Aandacht voor Miskotte

Het algemene geschiedbeeld, opgevat als de verdeling van het verleden in specifi ek gewaardeerde tijdvakken, veranderde nauwelijks. Wel nam het aantal historische verwijzingen verder af.
De Reformatie gold in De Waarheidsvriend van 2006 nog steeds als het hoogtepunt van de kerkgeschiedenis. Men vereenzelvigde de Reformatie met het leerstuk van de rechtvaardiging door het geloof alleen.

Luther
Voor Calvijn bestond grote achting, maar andere reformatoren kwamen evengoed voor het voetlicht. Op Calvijn werd zelfs milde kritiek mogelijk. Luther kwam nog meer in beeld dan in 1981. Waar hij in 1956 omschreven werd als ‘een trillend kompas’, gold hij in 2006 als ‘de derde Elia’.
Ds. A. Baas schreef in het bondsorgaan: ‘Geboren en getogen in de kerk van Rome, onderwezen in de leer van Rome, mocht Luther als ‘de derde Elia’ door prediking en geloofsgetuigenis het morgenlicht doen aanbreken na een diepe, donkere nacht in de kerk. Als bijbels en daarom gereformeerd christen weten we ons innig met hem verbonden en we zouden ’s zondags graag bij hem ter kerke gaan. Echter, we zouden zijn gebreken niet willen verzwijgen in een gesprek.’
Nog steeds werd Luther niet kritiekloos benaderd, maar in een periode van vijftig jaar veranderde de toon onmiskenbaar.

Hertaling
Omdat de tijden sinds Luther, Calvijn en de andere reformatoren veranderd waren, moest de boodschap van de Reformatie volgens diverse scribenten van De Waarheidsvriend vertaald worden naar de huidige tijd.
Ds. C. van Duijn betoogde bijvoorbeeld dat het ‘klakkeloos herhalen’ van inzichten uit het verleden niet kon volstaan, ‘herbronning’ was gewenst.
Er bestond echter niet alleen een kloof met de zestiende eeuw. In het bondsorgaan van 2006 vormde Kohlbrugge de negentiende-eeuwse held bij uitstek. Diverse auteurs haalden hem regelmatig en in louter positieve bewoordingen aan. Toch ervoer men een eigentijds beroep op Kohlbrugge niet als een vanzelfsprekendheid. Over een nieuw uitgegeven verzameling preken merkte ds. H.J. Lam op: ‘We wensen deze bundel in veler handen. Tegelijk denk ik: zouden de handen van de jongere generatie uit de kring van de Gereformeerde Bond, zoals mijn kinderen, mijn belijdeniscatechisanten, er nog naar grijpen? Wellicht moet de hertaling en de verklaring dan toch verder gaan.’

Twintigste-eeuwse helden
Hervormd-gereformeerden kenden in 2006 eveneens twintigste-eeuwse helden. Bonhoeffer ontving positieve belangstelling. Ook Miskotte en Noordmans kregen waardering van verschillende hervormd-gereformeerde scribenten. Waar ds. K. Exalto in 1981 in De Waarheidsvriend verklaarde genoeg te hebben aan de (Nadere) Reformatie, en ds. W. Dekker en ds. H. de Leede in het midden- orthodoxe blad In de Waagschaal stem gaven aan hun achting voor Miskotte en Noordmans, stelde De Waarheidsvriend in 2006 onomwonden dat de gereformeerde orthodoxie in het verleden te weinig aandacht aan iemand als Miskotte had geschonken.
Dr. S. Meijers schreef: ‘Miskotte keek naar de toekomst, terwijl gereformeerden het verleden repeteerden. (…) Miskotte (en Bonhoeffer) zijn de enigen geweest die voorzien hebben dat het huidige geslacht zou opstaan: de moderne mens voor wie God (…) niet interessant meer is.’
Aan een tijdbetrokken manier van theologiseren hadden ook hervormd- gereformeerden behoefte.
Kritiek op Miskotte verzweeg het bondsorgaan van 2006 niet, maar omdat hij moderne vragen serieus nam was er nu ook waardering.

Schrift en belijdenis
De gereformeerde belijdenisgeschriften werden in De Waarheidsvriend van 2006 nog altijd aangehaald en als bijbels beschouwd. Tegelijkertijd waren scribenten zich meer dan in 1956 en 1981 bewust van het onderscheid tussen de Schrift en de belijdenis.
In een artikel over het afl eggen van de openbare geloofsbelijdenis schreef ds. M.A. Kuijt: ‘Onze grondslag is de Schrift en de belijdenis.
We hoeven ons voor die toevoeging ‘belijdenis’ niet te schamen. Al zijn we ons bewust dat de belijdenis niet samenvalt met de Schrift en de Schrift ten diepste de enige grondslag blijft van de kerk. De gereformeerde belijdenis wil echter niets anders dan de Schrift naspreken.’
Het toegenomen besef dat de Schrift en de belijdenis van elkaar verschillen effende de weg voor een andere omgang met de belijdenisgeschriften. In de zomer van 2006 stond in De Waarheidsvriend een artikelenreeks waarin de vraag centraal stond welk aspect van de gereformeerde belijdenis in de huidige tijd vooral de aandacht verdient. Deze vraag was volgens ds. G.D. Kamphuis wel kwetsbaar en gedurfd, maar ook onontkoombaar: ‘iedere tijd en iedere situatie kent haar eigen vragen, haar eigen dwaling, haar eigen crisis’.

Vijandbeelden
Verschillen tussen rooms-katholieken en protestanten moffelde De Waarheidsvriend van 2006 niet weg, maar de rol van de Rooms-Katholieke Kerk als vijand was wellicht nog meer dan in 1981 beperkt.
Dit had alles te maken met eigentijds ontwikkelingen. Ds. W. Dekker schreef in het bondsorgaan dat geloven niet langer vanzelfsprekend was. ‘In de toekomst zal het in Nederland nog om één vraag gaan: ben je christen of niet? (…) Wellicht zal dan zelfs de tegenstelling protestants en rooms-katholiek minder belangrijk worden.’
Voorlopig was zelfs de verhouding tot reformatorische organisaties bij tijd en wijle niet minder problematisch dan in 1981. Gevoelige kwesties pakte men evenwel voorzichtig aan. De relatie met afgescheiden kerkgenootschappen zette de Gereformeerde Bond in 2006 niet op scherp. Binnen de Protestantse Kerk in Nederland was de benadering van de Confessionele Vereniging over het algemeen vanuit een besef van verbondenheid.

Evaluatie
Uit de gepresenteerde vergelijking tussen De Waarheidsvriend van 1956, 1981 en 2006 blijkt dat de omgang met het verleden binnen de Gereformeerde Bond de afgelopen halve eeuw aanzienlijk veranderd is. Er wordt minder vaak naar het verleden verwezen, historische verwijzingen zijn gevarieerder geworden en het onderscheid tussen Schrift en belijdenis is duidelijker. Het besef dat het verleden en het heden van elkaar verschillen is toegenomen.
Deze ontwikkeling illustreert dat een beroep op het verleden ook altijd verbonden is met het heden.
Elke tijd kent zijn eigen omgang met de geschiedenis.
Om die reden zou ik een lans willen breken voor een bewuste verwerking van het verleden binnen de hervormd-gereformeerde beweging. Welke eigentijdse belangen spelen een rol bij een specifiek beroep op de geschiedenis? Doe je het verleden recht met een bepaalde historische bewering? Is de selectie van geschiedkundige voorbeelden eerlijk, of slaan we bepaalde tijdvakken en personen voor het gemak over? Wordt er niets of niemand eenzijdig verheerlijkt of verguist?
Welke waarde hebben historische gebruiken voor ons vandaag?
Het is niet verkeerd om over deze zaken na te denken. Slechts een bezonnen omgang met het verleden kan recht doen aan de kostbare geschiedenis van de kerk.

Eigentijdse positie
Omdat de omgang met het verleden en de eigentijdse positie nooit los te koppelen zijn, kan een bewuste visie op de geschiedenis bovendien helpen om als gereformeerd christen in de 21e eeuw te staan. Als gereformeerd christen, omdat de Reformatie inderdaad van grote waarde is.
Als christen, omdat het kennen van Christus alles overtreft en Zijn kerk de grenzen van de reformatorische traditie overstijgt. In de 21e eeuw, omdat de hedendaagse kerk geroepen is een lichtend licht en een zoutend zout te zijn in geen andere dan de context van de eigen tijd.
Om het eerste aspect te behouden lijkt het me ten slotte een uitdaging om zo concreet mogelijk te spreken over de waarde van de gereformeerde traditie in het heden. Wat betekent de belijdenis dat God soeverein ingrijpt in een mensenleven voor mensen die gebukt gaan onder de drang om te presteren? Wat heeft het gereformeerde denken aangaande de kerk ons te zeggen wanneer sociale verbanden losser worden? Welke betekenis heeft het spreken over de vastheid van Gods beloften in een tijd waarin mensen veel waarde hechten aan persoonlijke emoties?
Wanneer dergelijke vragen aan de orde komen, krijgt de selectie historische helden die ds. Boer dr. Berkhof in 1956 voorhield de gelegenheid om haar waarde te bewijzen in het alledaagse leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen