DE DUISTERSTE NACHT

Inspirerende Duitse lieddichters zijn bijvoorbeeld Maarten Luther uit de zestiende eeuw, Paul Gerhardt uit de zeventiende en Gerhard Tersteegen uit de achttiende eeuw. Ook minder bekende Duitse dichters kunnen die inspirerende functie hebben. Dit is goed te illustreren met de poëzie van Jacqueline van der Waals.

LIJDEN EN DOOD

Jacqueline van der Waals (1868-1922) is als dichteres vrijwel uit het zicht verdwenen. Vroeger, in de vorige eeuw, werd ze in christelijke kring veel gelezen en gewaardeerd. Bij de oudere generatie is ze zeker nog bekend. Ze groeide op in een positief-christelijk gezin. Haar vader was een befaamd natuurkundige, die in 1910 de Nobelprijs won.

Jacqueline van der Waals was een belezen vrouw, met een brede culturele belangstelling en ruime talenkennis. Ze was onder meer lerares geschiedenis. Naast haar prozawerk publiceerde ze vier dichtbundels. Ook werkte ze mee aan diverse christelijke liedbundels. Sommige van haar liederen zijn zeer bekend geworden, zoals ‘Vaste rots van mijn behoud’ en ‘Wat de toekomst brengen moge’. Oud is ze niet geworden: ze overleed reeds op 53-jarige leeftijd aan maagkanker. Uitgeteerd dicteerde ze op haar ziekbed – een ziekbed dat haar sterfbed zou worden – haar laatste gedichten. Hieronder waren indrukwekkende doodsverzen. Ze staan in haar laatste dichtbundel die met recht de titel Laatste verzen kreeg.

Vooral bekend geworden zijn haar fijnzinnige natuurverzen, waarin ze Gods hand in de schepping benadrukt. Daarnaast zijn lijden en dood vaste thema’s in haar poëzie. Daarin zal meegespeeld hebben dat haar moeder al op 34-jarige leeftijd overleed, wat een zware stempel heeft gedrukt op het gezin waarin ze opgroeide

GEHEIMENIS

Bepaalde gedichten van haar gaan terug op Duitse voorbeelden. Zo komt in haar poëziebundel Iris een gedicht voor met de Duitse titel ‘Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen’ (Allerliefste Jezus wat hebt U misdaan).

Het is een overduidelijke verwijzing naar een gedicht van de Duitse predikant-dichter Johann Heermann uit de eerste helft van de 17e eeuw. Heermann is onder meer bekend geworden door zijn verzen over het lijden in het aardse leven – in zijn tijd woedde in Duitsland de Dertigjarige Oorlog – en het geheimenis van Christus’ lijden. Het zijn juist deze aspecten die de dichteres bijzonder moeten hebben aangesproken.

De dichteres heeft Heermanns gedicht, dat oorspronkelijk vijftien strofen bevatte, sterk ingekort. Ze ging nogal vrij te werk. De eerste regel van het Duitse origineel nam ze onvertaald over, maar deze schoof bij haar wel op: het werd de titel van het lied. Opvallend is dat ze de Duitse regel niet vertaalde: kennelijk vond ze ‘Allerliefste Jezus’ als vertaling van ‘Herzliebster Jesu’ moeilijk passen in het Nederlandse idioom.

Poëzie vertalen is niet eenvoudig. Het is bij Van der Waals dan ook geen vlekkeloos gedicht geworden. Reeds in de eerste regel is de woordorde onnederlands: ‘mij’ staat op een vreemde plaats. In de tweede regel van de derde strofe is ‘dus’ louter een stopwoordje. De eerlijkheid gebiedt ons te constateren dat haar vrije gedichten, met name over de natuur, zoals ‘Winterstilte’ en ‘Najaarslaan’, geslaagder zijn.

VERWONDERING

Verwondering over wat Christus deed staat centraal in het gedicht. Jezus werd behandeld ‘als een booswicht’, Hij werd ‘gehoond’, niet de schapen maar de Herder werd ‘geslacht’. De kern is de scherpe tegenstelling tussen enerzijds Jezus’ onschuld en anderzijds Zijn veroordeling en straf. De ‘wonderbare Liefde’ van Jezus kunnen wij mensen niet bevatten: een onschuldige ging voor schuldigen de dood in. De Herder gaf Zijn leven voor Zijn schapen. Hij offerde Zichzelf en Zijn offer is onvervangbaar. Het gaat ons denken te boven. Een mens past slechts ootmoed en verwondering en een leven in Zijn dienst: ‘mijzelf ten offer geven’.

DUISTERE GAARD

In de Evangeliën lezen we dat Jezus voor Zijn gevangenneming naar de hof van Gethsémané ging. Daarover gaat een ander lijdensgedicht in de bundel ‘Iris’, getiteld ‘Gethsemané’. De dichteres plaatste er een citaat boven, opnieuw in het Duits: ‘In jenen letzten der Nächte’ (vrij vertaald: In die laatste nacht). De eerste versregel verwijst naar dit citaat.

Mooi is de cyclische bouw: het woord ‘nacht’ aan het begin en eind van het gedicht. De drie strofen geven de hoofdmomenten weer van Jezus in de hof van Gethsemané: de keuze voor Petrus, Johannes en Jakobus om Hem te vergezellen (strofe 1), Jezus’ eenzaamheid (strofe 2) en het intense lijden van Jezus Die de beker alleen moest drinken (strofe 3).

VERZOENING

‘Gethsemané’ geeft de kern weer van het bijbelse getuigenis: redding alleen door Jezus’ lijden en sterven. Hij ging die weg voor ons, zondige mensen. Zijn lijden is voor ons niet te peilen. In de woorden van de dichteres: Hij dronk ‘de beker’ alleen.

Twee regels in de laatste strofe vatten de diepe betekenis van Jezus’ lijden en sterven samen:
Gij, die de beker moest drinken,
die de verzoening ons bracht.

Dr. J. de Gier uit Ede is neerlandicus.

Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen

Noem de overtreding mij, die Gij begaan hebt,
het kwaad, gekruisigd God, dat Gij gedaan hebt,
waaraan Uw volk U schuldig heeft bevonden,
noem mij Uw zonden.

Gij wordt gegeseld en gekroond met doornen,
geminacht als de minste der verloornen,
en als een booswicht, die zijn straf moet dragen,
aan ’t kruis geslagen.

Zeg mij, waarom men U aldus gehoond heeft,
U dus, mijn vorst, gescepterd en gekroond heeft,
– om voor mijn schuld verzoening te verwerven,
moest Gij dus sterven?

Hoe vreemd, dat voor de schapen zijner weide
de herder zelf ter slachtbank zich liet leiden,
de heer zich voor de schulden zijner knechten
aan ’t kruis liet hechten!

O wonderbare Liefde, die ons denken
te boven gaat, wat kan mijn liefde U schenken,
wat ooit bereiken met de arbeid mijner dagen,
dat U behage?

O Liefde, voor dit offer van Uw leven,
wat kan ik dan mijzelf ten offer geven,
opdat ik nooit, hetzij ik leve of sterve,
Uw liefde derve.

Gethsemané

Jezus, de laatste der nachten,
ging naar de hof der olijven,
liet zijn discipelen blijven
buiten de duistere gaard;
toen koos Hij drie uit hun midden,
met Hem te waken, te bidden,
maar door het bidden en wachten
werden hunne ogen bezwaard.

Kon dan niet één met Hem waken?
Eén in die smartelijke uren
met Hem de droefheid verduren
van Zijn verwerping, Zijn smaad?
Moest Hij, die zwartste der nachten,
eenzaam de kruisdood verwachten,
eenzaam de bitterheid smaken
van de triomf van het kwaad?

’k Wil bij Uw droefheid verwijlen,
in Uwe smarten verzinken,
Gij, die de beker moest drinken,
die de verzoening ons bracht.
Wie zal de angsten doorgronden
van deze nachtlijke stonden?
Wie zal de duisternis peilen
van deze duisterste nacht?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen