Zondag 1 meest geliefd

Om te beginnen is het interessant om de respondenten nader in kaart te brengen. Wie stuurden er zoal een ingevulde enquête terug? Concreet gaat het om 99 gemeenteleden, 35 kerkenraadsleden, 29 oud-kerkenraadsleden, 8 gemeenteleden die tevens catecheet zijn en ten slotte 5 predikanten. Voor zover te achterhalen viel, is de jongste deelnemer 22 jaar en de oudste 92 jaar. Intussen valt het merendeel van de reacties in de leeftijdscategorie van 55 jaar en ouder (107x), terwijl de jongeren tot 40 jaar (27x) en degenen tussen de 40 en 55 jaar (40x) aanzienlijk minder hebben gereageerd. De enquêtes zijn afkomstig uit het gehele land, van Rijssen tot Middelburg en van Stavenisse tot Onstwedde. Veenendaal reageerde het actiefst met twaalf inzendingen. Tegelijk is opvallend dat de kerkelijke achtergrond divers is. Een rooms-katholieke vrouw, een hersteld-hervormde predikant en verschillende gereformeerde gemeenteleden, ze deden allemaal mee.

Catechismuspreek
Het aantal keer dat elk jaar naar een catechismuspreek wordt geluisterd, verschilt sterk per gemeente. Zo’n twintig personen geven aan zelden tot nooit een dergelijke leerdienst mee te maken, terwijl zo’n zestien respondenten gewend zijn er jaarlijks veertig of meer te horen. Het gemiddelde aantal catechismuspreken per jaar ligt op 19,2. Slechts elf personen geven aan dat dit er te veel zijn. Verreweg de grootste groep (87) is prima te spreken over het huidige aantal. Gemeenteleden ouder dan 55 jaar en (voormalige) kerkenraadsleden zouden het liefst dat aantal verder opgeschroefd zien, zeker als de huidige situatie zo is dat er jaarlijks minder dan vijftien preken uit het leerboekje gehouden worden vanwege een predikantsvacature of omdat de klassieke leerdienst is ingeruild voor nieuw opgezette themadiensten. Ook jonge mensen blijken niet uit te zien naar een vermindering van het aantal catechismusdiensten. Integendeel, meer dan helft verlangt zelfs naar meer.

Preekinhoud
Nog belangrijker is hoe de catechismuspreek inhoudelijk wordt gewaardeerd. Zijn de deelnemers erover te spreken of leeft er ontevredenheid? De vraag uit de enquête naar hoe je de catechismuspreek ervaart, helpt om hierin inzicht te krijgen. Een ruime meerderheid (130) geeft aan tevreden te zijn. De redenen hiervoor zijn verschillend: ‘Krachtig komt aan de orde wat je gelooft op grond van Gods Woord’, zegt een kerkenraadslid uit Waddinxveen. ‘Wij hebben heel mooie catechismuspreken’, reageert een dame uit Werkendam positief. ‘De drie stukken van het geloofsleven – ellende, verlossing en dankbaarheid – staan erin centraal’, is een reactie die regelmatig naar voren komt. Zo zijn catechismuspreken voor velen een middel waardoor het geloofsleven gevoed wordt.

Preekstijl is goed
Ondertussen is er ook een groep mensen ontevreden, waarbij het concreet om 44 personen gaat. Op het eerste gezicht lijkt dit wellicht een gering aantal, maar het komt erop neer dat een kwart van de respondenten zich in meer of mindere mate stoort aan catechismuspreken. Waarom? De enquête maakt duidelijk dat het niet aan de preekstijl als zodanig ligt. In meer dan helft van de preken wordt de zondagsafdeling analytisch uitgelegd (91x). Als het bijbelgedeelte hierbij alleen maar wordt gelezen maar verder onbesproken blijft, wordt dit wel als vervelend ervaren. Maar dit gebeurt zelden (6x). Vrijwel altijd dient het bijbelgedeelte ter illustratie van de boodschap van de zondagsafdeling (85x). In iets minder dan de helft van de preken wordt voor een thematische insteek gekozen, waarbij het bijbelgedeelte inhoudelijk de uitleg bepaalt (83x). Ook hierover is vrijwel iedereen zeer positief.

Kinderen
Heeft de ontevreden wellicht te maken met (het gebrek aan) de aandacht voor de kinderen tijdens de leerpreek? Ook dat blijkt niet het geval te zijn. In 80 procent van de preken wordt bewust aandacht geschonken aan de verschillende leeftijdsgroepen in de kerk, waaronder kinderen en jongeren. Een oud-kerkenraadslid uit Alblasserdam stuurde zelfs een catechismusboekje voor kinderen mee, waarmee sinds kort gewerkt wordt. Dat bevalt goed en gebeurt in steeds meer gemeenten. Als de aandacht voor kinderen gering is, dan komt dat of doordat de voorganger het ‘wel probeert maar hij kan het niet goed’ of omdat ‘de kinderen ’s avonds niet in de kerk zijn’.

Teruggang
Korte zinnetjes in de enquêtes lichten een tipje van de sluier op waar de ontevredenheid dan wel zit. Enerzijds zijn er mensen die weinig catechismuspreken horen maar daar juist wel naar verlangen. Er is ‘gebrek aan regelmaat’, klaagt een gemeentelid. Of ‘onze dominee heeft gezegd dat hij niet meer uit de catechismus preekt’, zegt een ouder gemeentelid verdrietig. Anderzijds zijn er mensen die kritisch zijn op leerpreken als zodanig. ‘Er is te weinig aansluiting bij de huidige leefwereld’, zegt een jonger iemand. ‘Het taalgebruik is verouderd’, zegt een catecheet. ‘Het raakt me gewoon niet’, ‘na veertig jaar weet ik het intussen wel’ en ‘te dogmatisch’, zo luiden andere reacties. Of er een direct verband is, maakt de enquête niet duidelijk. Maar een trend is wel dat leerdiensten gaandeweg minder bezocht worden. Bij 10 gemeenten is er sprake van groei, bij 62 gemeenten blijft de situatie stabiel en in 72 gemeenten is er teruggang waarneembaar. Dat laatste doet pijn. ‘Ik bid hiervoor’, zegt een mevrouw in de enquête.

Persoonlijke omgang
Meer dan de helft van de respondenten heeft de Heidelbergse Catechismus volledig uit het hoofd geleerd (96x). Anderen kennen enkele zondagsafdelingen (30x) of hebben het Kort Begrip zich eigen gemaakt (10x). Hoewel het leren van vragen en antwoorden vroeger vaak een verplicht nummer was, ziet bijna iedereen achteraf de waarde ervan in. Natuurlijk springen bepaalde zondagen wat betreft populariteit eruit. Zondag 1 is de geliefd bij 143 mensen. ‘Dat is de basis van mijn leven’, schrijft iemand. Ook zondag 7 over het ware geloof, zondag 23 over de rechtvaardiging van de goddeloze en de zondagen 45-52 over het ‘Onze Vader’ sluiten dicht aan bij de geloofsbeleving. Minder geliefd is zondag 30, waarin de confrontatie wordt aangegaan met de paapse mis (29x). Ook zondag 10 over de voorzienigheid (1x) en zondag 37 over het zweren van de eed (3x), wordt door een enkeling als controversieel beschouwd. Maar over het algemeen is het leerboekje zeer geliefd (138x), zij het dat een deel graag zou zien dat er een eigentijdse versie uitgebracht wordt (28x).

Gezin en kerk
De enquête vraagt ook naar het gebruik van de Heidelbergse Catechismus in het gezin. Zo’n 95 mensen doen dit niet, wat soms komt doordat de kinderen al uit huis zijn of omdat er al uit de Bijbel in combinatie met een dagboek gelezen wordt of anderen hebben er eenvoudigweg nooit aan gedacht. ‘Goed idee!’, vullen verschillende personen in. Degenen die het leerboekje thuis in het gezin gebruiken (66x), doen dat op een creatieve manier: ‘Wij praten erover rondom de kerkdiensten’, ‘Wij zingen thuis de berijming van dr. H. van ’t Veld’, ‘Wij gebruiken het dagboek van ds. H. Visser’, geven vele ouders aan. Ongeveer een kwart van de mensen maakt hierbij wel de kanttekening kanttekening dat de Bijbel nummer 1 moet blijven en dat het gedateerde taalgebruik van het leerboekje een obstakel vormt bij de geloofsopvoeding. Dat maakt ook dat 92 respondenten van mening zijn dat jongeren in de kerk de Heidelbergse Catechismus niet uit het hoofd hoeven te leren. De reden is niet dat de geloofsinhoud gedateerd is, maar de pedagogische methode van uit het hoofd leren staat vandaag onder druk. Velen geven aan dat het belangrijk is dat ‘er gesprek blijft over de kernen van de catechismus’. Zo kunnen jonge mensen ontdekken wat het betekent om eigendom van Jezus Christus te worden in leven en sterven.

Balans
Op basis van de enquête blijkt dat er over de catechismuspreek grote tevredenheid is wat betreft de frequentie (mag zelfs meer), preekstijl en de aandacht voor de kinderen. Een zorgpunt is: verdwijnt de catechismuspreek niet te gemakkelijk uit sommige gemeenten? En doen predikanten genoeg moeite om fris en actueel te zijn, het hart en leven van mensen te raken? Daar ligt een taak. Tegelijk is het leerboekje, op een enkele zondag na, zeer geliefd. Een actualisering kan ervoor zorgen dat het gebruik ervan in kerk en gezin toeneemt.

K.M. Teeuw M.A. is kerkelijk medewerker te Alblasserdam en beroepbaar proponent.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen