HEILIGE AANWEZIGHEID

De bestudering van de boeiende weergave van het onderzoek van collega Van den Herik bracht mij dan ook keer op keer tot het vol verwondering openleggen van het bijbelboek Ezechiël en het verlangen groeide om vanuit deze profeet de gemeente te dienen in de prediking. ‘Geen wonder’, zo klinkt de slotzin van het proefschrift, ‘want als de Heilige in ons midden is én komt, zoals in Ezechiël 40-48 wordt verkondigd, wordt alles nieuw.’

SLOT

Het onderzoek van de hervormde predikant uit Moerkapelle, gedaan onder begeleiding van prof. dr. G. van den Brink en prof. dr. H.G.L. Peels, richt zich op het fascinerende en tegelijk eigenaardige slot van het bijbelboek Ezechiël. De hoofdstukken 40-48 schilderen een intrigerend visioen, waarin beschreven wordt hoe de Heere weer onder Israël komt wonen, onder welke voorwaarden dit gebeurt en wat de gevolgen hiervan zijn. Het gaat in de studie van dr. Van den Herik om de vraag welke boodschap dit slotgedeelte van Ezechiël wil overbrengen en welke betekenis het heeft voor de actuele christelijke verkondiging en theologie-beoefening.

Allereerst wordt een beschrijving gegeven van de onderzoeksge-schiedenis van Ezechiël 40-48. Duidelijk wordt dat de studie van de promovendus in een leemte voorziet. Vanuit het in kaart brengen van het gedane onderzoek komt een aantal vragen naar voren, waarop in het vervolg van de studie wordt ingegaan. Dit betreft de vraag in hoeverre Ezechiël 4048 zich presenteert als een literaire en conceptuele eenheid; de vraag naar de aard en de taal van de beschrijving en de vraag naar de intentie van het visioen.

HEILIGHEID

Via een exegese op hoofdlijnen onderzoekt de auteur de inhoud van het visioen en concludeert dat er sprake is van een duidelijk hoofdthema: de realisatie van een woonplaats voor de Heilige. De heiligheid van de Heere vormt het kernthema van het visioen. Heiligheid is het kenmerk van alles wat met de Heere en Zijn dienst te maken heeft. Tal van details in de exegese van Ezechiël 40-48 onderstrepen die heiligheid van de Heere. Een indrukwekkende symmetrie komt tot uiting in allerlei afmetingen van het getoonde tempelcomplex. De kern van het visioen wordt gevormd door Ezechiël 43:1-44:4, waar beschreven wordt dat de kabod (heerlijkheid) van de Heere in de nieuwe tempel komt wonen. Eerder in het boek Ezechiël (8-11) werd beschreven hoezeer de kabod van de Heere de stad Jeruzalem verliet; het slotvisioen vormt daarvan de heilrijke tegenhanger (vgl. 43:3): voor eeuwig komt de Heere onder Israël wonen. Het vervolg van het visioen schetst hoe het godsdienstig en maatschappelijk leven van Israël, als volk van de Heere, een heel nieuwe vorm krijgt. Volgens de analyse van dr. Van den Herik betreft deze vernieuwing vijf kernen: tempel (en eredienst), stad, land, volk en vorst. Deze vijf aspecten typeren Israël als volk van de HEERE. Het geheel overziend concludeert de auteur dat Ezechiël 40-48 enerzijds een belofte van hoop is hoe alles anders wordt, maar anderzijds ook een oproep tot inkeer en bezinning. Deze tweeledigheid van belofte en aansporing komt overeen met de situatie van ballingschap als achtergrond van dit tempelvisioen.

Als lezer raak je diep onder de indruk van het feit dat Gods aanwezigheid altijd heilige aanwezigheid is

SYMBOLISCH OF CONCREET

Spannende vraag in het onderzoek is in hoeverre het visioen van stad en tempel een beschrijving wil zijn van een concreet bouwwerk dat in de nabije of verre toekomst zal verrijzen, of dat het veeleer gaat over een symbolische schildering met een eschatologisch karakter. Op overtuigende wijze beargumenteert dr. Van den Herik dat Ezechiël 40-48 gelezen moet worden als een resumé van de inhoud van Ezechiël en daarmee als een climax van het boek. De plaatsing na de hoofdstukken 38 en 39 over Gog en Magog onderstreept het eschatologische karakter van het visioen. Tegelijk gaat het om prediking voor het heden; immers, de grote nadruk die gelegd wordt op rein en onrein en op heilig en onheilig vormt een voortdurend (priesterlijk-profetisch) appèl op de eerste (en latere) lezers om te beseffen wat het betekent om te leven in de nabijheid van de heilige God.

LEESWIJZER

Na het exegetisch onderzoek van Ezechiël 40-48 en vervolgens het onderzoek naar de plaats van het slotvisioen binnen het geheel van het boek Ezechiël, doet de auteur onderzoek naar de interpretatiegeschiedenis van Ezechiël 40-48 in de vroegjoodse literatuur en het Nieuwe Testament. Vervolgens wordt bezien hoe het slotvisioen van Ezechiël door joodse en christelijke tradities in latere tijd is geinterpreteerd. Duidelijk wordt dat elke hermeneutiek van Ezechiël 40-48 zich rekenschap zal moeten geven van de vraag hoe in het visioen realiteit (praktische uitvoerbaarheid) en verbeelding (idealisme) zich tot elkaar verhouden.

Dat laatste is de inzet van het sloten kerndeel van het proefschrift, waar de auteur zoekt naar een verantwoorde leeswijzer voor Ezechiël 40-48. Concluderend stelt hij dat het visioen gelezen moet worden als ‘gevisualiseerde en geactualiseerde verkondiging’. Dat betekent dat wat nog in de toekomst ligt, in het visioen als een actuele werkelijkheid wordt geschilderd. De profetische prediking garandeert vervolgens ook de vervulling van wat nog wacht. Die vervulling wil echter niet zeggen dat er sprake is van een daadwerkelijk bouwbestek voor een nieuwe stad en tempel. Veeleer gaat het om de verkondiging van de voltooiing van Gods heilsplan. De nieuwe tempel staat er als een geschenk van God. De actuele prediking van het visioen is dan ook niet gericht op het oprichten van een nieuwe tempel, maar vraagt om inkeer en gehoorzaamheid. Ezechiël 40-48 vormt het hoogtepunt en eindpunt van Gods handelen met Israël.

CANONIEKE LEZING

Vanuit de hermeneutische vragen bij Ezechiël 40-48 gaat dr. Van den Herik terecht in op de discussie over de vraag of het herstel van het concrete volk van Israël (inclusief de herbouw van de tempel en het opnieuw invoeren van de offerdienst) als hermeneutische sleutel kan functioneren bij de duiding van Ezechiël 40-48. De auteur doet een respectabele poging om de discussie tussen letterlijke en geestelijke interpretatie te overstijgen. Een canonieke lezing van Ezechiël 40-48 (dat wil zeggen: binnen de totaliteit van de canon van de Bijbel) biedt tal van theologische grondlijnen waarin de actuele prediking én de hoopvolle verwachting tastbaar wordt (vgl. Ezechiël 40-48 met Openbaring 21). Treffend en leerzaam is de wijze waarop de auteur het concept van extended meaning en intended meaning verwerkt. Binnen de context van de canon kan een tekst voller en rijker klinken dan de oorspronkelijke auteur bedoelde, maar deze vollere en rijkere betekenis bouwt dan wel voort op de oorspronkelijke betekenis van de tekst.

Concreet betekent dat dat wij als lezers in 2017 heilshistorisch in een andere tijd leven dan Ezechiël. Dat impliceert dat tempel en offerdienst door Christus in een ander perspectief zijn geplaatst en een concreet-realistische vervulling (een aards vrederijk waarin Israël een belangrijke plaats inneemt) vanuit Ezechiël 40-48 niet verdedigbaar is.

Het stemt dankbaar dat dr. Van den Herik expliciet uitkomt voor een canonieke benadering van de tekst. Dat betekent wel degelijk dat je de oudtestamentische tekst uitluistert in haar eigen historische en literaire context, maar tegelijk hoeven wij de leesbril van de christelijke gemeente niet af te zetten; als we ons er maar van bewust zijn.

GODS AANWEZIGHEID

‘Neem en bestudeer’, is het advies dat ik iedere predikant en Israëlonderzoeker geef. Zijn er geen vragen te stellen? Natuurlijk wel. Onder meer of de auteur in zijn slotparagrafen niet scherper had moeten onderscheiden tussen het Israël dat de Heere Jezus Christus als de gekruisigde en opgestane Messias aanvaardt en het volk van Israël als natie. Spreken over de toekomst van Israël en haar verhouding tot Gods kerk uit de heidenwereld, luistert nauw. We stemmen evenwel in met de auteur: ‘Hoe deze toekomst er in concreto uitziet, weten we niet. Deze ligt in Gods hand. En bij Hem is zij veilig.’

Het belang van een dissertatie als deze kan nauwelijks worden overschat. Als lezer raak je diep onder de indruk van wat in één zin kan worden samengevat: ‘Gods aanwezigheid is altijd heilige aanwezigheid.’ We zijn broeder Van den Herik veel dank verschuldigd. Juist op het terrein van de bijbelse en in het bijzonder de oudtestamentische theologie dient de stem van die wetenschappers gehoord te worden die in de vreze des Heeren en in gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift verlangen het spreken van de heilige God te verstaan. Wie de prediking vanuit Ezechiël ter hand neemt, maar ook wie gefundeerd wil spreken over beloften aangaande de toekomst van Israël, kan niet om deze grondige bijbels-theologische studie heen.

Ds. J.J. ten Brinke is predikant van de hervormde gemeente van Stolwijk.

N.a.v. A.J. van den Herik, ‘Een woonplaats voor de Heilige. Onderzoek naar de strekking en relevantie van Ezechiël 40-48 vanuit een christelijk- theologische optiek’; uitg. de Banier, Apeldoorn; 496 blz.; € 34,95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen