VOORAANSTAAND PURITEIN

Dr. R.W. de Koeijer is predikant van wijkgemeente De Ark in Bilthoven.

Dr. R.W. de Koeijer is predikant van wijkgemeente De Ark in Bilthoven.

Deze uitspraak komt van de bekende anglicaan James I. Packer, van wie verschillende boeken over het geloof en het christenleven in het Nederlands zijn vertaald. Toen hij in zijn studententijd worstelde met de vraag hoe hij op de goede manier als christen kon leven, wees Owens werk over de doding van de zonde hem de juiste richting. Daarna heeft ook hij verschillende keren over deze puritein geschreven.

HERDENKEN

Toen ik in 1988 voor de eerste keer de Leicesterconferentie in Engeland bezocht en in aanraking kwam met de geschriften van Owen, ging er ook voor mij geleidelijk een wereld open. Elke keer als ik me verdiep in één van Owens geschriften, kom ik die ‘bijzondere’ wereld binnen. Hoe kun je die wereld kort typeren? Als de ruimte waarin het werk van de drie-enige God en het leven uit Hem centraal staan. Dat overweldigt steeds meer.

Dit jaar is het vierhonderd jaar geleden dat Owen werd geboren. Terwijl hij lange tijd nauwelijks aandacht heeft gekregen, is daarin de laatste decennia gelukkig verandering gekomen, zeker in de Engelstalige wereld.

Als theoloog heeft Owen een waardevolle bijdrage geleverd, bijvoorbeeld in zijn opvattingen over de persoon en het werk van Christus, de verzoening en de rechtvaardiging. Maar volgens mij ligt zijn blijvende betekenis toch vooral in wat hij heeft geschreven over het geestelijke leven. In twee artikelen wil ik daarom nagaan wat Owens geestelijke betekenis is, ook voor onze tijd. In het eerste artikel maken we kennis met hem aan de hand van zijn leven en werken. Een volgende keer luisteren we naar zijn opvattingen over het christenleven.

EERSTE LEVENSPERIODE

In het predikantsgezin Owen wordt in 1616 een tweede zoon geboren. Hij krijgt de naam John. Vader Henry is dan verbonden aan het dorpje Stadham, dat niet ver verwijderd is van Oxford. Henry staat in de puriteinse traditie. De puriteinse beweging komt in de loop van de zestiende eeuw op en pleit voor de doorwerking van de gereformeerde leer in persoonlijk leven, gezin, kerk en maatschappij. Met name predikanten, onder wie William Perkins, Robert Bolton, John Preston en Richard Sibbes, streven deze verdere hervorming na via hun prediking en geschriften. Het puritanisme komt op verschillende terreinen overeen met de Nadere Reformatie in Nederland.

John kan goed leren, zodat hij al vroeg Grieks en Latijn krijgt op een privéschool in Oxford. In 1628 gaat hij naar de universiteit van Oxford, waar hij van dichtbij meemaakt hoe het theologische klimaat in Engeland verandert. De gereformeerde leer wordt steeds meer onder kritiek gesteld door de leiding van de Engelse kerk, terwijl de invloed van het arminiaanse denken toeneemt. Vooral dat front staat Owen in zijn eerste theologische werken voor de geest.

Owen wordt aanhanger van het congregationalisme

BEGINNEND PREDIKANT

In 1637 verlaat Owen de universiteit en krijgt hij een aanstelling als huispredikant. Meerdere puriteinse predikanten verbinden zich op deze manier aan bekende families en voorkomen daardoor conflicten met de kerkelijke leiding. In die jaren wordt Engeland verdeeld door de toenemende spanning tussen de koning en het parlement, wat in 1642 uitmondt in een zeven jaar durende burgeroorlog. Owen is dan inmiddels naar Londen verhuisd.

Uit de Londense periode is een opmerkelijk voorval bekend.

Owen is overtuigd geraakt van de waarheid van de gereformeerde geloofsleer en verdedigt deze de komende jaren. Hij mist echter de persoonlijke overtuiging dat hij God toebehoort. Op zoek naar deze geestelijke zekerheid wil hij op een zondag een bekende predikant horen, maar tot zijn teleurstelling beklimt een onbekende voorganger de kansel. De tekst is Mattheüs 8:26: ‘Waarom bent u angstig, kleingelovigen?’ Onder die preek vindt de aangevochten Owen zekerheid van zijn heil in Christus.

Owen wordt daarna predikant in Fordham (Essex), waar hij zich inzet voor het onderwijs van de gemeente door twee catechismussen samen te stellen. In die periode trouwt hij met Mary Rooke. Van de elf kinderen die uit dit huwelijk worden geboren, overlijden echter de meesten al op vrij jonge leeftijd.

GROEIENDE INVLOED

Als Owen in 1646 naar het nabijgelegen Coggeshall vertrekt, begint hij naam te krijgen. Verschillende malen krijgt hij de uitnodiging om tijdens vastendagen voor het Engelse Lagerhuis een tijdpreek te houden en de roerige situatie van land en volk geestelijk te doorlichten.

In die periode komt hij ook tot een andere visie op de kerk. Hij laat de presbyteriaanse visie op de kerkregering los en wordt aanhanger van het congregationalisme. Daarmee krijgt bij hem de zelfstandigheid van plaatselijke gemeenten een zwaarder gewicht. In 1648 wordt Owen gevraagd om bij een bijzondere gebeurtenis het Woord te brengen. Een dag na de terechtstelling van koning Karel I preekt hij voor het parlement over Jeremia 15:19 en 20 en roept hij op tot geestelijke inkeer en afhankelijkheid van God.

In de jaren vijftig neemt Owens invloed verder toe. Hij is verschillende malen veldprediker in het leger van Oliver Cromwell (1599- 1658), de nieuwe leider van de Engelse republiek. Verder krijgt hij een bestuurlijke functie aan de universiteit van Oxford, waar hij zich samen met zijn puriteinse collega Thomas Goodwin (1600- 1680) inzet voor de hervorming van het onderwijs en het leven van de studenten.

Uit preken voor de studenten is zijn werk over de doding van de zonde voortgekomen evenals een geschrift over geestelijke verleiding. Owen komt steeds meer naar voren als de leider van het congregationalisme en is nauw betrokken bij de geloofsbelijdenis van deze gemeenten uit 1658 (The Savoy Declaration of Faith). Deze laat sterke verwantschap zien met de Geloofsbelijdenis van Westminster (Westminster Confession) uit 1648.

NA 1660

Het herstel van het koningschap in 1660 heeft voor de puriteinen allerlei nadelige gevolgen. Allereerst komen velen van hen in 1662 buiten de Engelse staatskerk terecht door een nieuwe wet die eenvormigheid eist in de kerkelijke liturgie. Daarna maken ze jaren van vervolging mee. Op deze manier valt de puriteinse beweging uiteen in verschillende kerken en wordt ook steeds meer naar de marge van de samenleving geschoven.

Owen maakt niet direct persoonlijke vervolging mee, maar hij wordt wel gedwongen zich terug te trekken uit zijn vooraanstaande posities. Hij zet zich in voor tolerantie van de nieuw ontstane kerken en zoekt onder de afgescheidenen zoveel mogelijk de kerkelijke eenheid. Zo heeft hij goede contacten met de baptist John Bunyan, de schrijver van het wereldberoemde boek De Christenreis.

Owen moet eens hebben gezegd dat hij al zijn theologische kennis wel zou willen opgeven als hij de preekgaven van de eenvoudige ketellapper kon evenaren.

Diverse jaren is Owen predikant van een gemeente in Londen. In de Engelse hoofdstad sterft hij op 24 augustus 1684 en wordt begraven op Bunhill Fields.

GESCHRIFTEN

Na de hoofdlijnen van zijn leven vragen Owens geschriften onze aandacht. Daarin is een zekere ontwikkeling zichtbaar. In zijn vroege geschriften bespreekt Owen enkele thema's uit de geloofsleer, zoals de dood van Christus en de verzoening, en wijst hij vooral het arminianisme af. Na 1660 krijgen zijn werken een pastoraler karakter en richt hij zich sterker op de opbouw van het geloofsleven. Daarbij staat het werk van de drie-enige God centraal.

Een omvangrijk geschrift in vier delen stelt de persoon en het werk van de Heilige Geest aan de orde. Vrij uniek is dat Owen nogal uitvoerig beschrijft hoe Jezus tijdens Zijn aardse optreden afhankelijk was van de Heilige Geest. Het werk van Gods Geest komt vervolgens naar voren bij de vernieuwing van de mens (1674), bij het lezen van de Bijbel (1677) en bij het gebed (1682). Na Owens dood worden nog twee geschriften over de Heilige Geest gepubliceerd: de Geest als Trooster en de geestelijke gaven (1691).

In Owens verklaring van Psalm 130 uit 1668 komt zijn pastorale benadering van de heilszekerheid naar voren. Zijn geschrift De genade en roeping om geestelijk gericht te zijn uit 1681, staat in de klassiek-christelijke traditie van de meditatie.

CHRISTUS

Owen houdt zich vooral intensief bezig met de Persoon en het werk van Jezus Christus. Verspreid over bijna vijftien jaar (1668-1683) schrijft hij zijn omvangrijke verklaring van de Hebreeënbrief, waarin hij diep ingaat op het priesterschap van Christus. Vooral de laatste jaren van zijn leven concentreert hij zich op de Verlosser.

Het werk, dat in 1684 ? vlak na zijn dood ? van de pers komt, beschrijft de heerlijkheid van Christus aan de hand van Johannes 17:24. De geestelijke overdenking (meditatie) van de glorie van Christus vormt de kern en de krachtbron van alle christenen. In het aardse bestaan wordt dit beoefend in het geloof, maar na dit leven zullen alle gelovigen Christus' glorie ook echt mogen aanschouwen.

Diverse kenners van het puritanisme beschouwen Owens laatste geschrift als het hoogtepunt van zijn oeuvre en als één van de beste puriteinse werken over het geestelijke leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen