Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Brede blik op Heidelberger

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Brede blik op Heidelberger

Handboek catechismus stimuleert zelfstandige opinievorming

5 minuten leestijd Arcering uitzetten

Vanwege het 450-jarig bestaan krijgt de Heidelbergse Catechismus dit jaar veel aandacht. Zo ook door middel van het Handboek Heidelbergse Catechismus. Een verscheidenheid aan auteurs zingt een loflied op de Heidelberger. Soms klinkt een dissonant.

Een dergelijk handboek verscheen vijftig jaar geleden ook, toen de Heidelberger 400 jaar bestond.
Een handboek beoogt een overzicht te geven van de actuele stand van wetenschappelijk onderzoek ten aanzien van een bepaald item. Aan dat doel beantwoordt dit boek zeker, al vergt het wel de nodige kennis om daarover een definitief oordeel te kunnen vellen.

Internationaal
Het is een veelstemmig koor geworden van geleerden uit verschillende oorden van de wereld.
De redactie alleen al bestaat uit een Amerikaan, een Duitse en een Nederlander. Op een Canadees en een Zuid-Afrikaan na, dekt deze drieslag ook de herkomst van medewerkers. Dat laat al iets zien van de brede invloed die dit geloofsdocument heeft gehad en nog heeft. Wel zou je ook een vertegenwoordiger van Schotland verwachten, om niet te spreken van andere delen van de wereld waar het gereformeerde geloofsgoed wortel heeft geschoten.
Aan de andere kant is het koor al veelstemmig genoeg. Want dat voordeel heeft, naar het bekende gezegde, meteen ook een nadeel. De stemmen zingen soms tegen elkaar in. Maar het voordeel van zo’n nadeel is dan wel weer dat het je stimuleert tot zelfstandige opinievorming.
Soms is er ook sprake van overlap. Zo komt veel uit het hoofdstukje over de prediking van dr. W.J. op ’t Hof terug in de volgende artikelen over de ontvangst van de catechismus.

Teamwork
Het boek bestaat uit drie hoofddelen. Het eerste deel heeft een historische insteek. De veel besproken vraag over het auteurschap van de Heidelberger komt aan de orde. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat er sprake moet zijn geweest van teamwork, waarbij het aandeel van Ursinus dominant was.
Interessant is ook om te zien welke rol de uitgave van deze catechismus heeft gespeeld in het politieke en kerkelijke krachtenveld van toen.
De keurvorst van de Palts koos duidelijk voor de gereformeerde reformatie, maar wilde de tegenstellingen niet op de spits drijven. Hij zocht verbinding waar dat mogelijk was.

Herinterpretatie
Het handboek besteedt ook goede aandacht aan de impact van de catechismus. Verklaringen komen aan de orde, de prediking, maar ook de kritiek die er van meet aan op is geweest. In het begin vooral van rooms-katholieke en lutherse zijde. Maar ze was er bepaald niet alleen van buitenaf. Ook van binnenuit kwamen er vragen.
Dat leidde nogal eens tot herinterpretatie. Matthias Freudenberg geeft daar een viertal voorbeelden van uit verschillende tijdperken.
Een verlichtingstheoloog blijkt op een heel andere manier met de catechismus om te gaan dan Karl Barth. Dit hoofdstuk blijft overigens wel eenzijdig beperkt tot het Duitse taalgebied. Dat is ook haast onvermijdelijk, hoe dik zou het boek anders geworden zijn.
Voor Nederland zou het bijvoorbeeld interessant kunnen zijn om te schetsen hoe een theoloog als J.H. Gunning jr. met de catechismus omging. Verschillende publicaties van zijn hand zijn namelijk ook interpretaties van thema’s uit de catechismus.

Theologie
Het tweede deel bespreekt de theologie van dit leerboek, dat door verschillende kerkgemeenschappen als belijden is aanvaard. Voor een deel komt daarbij de historie opnieuw aan de orde, als namelijk die theologie bezien wordt in het raam van de tijd van haar ontstaan.
Vervolgens komen inhoudelijke thema’s aan de orde. Eerst, bij wijze van inleiding, de troost en het nut. Dan meer dogmatisch de godsleer van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Vervolgens de leer van de mens, de wet en het heil. Ten slotte praktische onderwerpen als de sacramenten, de Tien geboden en het gebed.
Wat betreft de leer van de Heilige Geest legt prof.dr. C. van der Kooi uit dat die wel sober is gehouden tegen de achtergrond van doperse stromingen, maar toch aanknopingspunten genoeg geeft voor het verder nadenken over de gaven van de Geest.

Wat ontbreekt
Het theologisch deel sluit af met een bezinning op dingen die gemist worden. Je kunt daarbij de catechismus beoordelen in het licht van de gereformeerde theologie van toen. Je kunt ook kijken naar de nadere ontwikkeling van het theologisch denken.
In het eerste geval is opvallend dat er over de predestinatie weinig wordt gezegd. Ook de leer van de kerk komt niet uitvoerig aan de orde.
Het tweede gezichtspunt confronteert ons met het feit dat de catechismus van voor de Verlichting is en voorbijgaat aan de kentheoretische vragen die sindsdien spelen. De schrijver van dat artikel vindt dat een eventuele nieuwe catechismus daar niet aan voorbij kan gaan.
Maar moet je een geloofsboek daar werkelijk mee belasten of mag er ook iets zijn van een nieuwe naïviteit, waarin de zaken van het bijbels geloof aan de orde gesteld worden in het vertrouwen dat de Heilige Geest Zelf er toch telkens weer ruimte voor schept?

Praktisch gebruik
Het derde deel gaat over het praktisch gebruik van de catechismus in geloofsonderwijs, prediking en zending. Het is met name boeiend om te merken hoe in missionaire situaties deze catechismus effectief kan zijn als kernachtige samenvatting van de bijbelse boodschap. Maar dan wel in gesprek met allerlei religieuze en culturele omstandigheden. Dat vraagt vertolking en soms ook een mate van aanpassing.

Veelstemmig
Met dat laatste raken wij de spanning van dit boek. Dit veelstemmige koor zingt zeker een loflied op de Heidelberger. Aansluitend bij het woord van Oorthuijs over de eeuwige jeugd van de Heidelberger, zien we dan een energiek jongmens voor ons, die de uitdagingen van de tijd wel aan kan.
Maar we beluisteren ook minder hoge tonen. Soms klinkt er zelfs een dissonant, als haar autoritair dogmatisme verweten wordt. Dan krijg je het beeld voor ogen van een oude, stijve, onbuigzame heer, die niet met zijn tijd mee kan.
We hoeven daarbij de waarheid niet in het midden te laten, maar mogen dankbaar zijn voor wat God ons in de catechismus gaf.
We leven in de overtuiging dat wat ons daarin aan bijbels-gereformeerd erfgoed wordt doorgegeven, ook gelden kan in onze tijd.
Ook dit boek wil en kan ons in die overtuiging bevestigen.

N.a.v. Arnold Huijgen, John V. Fesko, Aleida Siller (red.), ‘Handboek Heidelbergse Catechismus’, uitg. Kok, Utrecht; 447 blz; € 49,50.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 23 mei 2013

De Waarheidsvriend | 20 Pagina's

Brede blik op Heidelberger

Bekijk de hele uitgave van donderdag 23 mei 2013

De Waarheidsvriend | 20 Pagina's