt af

In 1956 voerden dr. H. Berkhof en ds. G. Boer hun zo bekend geworden correspondentie over de plaats van de Gereformeerde Bond binnen de Nederlandse Hervormde Kerk. De midden-orthodoxe rector van het Theologisch Seminarium in Driebergen wees ds. Boer op geloofsvragen die in de tijd van de Reformatie nog niet werden gesteld.
Nieuwe vragen vroegen zijns inziens om nieuwe accenten in de prediking.
Het hoofdbestuurslid van de Gereformeerde Bond was echter niet te overtuigen van de noodzaak van een accentverschuiving in de moderne tijd: ‘Bij de vele veranderingen, waaraan wij allen onderworpen zijn, verandert de ontmoeting met de levende God niet. (…) Daar staat niet de antieke mens, ook niet de reformatorische mens, ook niet de moderne gehavende mens, maar de mens, de zondaar, de goddeloze. (…) Hier heeft Augustinus geworsteld, hier is Luther tot zijn gebeente uitgekleed, hier is Calvijn door de Vader tot Christus getrokken, hier heeft Kohlbrugge gestreden en gejuicht over het Lam Gods, dat hem genoeg was voor de tijd en de eeuwigheid. En met hen willen ook wij belijdenis doen van ons algemeen en ongetwijfeld christelijk geloof.’
Ds. Boer bedoelde met deze uitspraak het tijdloze karakter van de ontmoeting met God aan te duiden, maar maakte tegelijkertijd gebruik van historische voorbeelden.

Verleden
Nog steeds wordt in preken, meditaties, catechisatiemethoden en artikelen in bladen als De Waarheidsvriend verwezen naar het verleden. De christenvervolgingen in het Romeinse Rijk, de donderstorm die Luther zoveel angst aanjoeg, passages uit de Institutie van Calvijn, de strijd tussen de remonstranten en de contraremonstranten, de idealen van Groen van Prinsterer en de tweede bekering van Kohlbrugge passeren met enige regelmaat de revue.
Binnen de christelijke traditie hoeft een beroep op het verleden niet te verwonderen. De Psalmen roepen Gods grote daden in de geschiedenis van Israël in herinnering. Het heilig avondmaal is ingesteld als een gedachtenis aan het verzoenend sterven van Christus. In de Hebreeënbrief worden reeds gestorven geloofsgetuigen voor het voetlicht gesteld. De apostolische geloofsbelijdenis wordt uitgesproken in gemeenschap met de kerk van alle tijden en alle plaatsen.
In persoonlijke levensgeschiedenissen spelen de voorbeelden en ervaringen van oudere gelovigen vaak een belangrijke rol.

Selectie
Toch is met de constatering dat het verleden voor christenen van waarde is niet alles gezegd. Ds. Boer richtte de aandacht van dr. Berkhof op Augustinus, Luther, Calvijn en Kohlbrugge. Pelagius of Origenes, Thomas van Aquino of Thomas à Kempis, Erasmus of Arminius, Allard Pierson of William Booth kwamen in zijn eregalerij niet voor. Ook deze mannen hebben evenwel de kerkhistorische overzichtswerken gehaald. De selectie van ds. Boer zegt daarmee niet alleen iets over de geschiedenis, maar toont eveneens welk gedachtegoed hij van belang vond in de huidige tijd. Het was de rechtvaardiging van de goddeloze die hij in de discussie met prof. Berkhof als onopgeefbare kern van prediking en geloofsbeleving naar voren wilde brengen.
In het algemeen geldt dat een beroep op het verleden ook inzicht geeft in het heden. Specifieke historische voorbeelden worden gebruikt om een eigentijds pleidooi kracht te verlenen. De hedendaagse opvattingen van een auteur blijken uit zijn behandeling van de geschiedenis.

Veranderingen
De hervormd-gereformeerde omgang met het verleden is sinds de jaren vijftig van de twintigste eeuw op diverse manieren veranderd.
Ten eerste is de hoeveelheid historische verwijzingen afgenomen.
Tegelijkertijd is de variatie van verwijzingen naar het verleden toegenomen. In de jaren vijftig was het voornamelijk Calvijn die zich in de historische belangstelling van de Gereformeerde Bond kon verheugen. Met het verstrijken van de tijd kreeg de reformator van Geneve echter meer en meer gezelschap. Luther en Kohlbrugge, maar ook Bonhoeffer, Miskotte en Noordmans ontvingen steeds meer aandacht.
Ten derde is het beroep op de Bijbel ten opzichte van de geschriften en voorbeelden van de Reformatie belangrijker geworden. Het onderscheid tussen de begrippen bijbels en reformatorisch werd aanvankelijk nauwelijks gemaakt. Later werd steeds duidelijker gesteld dat de Schrift boven de belijdenis staat. Een zelfstandig beroep op de Schrift wordt sindsdien vaker gevonden.
De hier aangestipte veranderingen wijzen zowel op een verbreding van de theologische oriëntatie van de Gereformeerde Bond als op een gewijzigde omgang met het verleden.
Ondanks de woorden van ds. Boer uit 1956 wordt het verschil tussen de antieke, reformatorische en moderne mens binnen de hedendaagse hervormd-gereformeerde beweging steeds meer beseft.

Breed beeld
De hier gepresenteerde bevindingen zijn gebaseerd op een onderzoek naar gereformeerde bondspublicaties uit de jaren 1956, 1981 en 2006. In deze jaren jubileerde de in 1906 opgerichte Bond. De diverse jubilea gaven aanleiding tot het gedenken van de eigen bondsgeschiedenis.
Bestudering van de complete jaargangen van De Waarheidsvriend levert echter een breder beeld op van de omgang met het verleden. Zo spreekt uit de publicaties een specifiek geschiedbeeld. De westerse geschiedenis werd ingedeeld in tijdvakken waaraan men een bepaalde betekenis hechtte. Binnen deze indeling werden plaatsen van herinnering gepositioneerd. Calvijn maakte deel uit van de glorieuze Reformatie, terwijl kloosterorden pasten in de donkere, roomse middeleeuwen.
Daarnaast vind je historische vijandbeelden op de pagina’s van het bondsorgaan. Hervormd-gereformeerden positioneerden zichzelf ten opzichte van pelagianen, rooms-katholieken, arminianen en diverse andere groepen. Historische helden en antihelden passeerden eveneens de revue.
Leidersfiguren uit een ver of recent verleden werden toegeëigend, verworpen of verdrongen. Ook de relatie tussen bijbelwoorden en traditie, Schrift en belijdenis, kwam aan de orde.

Volgende week: Calvijn als toetssteen. De hervormd-gereformeerde omgang met het verleden in 1956 en 1981.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen