Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

DE NETWERKKERK?

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

DE NETWERKKERK?

De Protestantse Kerk op weg naar 2025 [3, slot, herijking van 1816]

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Terwijl de Protestantse Kerk in Nederland bezig is met een heroriëntatie op de toekomst, herdenken we de periode van het Algemeen Reglement van Bestuur der Nederlandse Hervormde Kerk. In dit slotartikel maken we de balans op. Wat laat de spiegel van het verleden ons zien?

Dr. F.A. van Lieburg is hoogleraar religiegeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Dit was de laatste aflevering in het drieluik over ‘200 jaar Algemeen Reglement’. Welkom op het symposium in de Kloosterkerk op 28 en 29 april 2016.

Het lijkt wel alsof er in de Nederlandse geschiedenis telkens een politieke crisis nodig was om een nieuwe kerkorganisatie tot stand te brengen. Het eerste reglement voor gereformeerd leven in Nederland werd aangenomen door de Synode van Emden in 1571, aan het begin van de tachtigjarige oorlog. Op de Dordtse Synode van 1618- 1619, tijdens het Twaalfjarig Bestand, werd deze kerkorde bekrachtigd. Het Algemeen Reglement van 1816 volgde op twintig jaar Franse bezetting, de Hervormde Kerkorde van 1951 op vijf jaren Duitse overheersing.

STROOMLIJNING

Politiek en religie hebben met elkaar te maken, noteren we alvast. We kunnen de reeks van nationale kerkordes ook anders bekijken. De officiële totstandkoming was vaak een sluitstuk van een langdurig proces van zoeken, proberen, aanpassen en knopen doorhakken. Kerkordes lijken formele bevestigingen van informele praktijken.

Het document dat als Dordtse Kerkorde de geschiedenis is ingegaan, was eigenlijk een momentopname in een proces van synodale besluiten en classicale ‘wetten’ dat toen al een halve eeuw gaande was en nog bijna twee eeuwen zou duren. Gedurende de gehele periode van de gereformeerde kerk werd er op provinciaal en regionaal niveau voortdurend aan de regelgeving gesleuteld. Juist omdat het zo'n chaos was geworden, was de stroomlijning hard nodig. Het Algemeen Reglement voorzag in die behoefte en sloot aan op de trend van nationale eenwording.

HERKERSTENING

Het reglement van 1816 heeft decennia lang goed gefunctioneerd, totdat nieuwe turbulentie in kerk en staat een herziening noodzakelijk maakte. Ook de gewijzigde versie van 1852 en de vele ordinanties zijn telkens weer bijgesteld.

Twee ontwikkelingen forceerden uiteindelijk de vervanging van dit reglement door iets nieuws. Enerzijds was dat de internationale oriëntatie, geïnspireerd door zendings- en bijbelgenootschapsman H. Kraemer. Eenmaal betrokken bij het hervormde kerkbestuur, deelde hij via de beweging Gemeenteopbouw de urgentie om een woord voor de wereld te hebben, ver weg en dichtbij. Anderzijds leerde de Duitse bezetting de nood van de natie onder ogen te zien. Na de bevrijding probeerde men het profetisch-apostolische getuigenis handen en voeten te geven. Toch duurde het tot 1951 voordat de nieuwe kerkorde tot stand kwam. Iets van het heilige vuur voor de herkerstening van het volk was toen al gedoofd, iets van het momentum voor de herleving van de natiekerk was voorbij.

WOESTIJNREIS

De vorming van de Protestantse Kerk in Nederland was de uitwerking van een ideaal dat al in 1961 – dus maar tien jaar na de vorige afronding van een kerkvernieuwing – op de agenda kwam. De oecumenische bevlieging van ‘de Achttien' richtte zich op de hereniging van hervormden en gereformeerden. In 1992 leidde dit tot een concept-kerkorde en nog eens twaalf jaar later was de ‘woestijnreis’ ten einde. Een deel van de moeite om uiteenlopende kerkmodellen in elkaar te schuiven, was het gevolg van de aansluiting van de Evangelisch- Lutherse Kerk in Nederland bij het eenwordingsproces. Zo'n hervormd-luthers ideaal leefde al 200 jaar eerder, maar zelfs koning Willem I zag in dat het toen niet haalbaar was. Daarom kregen lutheranen in 1818 hun eigen reglement, dat precies leek op het hervormde van 1816. Formeel is de fusie gelukt, maar wie was er in 2004 nog blij over het resultaat?

VISIENOTA’S

In elk geval was ‘2004’ geen antwoord op een actuele maatschappelijke ontwikkeling. Evenmin viel een verband te leggen met een politieke crisis, zoals in 1571, 1619, 1816 en 1951. Wel aanvaardde de synode in 2009 een document over de plaats van de kerk in de democratische rechtsstaat, dat in feite inging op deze politiek- religieuze onrust in de samenleving.

Soms lijkt het alsof de Protestantse Kerk goed is in het winnen van de vorige oorlog. De diverse veelgeprezen visienota's Leren leven van de verwondering; De hartslag van het leven; Jezus Christus, onze Heer en Verlosser waren reacties op reeds langer bestaande ontwikkelingen als individualisering, spiritualisering en rationalisering. Andere organisaties, zoals het Evangelisch Werkverband binnen de Samen op Weg-kerken (1994), hadden hier al eerder op ingespeeld.

TERUG NAAR DE BASIS

En nu? De synode verraste met het discussiestuk Kerk naar 2025: Een verkenning. Hierin worden protestanten geïnspireerd terug naar de basis te gaan. Daarbij wordt nadrukkelijk opgeroepen niet alleen te kijken naar gisteren en vandaag, maar ook naar morgen. De ultieme kwestie van mensen en middelen wordt niet omzeild. ‘Er is een breed gedeeld besef dat de inrichting van de kerk eenvoudiger en flexibeler moet worden, om zo energie vrij te maken voor de basics van kerkzijn.’

Ons wacht een ingrijpende herziening van de kerkorde. In het licht van het verleden biedt dat de kans om, in plaats van een oud probleem te adresseren, de nood van het heden te peilen om zo de uitdaging van de toekomst aan te gaan. Het synoderapport laat ons wennen aan ruimte voor informeel kerkzijn, huisgemeenten, kerkkringen, leefgemeenschappen, en vrienden naast (doop)leden.

VOLKSKERK

De synode beseft dat de kerk verder moet in een netwerksamenleving. Mensen communiceren even intensief als vluchtig, binden zich niet gemakkelijk, en zeker niet voor een langere periode, aan organisaties. Wie de teloorgang van de politieke partijen als restanten van het zuilenstelsel ziet, begrijpt waar een voormalige volkskerk mee worstelt.

In 1816 speelde men als vanzelfsprekend in op de bloei van het maatschappelijk middenveld. Twee eeuwen later krijgt de kerk een nieuwe kans om zich in de collectieve orde te voegen. Zonder terug te verlangen naar een ministerie van eredienst, moet de christenheid beseffen dat zij schatplichtig is aan de overheid die, met intermediaire organen, verantwoordelijk is voor het welzijn van de bevolking. Het politieke, publieke, maatschappelijke kader mag bij kerkordevorming nooit ontbreken.

RELATIVERING

Ten slotte: een kerkorde is geen belijdenis. Het is maar een huishoudelijk reglement, de tegenhanger van statuten van een gemeenschap of vereniging die als zodanig deel uitmaakt van een staat. Tot 1795 fungeerde de (Dordtse) kerkorde als een organisch onderdeel van een aantal politieke ‘fundamentele wetten’. In 1816 bedoelde men alleen het praktische element uit het ideologische en sociale gebinte van de christelijke samenleving bij de tijd te brengen. In 1951 en 2004 bezweek de alsmaar krimpende kerk voor de verleiding een ‘belijdende kerkorde’ overeen te komen. Kan die theologische valkuil rond 2025 worden vermeden? Een relativerende kijk op de functie van een kerkorde behoedt voor onbarmhartige historische oordelen over vroegere kerkordes. Het Algemeen Reglement hoeft de last van de latere kerkstrijd niet te dragen, zo min als ‘1951’ verantwoordelijk is voor de secularisatiegolf na 1960.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 22 januari 2016

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

DE NETWERKKERK?

Bekijk de hele uitgave van vrijdag 22 januari 2016

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's