BOEKBESPREKING

A. Goudriaan, J. van de Kamp en W. van Vlastuin (red.)

Pietas Reformata. Religieuze vernieuwing onder gereformeerden in de vroegmoderne tijd.

Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 320 blz., € 29,90.

De feestbundel voor prof.dr. W.J. op ’t Hof bij zijn afscheid als bijzonder hoogleraar geschiedenis van gereformeerd piëtisme vanwege de Hersteld Hervormde Kerk aan de Vrije Universiteit (VU) te Amsterdam is een lijvig boekwerk geworden. De titel van het boek Pietas Reformata is niet uit de lucht gegrepen. In zijn dissertatie en inaugurele rede aan de VU nam hij afstand van de gebruikelijke kerkhistorische drieslag, waarbij puritanisme, piëtisme en Nadere Reformatie als afzonderlijke stromingen worden geduid. Op ’t Hof pleit ervoor om te spreken over gereformeerd piëtisme. Het piëtisme is volgens hem als een internationale en interconfessionele vroomheidsbeweging te typeren en is een heilzame aanvulling op de Reformatie geweest.

Na een inleiding over de jeugd van dr. Op ’t Hof, de discussie met prof.dr. S. van der Linde, het tijdschrift Documentatieblad Nadere Reformatie, zijn proefschrift, publicaties en leerstoel, lezen we enkele diepteboringen van een twintigtal collegae, zowel theologen als historici. Hun artikelen zijn geordend rond thema’s waarmee Op ’t Hof zich beziggehouden heeft. Onmogelijk kan ik alle artikelen in deze bespreking aan de orde laten komen. Wel vind ik dat het ene artikel meer met het centrale thema te maken heeft dan het andere. Het eerste thema gaat over piëtisme, theologie, kerk en vroomheid. Dr. A. Goudriaan laat zien dat de theologie in de vroegmoderne tijd ook teruggrepen heeft op kerkvaders en middeleeuwse theologen. Teellinck doet het nog wat minder, maar Melchior Leydecker weer wel. Over de combinatie van geleerdheid en vroomheid bij deze theoloog schrijft dr. P.C. Hoek. Dr. M.G.K. van Veen schrijft een artikel waarin zij erop wijst dat de gereformeerde geschiedschrijvers lange tijd het ideaal van een brede, inclusieve kerk levend hielden. De publieke kerk was volgens het besef van deze schrijvers niet exclusief gereformeerd, maar algemeen protestants. Zij waren ook opvallend kritisch over gewelddaden van geuzen tijdens de opstand en over de Beeldenstorm. Dat veranderde pas in de negentiende eeuw. Dr. P. de Vries laat zien hoe de leer van de Drie-eenheid van John Owen doorwerkte in de vroomheid. Dr. W. van Vlastuin komt tot de conclusie dat zowel Luther als Teellinck de transcendentie, het bovennatuurlijke, van God onderstrepen. Dr. F. van der Pol onderzoekt de polemiek van de gereformeerd- piëtistische theoloog Simon Oomius tegen de remonstranten. Oomius verwijt de remonstranten dat zij zich niet alleen verwijderd hebben van hun voorman Arminius, maar ook van de christelijke leer. Dr. A. Baars gaat in op verschuiving van de accenten in de prediking van het Duitse piëtisme. Dat gaat duidelijk in de richting van een concentratie op de wedergeboorte. Daardoor krijgt de praktisch-geestelijke vorming van de predikanten ook veel aandacht. Het tweede thema behandelt het piëtisme in relatie tot de vroegmoderne cultuur. Dr. C.J. Meeuse stelt de definitie van de Nadere Reformatie aan de orde en stelt voor zich daarop opnieuw te bezinnen. Dr. H. van den Belt stelt in zijn bespreking van Antonius Walaeus een aantal kritische vragen bij de grenzen van de Nadere Reformatie zoals de Stichting Studie der Nadere Reformatie (SSNR) deze beweging van een bepaald label voorziet. Het gaat toch min of meer om een achteraf geconstrueerd concept. Drs. H. Uil schrijft een artikel over Willem Teellinck in zijn eerste gemeente Haamstede en Burgh, dat ons wel weerhoudt de tijd van vroeger te idealiseren. Dr. C.A. de Niet wijst er onder andere op hoe Voetius de nadruk legt op de kennis van de klassieke talen voor studenten. Dit thema eindigt met een artikel van dr. F.A. van Lieburg, die een indruk geeft van de ‘emotionele gemeenschap’ in Willemstad.

Bij het derde thema gaan de schrijvers in op internationale, interconfessionele en interreligieuze verbindingen van het piëtisme. Deze artikelen bestrijken zeker ook de titel van het boek. L.J. van Valen schrijft over de Schot John Forbes, een voorstander van de episcopaalse vorm van kerkregering en die toch verwantschap voelde met de presbyteriaans denkende Teellinck. G.H. Leurdijk behandelt de rol van Wilhelm Ernest Ewald, piëtist van lampeaanse snit. Dr. P. Visser wijst in zijn sympathieke artikel op de doopsgezinde kruisbestuiving en stelt de vraag of het niet wenselijk zou zijn criteria te ontwikkelen die de multiconfessionele herkomst meer recht doet. Uiteraard komt bij dit thema ook aan de orde de beïnvloeding van het gereformeerd piëtisme door het jodendom van daarin gespecialiseerde dr. M. van Campen en roept op tot breder onderzoek in dat opzicht.

Het vierde thema gaat over piëtisme en boekcultuur, waarin dr. W. Heijting de bestsellers aan het begin van de achttiende eeuw op een rij zet. Dr. J. van de Kamp gaat in op netwerken als stimulans van geïntegreerde lees- of schrijfpraktijk. Drs. F.W. Huisman zet het ontstaan, de gebruiksmogelijkheden en de relevantie van een database uiteen.

Aan het slot van het boek gaat dr. L.F. Groenendijk in de vorm van een samenspraak tussen een hoogleraar en een promovendus de wetenschappelijke betekenis van dr. Op ’t Hof aan de orde. Vooral het onderzoek van Willem Teellinck wordt beklemtoond en het boek eindigt met een bibliografie van Op ’t Hof.

De artikelen zijn nogal specialistisch en daarom onthoud ik me van ongenuanceerde kritiek, maar wie geïnteresseerd is in het piëtisme heeft met deze uitgave een heel instructief boek te pakken. Er worden ook voorstellen gedaan voor nader onderzoek en de emeriti worden dan nogal eens daartoe opgeroepen. Misschien voor iemand iets om aan te beginnen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen