SCHEPPEN UIT HET NIETS

Dit leert de gereformeerde belijdenis ons. Aan de hand van zondag 9 van de Heidelbergse Catechismus en artikel 12 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (NGB) gaan we na hoe de gereformeerde belijdenis spreekt over schepping en voorzienigheid.

KERNTHEMA’S

In zondag 9 lezen we dat de eeuwige Vader van onze Heere Jezus Christus, Die hemel en aarde met al wat er in is uit niet geschapen heeft, door Zijn eeuwige raad en voorzienigheid ze nog onderhoudt en regeert.

Artikel 12 spreekt over de schepping en de voorzienigheid als volgt: het is de Vader Die door Zijn Woord, dat is door Zijn Zoon, de hemel, de aarde en alle schepselen uit niet heeft geschapen, toen het Hem goed dacht. Ook heeft Hij aan elk schepsel zijn wezen en gedaante gegeven en zijn eigen taak om zijn Schepper te dienen. Ook nu nog houdt Hij ze alle in stand regeert ze overeenkomstig Zijn eeuwige voorzienigheid en door Zijn oneindige kracht, opdat zij de mens dienen, zodat de mens zijn God kan dienen.

Drie kernthema’s komen uit deze zinsneden op: God schept uit het niets (creatio ex nihilo), God schept door Zijn Woord (= Zijn Zoon) en God onderhoudt Zijn schepping, opdat wij Hem zouden dienen.

Deze thema’s vormen de kaders waarbinnen wij in onze tijd van harte gereformeerd willen zijn en blijven.

UIT HET NIETS

Dat God ‘uit het niets schept’, klinkt ons niet vreemd in de oren. We kennen zelfs de Latijnse woorden creatio ex nihilo. De gereformeerde belijdenis sluit met deze woorden nauw aan bij het klassieke belijden van de vroegchristelijke kerk. Die moest haar weg vinden in een hellenistische wereld die geen raad wist met het woord ‘schepping’.

‘Schepping uit niets’ past namelijk niet in een hellenistisch denksysteem. In het Griekse denken draait alles om de tijdloze ideeën (Plato); alles wat bestaat, vloeit voort uit het wezen van God. God en mens worden in wezen als identiek gezien. De geest is goed, de materie niet. Mocht er al een Schepper zijn, dan is dat een minderwaardige god.

Verlossing veronderstelt een schepping uit het niets en een historische zondeval

Kenmerkend voor het christelijk geloof is dat God niet samenvalt met de kosmos. Ook vloeit de wereld niet automatisch voort uit God. Tussen God en de wereld staat het Woord. En God sprak. Uit het niets schept Hij de kosmos naar Zijn raad.

Een nieuwe invulling aan het woord ‘niets’ geeft Karl Barth. Das Nichtige is niet het niets vóór Gods scheppingsdaden, maar vormt de schaduwzijde van Gods goede schepping. Het is het kwaad dat God niet heeft gewild, waar Hij ‘nee’ tegen zegt. Dit soort speculatieve gedachten vinden wij niet in de gereformeerde belijdenisgeschriften.

DOOR ZIJN WOORD

De gereformeerde belijdenisgeschriften leggen een verband tussen de schepping als een vrije daad van God en het Woord, dat is Jezus Christus. Het is de Vader Die door Zijn Woord, dat is door Zijn Zoon, alles heeft geschapen. Gereformeerde theologen verschillen niet van mening over het aandeel van de Zoon in de schepping, maar wel over de vraag of de schepping direct op de verlossing is aangelegd. Volgens Karl Barth is de schepping in de genade gefundeerd en rust de werkelijkheid van ons bestaan in de menswording van Jezus Christus. Dit wordt onderbouwd door een bepaalde visie op de Schrift: Exodus (= bevrijding) gaat volgens historisch-kritisch onderzoek aan Genesis (= schepping) vooraf. In die optiek is het eigenlijke thema van het Oude Testament ‘verlossing’ en is de schepping als werk van God een conclusie achteraf. Gereformeerde theologen hebben tegen deze gedachtegang bezwaar aangetekend: Genesis staat in de Bijbel voor Exodus. De gereformeerde belijdenis denkt principieel vanuit de (volg)orde Genesis-Exodus en leest de schepping niet uitsluitend vanuit de verlossing door Jezus Christus.

OORSPRONGSVRAGEN

Dat schepping en verlossing steeds meer in elkaar geschoven worden, komt onder andere doordat alles wat met scheppen te maken heeft, meer dan vroeger betrokken wordt op toekomstig handelen en niet op een ‘historisch’ verleden. Scheppen wordt uitgelegd als het actualistische spreken van God in het heden. Het gaat om ‘God in ons midden’, Hij die nu spreekt en tot leven roept. Wie over schepping spreekt als ‘een lichtkring om het kruis’ (dr. O. Noordmans) en de schepping sterk christologisch invult, zal vragen als ‘hoe is de aarde ontstaan?’ en ‘hoe is de mens er gekomen?’ niet zo relevant vinden. Wie daarentegen de schepping een meer zelfstandige plek toekent, zal daar meer over willen zeggen dan wat hierover van de kant van de natuurwetenschappen wordt gezegd. Oorsprongsvragen zijn van dusdanig belang dat deze vragen bijbels-theologisch doordacht moeten worden binnen het kader van de Schrift zelf.

De gereformeerde belijdenis spreekt over de schepping en de voorzienigheid van – wat men wel genoemd heeft – het ‘restauratie-model’. Dat wil zeggen, er is een onomkeerbare orde: schepping-zondeval-verlossing. De verlossing ‘restaureert’ wat sinds de zondeval kapot is gegaan. Dit ‘model’ zien velen als verouderd. Wie deze orde echter loslaat, zal ook met de gereformeerde belijdenis op dit punt niet (meer) uit de voeten kunnen. Verlossing veronderstelt volgens de gereformeerde belijdenis immers een schepping uit het niets en een historische zondeval.

GOD DIENEN

God heeft alles geschapen om Zijns zelfs wil. God schept naar Zijn raad en omdat Hij dat goed acht. Het bestaan van mens en wereld is terug te voeren op Gods wil en is gegrond in Zijn raad. Dat wij als mensen er zijn, is geen willekeur. Ik ben door God gewild en ben van waarde voor God en mag vreugde beleven aan het leven. Het leven is dan ook in alle opzichten beschermwaardig.

Wij zijn geschapen om God te dienen. Dat geldt voor alle schepselen. Psalm 148 roept de meest verschillende schepselen op om dat te doen: zon, maan en sterren, wolken, nevel enz. Ze doen dat allemaal op hun manier. Een aparte plaats neemt de mens in. De manier waarop de aarde geschapen is, stelt de mens in staat om zijn God te dienen. God richt de aarde dusdanig in dat de mens er ‘thuis’ is en zijn uiteindelijke rust vindt in God (Gen.1).

De voorzienigheid van God is nauw met de schepping verbonden. God schept en onderhoudt Zijn schepping. Omdat God de schepping heeft gewild, mogen wij de aarde niet aan kwade machten prijsgeven. De belijdenis dat Gods schepping goed is, heeft gevolgen voor de omgang met grondstoffen, het milieu en hedendaagse vragen rond klimaatverandering. Wel moeten we ervoor waken dat de positieve waardering voor de aarde en het aardse, zoals we dat in onze tijd veel horen, niet ten koste gaat van de bijbelse notie van vreemdelingschap. Sprak Calvijn – bij alle waardering voor de goede schepping – niet ook heel duidelijk over de overdenking van het toekomende leven en over vreemdelingschap?

TROOST

Als het gaat over de voorzienigheid, dan onderstreept de gereformeerde belijdenis vooral de troost die de voorzienigheid geeft. God als Vader, Schepper en Onderhouder bewaart Zijn kinderen in moeilijke omstandigheden en tijden. God is niet de Auteur van het kwaad, maar Hij wordt niet door het kwaad verrast. De raadselachtigheid van het kwaad wordt in de belijdenis minder geproblematiseerd dan in onze tijd het geval is. Op dit punt is verdere doordenking nodig, nu velen iedere samenhang tussen kwaad, zonde, straf in relatie tot God als problematisch ervaren en afwijzen.

In onze tijd ziet men voorzienigheid vooral als een vorm van (verwerpelijk) determinisme. De gereformeerde belijdenis heeft echter met de belijdenis dat Gods voorzienigheid over alles gaat, nooit de menselijke verantwoordelijkheid willen uitschakelen. Gods voorzienigheid drukt vooral uit dat de Schepper nauwkeurig waakt over Zijn schepping, opdat de mens zijn Schepper zal dienen. Tot meerdere glorie van God. Het gaat om de verheerlijking van Zijn Naam.

Er leven in onze tijd vragen, waarover de confessie zich niet rechtstreeks uitspreekt. Dat is niet erg, want iedere tijd kent eigen vragen en fronten. De gereformeerde belijdenis trekt in ieder geval heldere, bijbelse grondlijnen, waarbinnen wij nog steeds van harte gereformeerd kunnen zijn. Ook als het gaat over schepping en voorzienigheid.

Ds. M.A. Kuijt is predikant van de hervormde gemeente te Wijk (bij Heusden).

Volgende keer deel 3 van deze serie: dr. R.W. de Koeijer over de mens als beeld van God.

GESPREKSVRAGEN

1. ‘Scheppen’ paste niet binnen het hellenistisch denksysteem van toen. In hoeverre past ‘scheppen’ binnen het evolutionistisch denken van onze dagen?
2. Onze belijdenisgeschriften gaan uit van de (volg-)orde schepping-verlossing. In onze tijd wordt de schepping vooral bezien vanuit de verlossing. Wat is de eigen plaats van de schepping ten opzichte van de verlossing door Christus? Wat betekent dat voor ons spreken over het milieu en het klimaat?
3. De manier waarop de belijdenis spreekt over voorzienigheid wordt door velen gezien als ‘te naief ’. De raadselachtige kant van het kwaad zou te weinig doorklinken. Ook zou voorzienigheid te veel aan de schepping gekoppeld worden en te weinig aan de verlossing. De keuze- en wilsvrijheid van de mens zou aan banden gelegd worden. Schiet onze belijdenis in dat opzicht te kort? Denk ook aan de kritiek op Zondag 10 van de Heidelbergse Catechismus.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen