STIMULANS VOOR LEERDIENST

Twee uitgangspunten zijn daarbij leidend. Allereerst de overtuiging dat de Heidelbergse Catechismus een belangrijke gids is voor geloof en leven. Daarnaast is er de constatering dat velen een kloof ervaren tussen het leerboek uit 1563 en hun leefwereld.

Dr. A.J. Kunz uit Katwijk is docent godsdienst aan Driestar educatief te Gouda.

Voor de schrijvers van Goed gelovig. Een thematische uitleg van de Heidelbergse Catechismus voor verkondiging en onderwijs vormt dit geen spagaat, maar een aanmoediging om de traditie vruchtbaar te maken voor de opbouw van de gemeente vandaag. Het resultaat is een mooi boek met een schat aan informatie en praktische handreikingen. Niet alle schetsen zijn even geslaagd, maar over het algemeen ligt er een boek dat behulpzaam is voor predikanten bij de voorbereiding van de leerdiensten.

LEEFWERELD

Nu is de insteek bij de leefwereld van de hoorder kwetsbaar. Al te gemakkelijk gaan de vragen van onze tijd de agenda van de leerdienst of, erger nog, de inhoud van het belijden bepalen. Opvallend is echter dat de insteek bij de leefwereld niet leidt tot een problematiseren van de belijdenis. Te denken valt aan Gods almacht, aan de verzoeningsleer, aan de leer van de kerk. Zelfs bij de betoogtrant van Zondag 5 en 6 is, anders dan in de catechismuspostille uit 1993, Kennen en vertrouwen, gezocht naar de intentie van de opstellers van de catechismus.

GELOOFSOPBOUW

Het gaat in deze postille om de geloofsopbouw in de gemeente. Om die reden is het instructief om te kijken welke visie op geloof in het boek naar voren komt. Hierbij komen traditie en leefwereld samen: in de christelijke gemeente zien we mensen afhaken en we merken ook in ons eigen leven hoe kwetsbaar, hoe aangevochten, hoe afwezig het geloof kan zijn.

Meteen erna staat echter dat de Heidelberger ons laat stilstaan bij de realiteit dat geloof nooit vanzelf spreekt. Geloof is een geschenk dat God door Zijn Geest aan ons geeft. Dat is ons beloofd in de doop en wordt ons door het Evangelie verkondigd. Sacramenten zijn middelen in Gods hand waardoor juist het zwakke, aangevochten geloof ondersteuning ontvangt.

Zijn verkondiging en catechese te weinig op elkaar betrokken?

Van een massieve visie op geloof en gemeente is dus geen sprake, al zou de formulering ‘lerende gemeente’ die suggestie wel kunnen voeden.

BRON EN NORM

De vraag is nu hoe de geloofsopbouw in de postille vorm krijgt. Uitgangspunt is, aldus de samenstellers, dat we ons in de leerdienst oefenen in het katholieke, onbetwijfeld christelijk geloof van de kerk der eeuwen. Hierbij is de heilige Schrift bron en norm van het geloof.

In de schetsen is om die reden een rubriek ‘relevante bijbelgedeelten’ opgenomen. In de meeste schetsen functioneren ze echter te veel als suggesties in plaats van als luisteroefeningen in de Schrift. Bij de aanwijzingen voor de leerdienst keren ze nauwelijks terug. Aangezien de geloofsleer ademt in de Schrift, vraagt dit om voorbeeldig gedrag in de leerdiensten.

VERSTAND EN HART

Een tweede punt ten aanzien van de geloofsopbouw is de vraag hoe cognitief en affectief leren zich tot elkaar verhouden. Anders gezegd: hoe is de relatie tussen verstand en hart? De schrijvers streven naar het relationele en existentiële kennen, zoals in het Hebreeuwse begrip jada (kennen) oplicht. Het wekt dan wel bevreemding dat de doelstellingen voor de leerdienst nogal eens louter cognitief zijn verwoord. Om een voorbeeld te noemen: in de schets over zondag 16 is de doelstelling als volgt geformuleerd: ‘De hoorders weten na de behandeling van dit gedeelte uit de Heidelbergse Catechismus dat het Evangelie ons zoekt in onze diepste angsten en diepste nood.’ ‘Weten’ zegt in dit verband te weinig. Juist ten aanzien van leerdiensten past het woord ‘godsdienstoefening’. De leerdienst doet immers niet alleen een beroep op ons verstand.

THEMATISCHE OPZET

De waardering voor Goed gelovig betekent niet dat er geen vragen te stellen zijn. Ik noem er twee. Al lereerst: er is gekozen voor een thematische opzet. In zeventien hoofdthema's komt de inhoud van de catechismus aan de orde. In het ‘woord vooraf’ zeggen de samenstellers dat dit de mogelijkheid biedt om dicht bij het geloofsleven van de gemeente te komen.

Vanuit didactisch perspectief stel ik echter vast dat de geloofsweg als leerweg, zoals die in de Heidelberger is uitgezet, niet goed uit de verf komt. Zo is zondag 1, die het Leitmotiv vormt voor alle volgende zondagen, verbrokkeld over drie thema's. Hetzelfde geldt voor de behandeling van de geboden en, zij het in mindere mate, van het gebed.

STRUCTUUR

De thematische opzet leidt ook in theologisch opzicht tot problemen. Zo komt de bede ‘Leid ons niet in verzoeking’ niet aan de orde bij de behandeling van het Onze Vader, maar bij het thema ‘twijfel’. Dit betekent een verenging van de thematiek. Verzoeking gaat immers verder dan twijfel.

Een ander punt is de behandeling van zondag 25, over de herkomst van het geloof. Dit staat nu in het thema ‘Gods verlossingsplan’. Maar daarmee vormt deze zondag niet meer de brug tussen het geloof en de sacramenten als middelen van het geloof.

Een laatste voorbeeld is de behandeling van het artikel over de vergeving der zonden. Dit staat in het hoofdstuk ‘levenskunst’. Een mooi hoofdstuk, maar de verbinding tussen vergeving der zonden en het werk van de Heilige Geest raakt door de structuur op de achtergrond.

CATECHESE

De tweede vraag die overblijft, betreft de relatie tussen leerdienst en catechese. Volgens de ondertitel is Goed gelovig een uitleg van de Heidelbergse Catechismus voor verkondiging en onderwijs. Dat is een mooie greep, te meer daar de catechismus oorspronkelijk is geschreven voor het (kerkelijke) onderwijs.

Reden te over dus om verkondiging en catechese nauw op elkaar te betrekken. De verbinding met het onderwijs is echter minimaal. Het gaat wel over kinderen en jongeren in de leerdienst. Daar is zelfs expliciet aandacht voor, zowel wat de leefwereld als wat de vertaalslag betreft. De verbinding tussen leerdienst en catechese is er echter nauwelijks. Gelet op de vele helpende vormen die zijn opgenomen, zou die link voor de hand liggen.

VERBINDING

Of raken we hier een lastig punt? Zijn verkondiging en catechese te weinig op elkaar betrokken? Zeker in situaties waarin de predikant meer op afstand van de catechese staat, dreigt dit gevaar.

Achter het ontbreken van de verbinding tussen leerdienst en catechese zou dus wel eens een diepere verlegenheid schuil kunnen gaan. Die is de schrijvers van deze postille niet aan te rekenen. Wie de leerdiensten echter toegankelijk wil maken voor jongeren, zal verder moeten gaan dan de bewustwording ten aanzien van hun leefwereld en het aanbrengen van helpende vormen.

De leerweg zal concreet gestalte moeten krijgen. Het moet toch te doen zijn om leerdiensten en catechese meer op elkaar te betrekken? Zeker bij de 16+ jongeren? In de praktijk worden bij hen nu allerlei losse thema's behandeld. Er is veel voor te zeggen om in deze groep de catechismus weer te behandelen, in het tempo van de leerdiensten.

BETROKKENHEID

Mogelijk kan de HGJB aan de hand van deze postille een werkboek bij de catechismus laten schrijven. Dit zal de betrokkenheid van jongeren bij de leerdienst vergroten en het houdt de predikant gevoelig voor de vraag hoe hij de brug slaat van het klassieke belijden naar de leefwereld van vandaag.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen