UIT DE CATECHISMUS

In de geschiedenis van de gereformeerde kerk in Nederland is voor de leerdienst gebruik gemaakt van de Heidelbergse Catechismus. Honderden verschenen catechismusverklaringen zijn een stille getuige van het feit dat de kerk zich levenslang leerling wist. Als we zien dat preken uit de Heidelberger in veel eeuwen haar waarde bewezen heeft, moeten wij wel weten wat we doen als we denken die in de 21e eeuw niet meer nodig te hebben. Een van de meest bekende getuigenissen is dat van dr. H.F. Kohlbrugge, die op zijn sterfbed zei: ‘Aan de eenvoudige Heidelberger, houd daaraan vast.’ Ds. Zoutendijk uit Utrecht sprak over ‘een oude dame met een eeuwige jeugd’.

HELDER, VROOM, NUTTIG

Daarbij komt dat de catechismus een op het hart gerichte en praktische samenvatting van de klassiekgereformeerde theologie is. Ik las ergens: ‘De prediking uit de Heidelberger kan een stemvork zijn die ons helpt de toonhoogte van de gereformeerde theologie en geloofsbeleving weer te vinden.’ Prof. W. van ’t Spijker noemt de catechismus helder, vroom en nuttig met betrekking tot ons leven voor Gods aangezicht. Daarbij wel dit: het gaat er niet om de tekst van de catechismus zonder meer over te hevelen naar onze tijd. Het gaat er wel om dat we de bedoeling van een bepaalde zondag als een bijbels thema scherp in beeld krijgen, om te horen hoe de catechismus dit thema in zijn tijd verstaan heeft, opdat deze intentie, dit verstaan geïntegreerd wordt in de concrete situatie van de gemeente nu. Een vertaalslag is nodig. Waarom? Bij voorbeeld omdat in de tijd van de catechismus de sacramenten zeer in het geding waren, terwijl in onze tijd veel meer vragen gesteld woorden bij de opstanding.

NIET VANZELFSPREKEND

Tja, als dit allemaal duidelijk is, waarom spreken we dan over een crisis? Kijken we naar het geheel van de Protestantse Kerk, dan wordt er in het overgrote deel nooit uit de catechismus gepreekt, sowieso al omdat in vele gevallen de tweede dienst afgeschaft is. Opnieuw een aanwijzing dat die twee kunnen samengaan: het verwateren van het karakter van de tweede dienst als leerdienst én het teloorgaan van die tweede dienst en daarmee ook van het karakter van de zondag. We beseffen tegelijk dat de vanzelfsprekendheid van de catechismuspreek in hervormde gemeenten er niet meer is. Juist daarom moeten we zorgvuldig met de traditie van de tweede dienst omgaan. Dat einde aan de vanzelfsprekendheid heeft behalve met een veranderende waardering van de zondag ook met de Heidelbergse Catechismus zelf te maken. Het taalgebruik is soms moeilijk te volgen, de begrippen lijken wat dogmatisch en de zinnen zijn ingewikkeld. En dat is nog maar de buitenkant. Er zijn ook mensen die vragen stellen bij de drieslag ellende, verlossing, dankbaarheid, die ervaren dat de inhoud van dit geloofsboekje ver van hun dagelijkse leven staat. Dit alles maakt dat ons heel concreet wat te doen staat, willen we de leerdienst niet kwijt raken.

INTEGRATIE VAN LEREN

In de gemeenten is een groot gebrek aan kennis van de Bijbel en van de geloofsleer van de kerk. Elementaire bijbelkennis gaat ontbreken, er komt een analfabetisering van het christelijk geloof, zo klonken er de afgelopen jaren geluiden. Elke gemeente mag de vraag beantwoorden of ze een lerende gemeente wil zijn. Hoeveel ruimte krijgt de predikant wekelijks om de erediensten voor te bereiden, zodat hij nieuwe (die voorop!) en oude schatten uit het Evangelie kan opdiepen? Het gaat vanuit de leerdienst om een integrale benadering van het leren in de gemeente, waarbij we elkaar helpen in de leer te volharden, een van de vier kenmerken van de christelijke gemeente. Hoe kan dat? Door de gemeente duidelijk te maken welk onderscheid er is tussen de eerste en de tweede dienst. Juist in een tijd van secularisatie hebben we de leerdienst met haar eigen karakter nodig. De vragen van het moderne leven, van het lijden en het kwaad en de hand van God daarin, komen naar jongeren en ouderen toe. Als de kernen van de geloofsleer niet bekend zijn en we de inhoud van het christelijk geloof niet kunnen uitdragen, staan we ervoor open om meegezogen te worden met de waan van de dag. De catechismus gaat in op de vragen naar de zekerheid van ons bestaan door het geloof in Christus, maar ook op de vragen naar de uniciteit van de Zaligmaker.

GEEN EENZIJDIGHEDEN

Het voordeel van de catechismus als leidraad is daarbij dat dit leerboekje ons bewaart voor eenzijdigheden. Als we de Heidelberger volgen, komen de hoofdzaken van het christelijk geloof op systematische wijze aan de orde. Zo is de thematiek uit de catechismus rond de drie G’s – geloof, gebod en gebed – geschikt om breder behandeld te worden. Is dat modieus om het leren gemeentebreed ter hand te nemen? Nee, het is een gevolg van het werk van de Heilige Geest, ‘de Trooster, Die u alles leren zal’. (Joh. 14:26) Leren is geen extra aanbieding in de gemeente voor degenen die leergierig zijn, die geïnteresseerd zijn in extra informatie. Leren is verbonden met het geloofsleven.

INTERACTIEF

De predikant blijft als dienaar van het Woord verantwoordelijk voor zijn verkondiging. Maar dat wil niet zeggen dat de gemeente bij de voorbereiding niet op een goede manier betrokken kan zijn, als dit een meerwaarde heeft. Het gaat daarbij om twee dingen: het genereren van betrokkenheid bij de inhoud van de leerdienst én het ervoor zorgen dat de vragen die over een bepaald thema in de gemeente leven, echt aan de orde komen. Dat laatste wordt voor een deel ondervangen doordat de leraar ook herder is, doordat hij mensen bezoekt, catechese geeft, en weet hoe er in onze cultuur gedacht wordt, in welke leefwereld jongeren groot worden. De predikant kan geholpen zijn door input vanuit de gemeente. Vinden predikanten het lastig zich kwetsbaar open te stellen voor de vragen uit de gemeente? Afhankelijk van het thema van de zondagsafdeling zijn hier goede mogelijkheden voor. Sowieso bewerk je hierdoor dat er vooraf al nagedacht wordt over de inhoud van de catechismuszondag én dat mensen met verwachting naar de kerkdienst zullen komen. Hij kan voor de makkelijkste weg kiezen door via de email te vragen welke gedachten, vragen, knelpunten er bij jongeren en ouderen leven ten aanzien van een thema uit de leerdienst. Hij kan ook – is dat geen investering die zich laat uitbetalen? – vooraf een uur met een paar gemeenteleden over het thema

WEBSITE

De moderne communicatiemiddelen kunnen in dit opzicht de boodschap van de verkondiging ondersteunen. Denk aan de website van de gemeente, die te gebruiken is om vooraf enkele vragen op te zetten. Het is goed om te zoeken naar mogelijkheden die bij een gemeente passen om de inhoud van de Heidelbergse Catechismus dichterbij de mensen te brengen. In een vrijgemaakt-gereformeerde classis is enige jaren geleden besloten de leerdienst zelf interactief te maken. Mensen kunnen dan tijdens de preek vragen stellen. Al begrijp ik de doelstelling hiervan, toch lijkt me dat niet een weg die we moeten gaan. Al te gemakkelijk ontspoort dit. Belangrijker nog is dat het karakter van de preek als verkondiging van Godswege kan verzanden in een discussie. De eredienst blijft onderscheiden van de bijbelkring. Een samenvatting van de preek met enkele vragen ter verwerking kan er aan bijdragen dat de inhoud van de preek beklijft en door mensen wordt verinnerlijkt. Dat is de lijn naar de gezinnen, naar thuis. Zonder al te veel extra inspanning kan de voorganger de gemeente het nodige aanreiken voor het gesprek over en de toepassing van de preek in de context van het leven van gemeenteleden.

STRUCTUREEL

De leerdienst zal een structurele plaats moeten hebben. Het leren in de gemeente schiet immers zijn doel voorbij als de leerdienst de sluitpost op de kerkelijke kalender is. Moet de leerdienst in de praktijk geen voorrang geven aan avondmaalszondagen (terecht uiteraard) en soms doopdiensten, maar ook aan het kerkelijk jaar, zoals Advent en de lijdensweken? Moet de leerdienst geen voorrang geven aan allerlei bijzondere themadiensten die er steeds meer komen? Het is een reële vraag waarom er in de tweede dienst op de lijdenszondagen niet uit de catechismus gepreekt kan worden, als het lijdensevangelie ’s morgens verkondigd is. Een kerkenraad zal in dit opzicht beleid moeten formuleren, opdat voorkomen wordt dat het aan de omstandigheden wordt overgelaten wanneer er een leerdienst is. Elke middelbare school werkt immers ook met een rooster. Het zou merkwaardig zijn als een bepaald vak alleen gegeven wordt als er niets te doen is voor elk van de andere vakken… Al in 2005 schreef dr. W. Verboom in Hulde aan de Heidelberger: ‘De kerkenraad zal de catechismuspreek op zijn agenda moeten zetten en er een bespreking aan moeten wijden. Enkele broeders die dit voorbereiden, komen met een analyse van de bestaande praktijk, alsmede van enkele principiële en praktische uitgangspunten. Na die bespreking zullen enkele conclusies getrokken moeten worden.’ Zo blijven we de leerdienst zien als behorend tot het kloppende hart van de gemeente.

P.J. Vergunst is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend.

GESPREKSVRAGEN

1. Waarom vindt u de leerdienst in onze tijd belangrijk of hecht u er juist minder of geen waarde aan?

2. Heeft uw kerkenraad beleid ten aanzien van het leren in de gemeente?

a. Nee, waarom niet?

b. Ja, hoe ziet dat beleid eruit?

3. Vindt u het overdreven als gezegd wordt dat er een grote verandering in denken, een cultuuromslag nodig is ten aanzien van de leerdienst?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen