Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

The Passion

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

The Passion

8 minuten leestijd Arcering uitzetten

De uitzending van The Passion op Witte Donderdag trok maar liefst 2,3 miljoen tv-kijkers en daarmee liet deze populaire versie van het lijdensevangelie het NOS journaal ruimschoots achter zich als best bekeken programma. The Passion is daarmee in drie jaar uitgegroeid tot een groots tv-evenement met enorme media-aandacht waar bekende Nederlanders graag aan mee willen doen. Hoe moet je The Passion waarderen? Is het niet bijzonder dat het Grote Verhaal van Jezus’ sterven en opstanding zo prominent in onze cultuur, waarin bijna niemand meer weet wat Pasen betekent, kan worden vertolkt? En moet het daarom niet per definitie het voordeel van de twijfel hebben? Of is de inhoud van het Evangelie zo kwetsbaar en het geheimenis zo groot, dat het vraagt om een gestalte die niet door kracht (van decibellen) of (visueel) geweld wordt gekenmerkt?

Het Ouderlingenblad, maandblad vanuit de Protestantse Kerk voor pastoraat en gemeenteopbouw, wijdt een themanummer aan ‘Kerk en evenement’. Aan The Passion wordt daarin vreemd genoeg geen aandacht besteed (anders dan aan de zendingsdag van de GZB!), maar socioloog Joep de Hart schetst wel de achtergronden voor de grote opgang die evenementen maken in onze samenleving:

Het verlangen erbij te horen drukt zich onder andere uit in het zoeken naar nieuwe vormen van verbondenheid, bijvoorbeeld rondom de dood van bekende Nederlanders (Fortuyn, Hazes), in de vorm van stille tochten, bij nationale herdenkingen. Maar ook rondom het koningshuis als symbool van nationale eenheid, bij grote inzamelingsacties of sporttoernooien, als internetclubs of via subculturen. (…)

Wij-gevoelens’, in de zin van het zich één voelen met de andere Nederlanders, zijn een sentiment van tamelijk recente datum. Lange tijd vormde je regionale omgeving, later ook de godsdienst een belangrijke basis voor saamhorigheid tussen Nederlanders. (…) De samenbindende kracht van de zuilen is in de afgelopen decennia sterk afgenomen en lijkt plaats te hebben gemaakt voor meer veranderlijke en individueel getinte vormen van affiniteit.

De Hart noemt in dat verband ook het ontstaan van de naoorlogse meerkeuzemaatschappij en van nieuwe normen en waardenoriëntaties onder de bevolking in combinatie met de opkomst van nieuwe media (tv, internet). Ons gedrag is veel minder dan vroeger voorspelbaar vanuit onze buurt, gezin of kerkgemeenschap. Er is een grote beweeglijkheid gekomen. In kortdurende evenementen vinden mensen nieuwe vormen van verbondenheid. Zo zou je ook naar The Passion kunnen kijken.

Maar wat is eigenlijk het doel van de makers van The Passion? In een diepgravend artikel gaan dr. Rieuwerd Buitenwerf en Stefan van Dijk, achtereenvolgens als (nieuwe) directeur en wetenschappelijk medewerker werkzaam bij het Nederlands Bijbelgenootschap, hier onder meer op in. Als bijbelvertalers stellen zij de vraag in hoeverre deze ‘vertaling’ – weliswaar niet in gedrukte vorm – betrouwbaar en geloofwaardig is. Uit hun omvangrijke artikel, dat ook op internet is te vinden, citeer ik een gedeelte dat ingaat op twee vragen. Eerst de vraag in hoeverre er gehoorzaamd wordt aan de regels van het medium en in hoeverre het gekozen medium aansluit bij de doelstelling en de doelgroep.

Bij het beoordelen van een vertaling in een ander medium is het van groot belang om allereerst de vraag te beoordelen of de makers van de vertaling de regels van een genre of medium respecteren. Welke twitteraar die gewend is aan het twitteridioom, zal bijvoorbeeld interesse hebben in een saaie samenvatting van bijbelverzen? Als de regels niet of nauwelijks gerespecteerd worden, zal het product mislukken.

Het is moeilijk om The Passion genrematig scherp te positioneren. We houden het op een tv-productie van een evenement dat het midden houdt tussen een populaire musical en een passiespel. In elk geval voldoet The Passion goed aan de eisen van een tv-musical. De productie is groots opgezet, bekende popartiesten en acteurs vertolken de diverse rollen, bekende Nederlandstalige popnummers worden uitgevoerd en de arrangementen zijn met zorg samen gesteld door Cor Bakker. Om te zorgen dat de kijkers zich kunnen identificeren met de hoofdrolspelers, wordt het verhaal zoals het verteld wordt door de evangelisten, enigszins aangepast. Zo is er in The Passion een belangrijke rol weggelegd voor de verteller. Dat is ook het geval in de evangeliën, maar er is een belangrijk verschil, en dat is de toon. Waar de vertellers in de evangeliën lezers willen overtuigen dat Jezus de Zoon van God is en dat die boodschap verspreid moet worden, klinkt de verteller in The Passion als een nietchristelijk persoon die het verhaal van Jezus vertelt. Feitelijke gebeurtenissen worden op een neutrale toon verteld: ‘Op de avond voor zijn arrestatie organiseert Jezus een laatste maaltijd met zijn vrienden.’

Meer religieuze of transcendente elementen worden sceptisch, of zelfs cynisch gebracht: ‘Tegelijkertijd verkondigt hij vrede, verlangt hij dat iedereen geaccepteerd wordt, zelfs degenen die nergens bij horen en erger nog: er wordt zelfs beweerd dat hij God is! Er zijn mensen die hebben gezegd dat hij zal opstaan uit de dood. Ik heb vernomen dat ook Jezus zelf dit een paar keer gezegd heeft. (Grinnikt smalend:) Dat geloof je zelf ...’

Deze spanning functioneert in The Passion als dramatische ambiguïteit – de kijkers moeten zélf beslissen aan welke kant zij staan. Voor de verteller in The Passion is het, zacht gezegd, niet evident dat Jezus de Zoon van God is. Deze veranderingen ten opzichte van het origineel komen ten goede aan de eisen van het genre. Een tv-productie die veel mensen wil bereiken, moet laagdrempelig zijn. Bij een product dat geschikt moet zijn voor uitzending op de publieke omroep, past geen evangeliserende toon. De schrijvers hebben daarom steeds gezocht naar aspecten in de bijbelse passieverhalen die benadrukt konden worden om een geloofwaardig en ontroerend verhaal te krijgen dat ook geschikt is voor een nietchristelijk publiek (denk hierbij aan de rol van Judas, de thema’s vriendschap en familie, en de marteldood van Jezus die erg confronterend is voor mensen die zichzelf beschaafd noemen).

Toch is de aard van het medium niet de enige factor die het succes van een project bepaalt. Wie een bepaalde doelgroep wil bereiken, moet niet alleen rekening houden met de ‘grammatica’ van een medium, maar ook met het verwachtingspatroon van de ontvanger. Het product moet voor de ontvanger geloofwaardig zijn. Deze vraag is lastiger te beantwoorden in het geval van The Passion. Enige achtergrondinformatie is hiervoor noodzakelijk. De oorsprong van The Passion

Het is interessant dat twee christelijke omroepen (EO en RKK) besloten om een Nederlandse versie van The Passion te maken zonder het concept radicaal te herzien. Hun doelstellingen waren duidelijk meer missionair. Het is lastig te beoordelen in hoeverre een missionair doel bereikt wordt met de productie. De feitelijke plot van het passieverhaal, het verloop van de gebeurtenissen rond de dood van Jezus, kan duidelijk worden voor mensen die er onbekend mee zijn. Maar het is minder waarschijnlijk dat dat leidt tot levensverandering bij mensen. Voor een duidelijkere beantwoording van deze vraag en de vraag in hoeverre de productie voldoet aan de verwachtingen van de beoogde doelgroep, zou een uitvoerig onderzoek nodig zijn. Maar het is zelfs de vraag of de eerste, minder ambitieuze, doelstelling van de BBC behaald is. Begrijpt een niet-christelijke kijker met weinig voorkennis van het bijbelse verhaal na het kijken van The Passion waarom dit verhaal na tweeduizend jaar nog steeds verteld en gevierd wordt? ligt niet in Nederland. Het evenement vond in 2006 voor het eerst plaats in Manchester, onder de naam Manchester Passion. Dat evenement werd live uitgezonden op BBC 3. Met de uitzending had de BBC twee doelstellingen: het oude verhaal uit de Bijbel bekendmaken, zodat mensen de culturele achtergrond van Pasen leren kennen, én mensen vermaken. Het bijbelse verhaal werd behandeld als cultureel erfgoed en als een literair product dat ook vandaag de dag nog voor vertier kan zorgen. Aan het begin van het programma introduceert de verteller het verhaal dan ook als volgt (…): ‘Het is een verhaal van opoffering, vergeving en hoop. Maar ook het verhaal van een liefde die zo krachtig is dat er miljoenen mensen wereldwijd al duizenden jaren lang niet over uitgepraat raken.’

Buitenwerf en Van Dijk concluderen aan het einde van hun artikel – dat vijf criteria onderzoekt – dat het project van The Passion dubbelzinnigheid in zich bergt. Het lijdensverhaal wordt op een nieuwe en intrigerende manier onder de aandacht van velen gebracht, maar voert deze ‘vertaling’ niet te ver weg bij het origineel? Ik vind dat een zinvolle vraagstelling, die de discussie over The Passion en andere vormen om het Evangelie te communiceren verdiept. Dat deze vragen binnen het NBG worden opgeworpen – een van de partners achter The Passion – getuigt van volwassenheid.


Ds. G. van Meijeren uit Utrecht is interim-predikant in de Protestantse Kerk.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 11 april 2013

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

The Passion

Bekijk de hele uitgave van donderdag 11 april 2013

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's