JOHANNES HUS, EEN HELD

L. Wolters is namens de GZB uitgezonden naar Praag.

Hoewel Masaryk, die wel gezien wordt als de vader des vaderlands van het moderne Tsjechië, nooit offcieel lid werd van de Hussitische kerk, hing hij op Hus’ sterfdag de Hussitische oorlogsvlag uit het raam van zijn presidentiële kantoor, een zwarte banier met een rode (avondmaals)kelk. Dit was tegen het zere been van de aartsbisschop, die kantoor hield tegenover Masaryk. Het leidde tot een breuk met het Vaticaan.

Na bijna driehonderd jaar van Habsburgse overheersing, een bewind dat zowel Duitstalige cultuur als rooms-katholieke geloofsrichting oplegde aan de Tsjechen, was deze triomfantelijke brutaliteit niet verwonderlijk. Hus’ dood op de brandstapel in Konstanz, op 6 juli 1415, had geleid tot een oorlog met het Heilige Roomse Rijk en twee eeuwen van protestants zelfbestuur.

HERVORMER VAN DE KERK

De vlag verbeeldt echter ook de twee kanten van Hus die in de geschiedenis te ontdekken zijn. De kelk staat symbool voor zijn theologische visie en inzet voor hervormingen van de kerk. Aan de andere kant maakten zijn sociale agenda en martelarendood van hem een held, en kwam het volk in opstand.

Hus leefde geruime tijd voor Calvijn en Luther, maar toch staat hijals vanzelfsprekend in het rijtje van de grote kerkhervormers. Net als Luther was hij een priester in de Katholieke Kerk en hij preekte als rector van de Karelsuniversiteit in de Bethlehemkapel van Praag. Zijn populariteit was mede te danken aan het feit dat hij in het Tsjechisch preekte. Daarin week hij af van wat gangbaar was, namelijk diensten in het Latijn. Hij stelde ook misstanden in de kerk aan de kaak, bijvoorbeeld corruptie en handel in afaten. Een derde punt betrof de avond-maalsvisie: de Katholieke Kerk bediende alleen brood aan leken en geen wijn. Hus verzette zich hiertegen en bepleitte dat de eucharistie in ‘twee gedaanten’ moest worden bediend, brood én wijn. Vandaar de kelk op de oorlogsvlag. Nog steeds hebben veel protestantse kerken een avond-maalskelk op hun voorgevel geschilder staan. Of soms zelfs in plaats van het kruis bovenop de toren.

Inspirerend voor Hus was John Wycliffe, die de Bijbel als Gods Woord en dus gezaghebbend verkondigde. En, aldus Wycliffe, dat kon het beste in de eigen taal gebeuren en vooral niet in het Latijn. Hij verwierp het gezag van de paus, en Hus met hem. Het kwam Hus duur te staan toen hij ondanks een ban van de paus gewoon doorging. Op het concilie van Konstanz werd hij daarom als ketter ter dood veroordeeld. Hus’ ideeën stierven echter niet op de brandstapel. Na de eerste defenestratie (het gooien van iets of iemand uit het raam) in 1419 riepen zijn volgelingen een opstand uit, versloegen vijf kruistochten en kregen een status aparte binnen de Katholieke Kerk en het Heilige Roomse Rijk: er kwam ruimte voor de vrije prediking van Gods Woord in de landstaal en het heilig avondmaal werd in brood én wijn aan leken uitgereikt.

HELD VAN HET VOLK

De huidige president liet dit jaar opnieuw de zwarte banier hijsen in de Praagse Burcht. Een kleine bijdrage aan een grootse viering van het 600e sterfjaar van Hus. Ook het standbeeld op het oude stadsplein werd na bijna honderd jaar onder handen genomen. Maar liefst 8000 schroeven in de sculptuur werden vervangen, maar opnieuw rijst de vraag: om welk beeld van Jan Hus gaat het eigenlijk?

Toen het beeld werd geplaatst, verkeerde het land in een glorieperiode van een periode van nationaal zelfbewustzijn en pas herwonnen onafhankelijkheid. In de sokkel is een tekst van president Masaryk gegraveerd. In dezelfde periode werd de Mariazuil, die ook op het Oude Plein stond, vernield, omdat men deze beschouwde als een symbool van onderdrukking van het roomskatholieke Habsburgse rijk. Hus was de nationale held, de man die al eeuwen eerder aan de wieg stond van de moderne Tsjechische staat.

Men identifceerde zich destijds dus met de Hussitische strijders. De stichting van de staat Tsjecho-Slowakije maakte een einde aan een lange overheersing door de Habsburgers, die sterk verbonden waren met de Katholieke Kerk. Het voorbeeld van Hus gaf de Tsjechoslowaken de moed om zich te verzetten. Zo werd Hus, die over het algemeen wordt gezien als een kerkhervormer, in Tsjecho-Slowakije vooral politiek belangrijk en een nationalistisch symbool. In de bronzen sculptuur zijn expliciete verwijzingen naar het protestantisme dan ook moeilijk te vinden.

OECUMENISCH

Het hijsen van de Hussitische oorlogsvlag door president Zeman, doorgaans niet vies van een relletje, leidde niet tot veel commotie. De voormalige paus Johannes Paulus II heeft in 1999 spijt betuigd voor de vervolging en executie van Hus en daarmee is de breuk met het Vaticaan verdwenen.

Maar welk beeld beklijft dan wel? ‘Hij beïnvloedde het karakter en de toekomst van dit land’, aldus de huidige premier van Tsjechië, Bohuslav Sobotka – die het daarmee mooi in het midden liet. In Tsjechië, waar slechts 5 procent van de bevolking regelmatig een kerk bezoekt (rooms-katholiek (4%) of protestant (1%)), blijft Hus toch vooral de volksheld. In 2005 werd hij in een verkiezing, georganiseerd door de Tsjechische televisie, gerangschikt onder de populairste Tsjechen aller tijden.

Een blik op het overzicht van festiviteiten die de terechtstelling van Hus moesten gedenken, bevestigt dat. Er is veel aandacht voor de ‘historische Hus’ en zijn rol in de geschiedenis van het land. Opvallend genoeg wordt daarnaast de ‘oecumenische Hus’ geportretteerd, een onderdeel waar ook de kardinaal aan meedoet en dat ook een aantal processies bevat. Laten we het er maar op houden dat Tsjechië fexibel omgaat met het gedachtegoed van Hus.

HEDENDAAGS

Wat beklijft er dan van de historische Hus in het heden? Misschien is dat wel een beetje mager. Slechts enkele kerken noemen Hus in hun identiteitsbeschrijving. Ten dele geldt hier wellicht de wet van de remmende voorsprong. De Tsjechische Reformatie kwam vroeg, maar leidde nooit tot zo’n grote scheuring als de lutherse of calvinistische reformatie. De Hussitische kerk (niet een rechtstreekse opvolger van de Hussitische reformatie) verbindt bijvoorbeeld nog steeds de rooms-katholieke liturgie (met zeven sacramenten) met een pro-testantse leer.

Of is het wellicht de beperkte vrijheid die de Oostenrijkse keizer aan het einde van de Habsburgse monarchie inwilligde. Het edict van tolerantie (1782) stond een kerk van de Augsburgse confessie toe (luthers) en van de Helvetische confessie (calvinistisch). Nog steeds grijpt een groot gedeelte van de Tsjechische protestantse kerkgenootschappen terug op één van deze twee richtingen. Een laatste blik op de website van de Husfeesten maakt duidelijk dat maar liefst drie programmaonderdelen rond de ‘hedendaagse’ Hus betrekking hebben op vluchtelingenproblematiek in het Midden-Oosten. Op christenen in Irak en Syrië, die het zwaar hebben onder geweld en vervolging. Misschien is wel de combinatie van theologische vernieuwing en sociale rechtvaardigheid die Hus het meest typeren. Twee kanten van één man. De universiteitsrector die oog had voor de armoede van een groot deel van de bevolking. De nationalistische rebel, die ook de honger in de harten van vele mensen zag. Niet alleen maar held, niet alleen maar hervormer, maar allebei. Misschien heeft de organisatie van de Husfeesten dat goed begrepen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen