Vraag naar zinvol bestaan

Drie keer kwam in het kader van deze serie over ‘religie in de literatuur’ een thematiek aan bod die raakt aan geloof en theologie. Onderwerpen waren het hiernamaals (Leon de Winter en Joke Hermsen), de mens die zich een god waant (P.F. Thomése) en de vraag naar het lijden (Philip Roth). In deze slotaflevering wil ik wat nadrukkelijker de lijnen trekken naar theologische en kerkelijke bezinning, maar niet zonder eerst een moment gekeken te hebben naar een literair auteur.
Deze keer is dat Robert Anker (1946), schrijver sinds de jaren zeventig. Hij is diverse keren bekroond, voor zowel poëzie en proza als essays.

Zinvol bestaan
Twee romans van Anker die mij sterk zijn bijgebleven, zijn Een soort Engeland (2002) en Hajar en Daam (2004). Anker schrijft over mensen die zich afvragen wat een goed en zinvol bestaan is, in de context van de samenleving. De romanheld in Een soort Engeland maakt een ontwikkeling door van een sterk egocentrische levenshouding naar deelname aan de samenleving. Anker legt de nadruk op de individuele worsteling om een zin te ervaren die verder reikt dan het eigen genot. De persoon om wie het in Een soort Engeland gaat, ontdekt dat het openstaan voor de medemens hem tot ‘meer mens’ maakt.
Een vergelijkbare lijn zit in Hajar en Daam, waarin bovendien de context wordt ingekleurd door de multiculturele samenleving. Hoe doen we dat met elkaar, een samenleving vormen? Die vraag is urgent voor de hoofdpersoon, die een liefdesrelatie krijgt met een Marokkaanse vrouw. Maar de romanhelden hebben te maken met een ‘lege hemel’: de religieuze richtingwijzers naar een goede samenleving zijn afgebrokkeld. Tegelijk zijn er ‘metafysische oprispingen’: op onverwachte momenten bidt een verhaalpersonage. Dit komt voor in beide romans van Anker. Opmerkelijk. Toen ik Robert Anker eens interviewde en hem dit voorlegde, zei hij zich niet te herinneren dat zijn personages wel eens bidden…

Vragen
Bezig zijn met de literatuur roept vragen op. Je kunt getroffen worden door allerlei vragen die je vanuit een christelijk wereldbeeld herkent. Maar wat zegt dat precies?
Mensen die een cultuurmijdende houding hebben, zeggen: wat de literatuur eventueel aan ‘ware inzichten’ oplevert, kende ik al uit de heilige Schrift. Zo bezien levert een kennismaking met de hedendaagse letteren niets nieuws op. Waarom zou je er dan aan beginnen, gelet ook op het feit dat je met dingen wordt geconfronteerd die je liever verre van je houdt?
Toch valt er wat meer te zeggen over het bezig zijn met hedendaagse literatuur en cultuur. Ik reik twee gedachten aan die behulpzaam kunnen zijn bij het bepalen van een zinvolle leeshouding.

Barmhartigheid
Allereerst is de kerk een gemeenschap die zich bekommert om de wereld om zich heen. Dan gaat het allereerst om mensen, juist ook om hen die zijn losgeraakt van God en kerk. Een open oog voor wat hen drijft, gepaard aan aandacht voor hun diepste verlangens, hun beweegredenen en inzichten, staat in het verlengde van de barmhartigheid van God. Want die barmhartigheid kennen we, uit ervaring: door Zijn genade jegens een beruchte gemeenschap van zondaren, de kerk.
Je verdiepen in de hedendaagse letteren is een vorm van naastenliefde. Dan gaat het niet om simpel vermaak. Wie dat wil, heeft in de letteren niets te zoeken. Literatuur lezen is een serieuze bezigheid, die ook de apostel Paulus al beoefende.

Geest
In de tweede plaats is het zinvol na te denken over de werkzaamheid van de Geest in de breedte van de cultuur. Theologen hebben daar vele modellen voor bedacht: hoe grijpen natuur en genade op elkaar in? Duidelijk mag zijn dat we hier niet naïef over kunnen denken, alsof je bij alles wat enige waarde heeft moet zeggen: hier is de Geest aan het werk. Niettemin ís de Geest aan het werk, ook buiten de muren van de kerk. God laat Zijn schepselen niet los, maar drijft hen voort, stookt onrust en verwekt ook in de hedendaagse literatuur wijsheid en inzicht, en soms zelfs ruimte voor Zichzelf. Dit verrassende proces, in de letteren en in de cultuur, verdient aandacht.

Vanaf eind november publiceert Tjerk de Reus maandelijks op www.izb.nl over hedendaagse literatuur, met speciale aandacht voor religieus besef in seculiere letteren.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen