KATHOLICITEIT

In het Reformatorisch Dagblad stond een uitgebreid gesprek van Huib de Vries met prof. W. van Vlastuin, verbonden aan de VU en het hersteld hervormd seminarium in Amsterdam. Centraal in het interview stond de katholiciteit van de kerk, zoals beleden in de Apostolische geloofsbelijdenis: Ik geloof een heilige, katholieke kerk. Dr. Van Vlastuin is al wat langer met het thema katholiciteit bezig en publiceerde er onlangs een boek over, Katholiek vandaag. Een gereformeerd gesprek over katholiciteit. Daarin staan theologen uit de Vroege Kerk en de gereformeerde traditie centraal. In het boek pleit hij onder meer voor terugkeer van het woord ‘katholiek’ in de Apostolische Geloofsbelijdenis. Dus in plaats van ‘een heilige algemene christelijke kerk’, ik geloof de ‘heilige katholieke’ kerk. Bijgaand enkele passages:

Waardoor bent u door dit onderwerp gegrepen?

‘Ik ben opgegroeid in een oud gereformeerde gemeente, voor mij als kind dé kerk. Veel klasgenoten op de middelbare school behoorden tot de Gereformeerde Gemeenten. Regelmatig gingen ze naar jeugdbijeenkomsten en bondsdagen. Enerzijds was ik een beetje jaloers op hen, anderzijds vond ik hen licht. Zo ontstond mijn eerste reflectie op de kerk. Langzamerhand ontdekte ik dat oud gereformeerd zijn alles te maken heeft met ds. Ledeboer en ds. Boone, die beiden een grote betrokkenheid op de Nederlandse Hervormde Kerk hielden. Vanuit het verlangen naar eenheid en de weg van God in de geschiedenis van Nederland.’

Hoe hebt u het Samen-op-Wegproces beleefd?

‘Het slot daarvan heeft me heel veel aanvechting en twijfels bezorgd, door de verdeeldheid die in hervormd-gereformeerde kring ontstond. Het liefst was ik meegegaan de Protestantse Kerk in. Alle argumenten die daarvoor werden aangedragen heb ik eerlijk gewogen, maar naar mijn overtuiging waren ze niet deugdzaam. Dat is de verstandelijke verantwoording.’

GEEN KATHOLIEK PROCES

‘Daaronder ligt de laag die te maken heeft met je hart en de weg van God in je leven. De jaren tussen 1996 en 2004 heb ik als crisisjaren ervaren. Het thema katholiciteit werd toen voor mij heel existentieel. Ik kon niet mee naar de Protestantse Kerk omdat ik het geen katholiek proces vond. Er was sprake van een bewuste verwijdering van de orthodoxie en men ondernam een eenmansactie, zonder andere kerken uit de gereformeerde traditie.

(…) Elke denominatie heeft het in zich om een eigen weg te gaan. We hebben allemaal onze eigen synodes en specialismen in de leer, om ons daarmee te profileren.’

Ligt hier niet het gelijk van Rome? ‘De eenheid van de Rooms-Katholieke Kerk houdt ons inderdaad een spiegel voor. We zijn zo modern dat we niet eens meer lijden onder de verscheurdheid.’ (…)

Deel 2 van uw boek behandelt het denken over katholiciteit in de gereformeerde traditie. Wat is de belangrijkste verschuiving?

‘De Reformatie is een beweging die samenhing met de opkomst van de moderniteit in de late middeleeuwen. Daardoor kwam het individu veel meer centraal te staan. Een van de gevolgen is dat de kerk in toenemende mate wordt bezien vanuit de gelovige of wedergeboren mens, en niet vanuit het geheel. In het Apostolicum komt na de belijdenis van het geloof in de Heilige Geest eerst het belijden van de kerk, pas daarna de vergeving van de zonden. De vergeving staat in het kader van de kerk, niet andersom. Toch wordt in veel gereformeerde dogmatieken eerst gesproken over het heil; de kerk is min of meer een aanhangsel. Dat is symptomatisch.’

Wat verstaat u zelf onder katholiciteit?

‘Het begrip gaat terug op “heelheid” of “volheid”. Zo versta ik het ook. Een katholieke christen denkt vanuit het geheel. Dat heeft een universele dimensie – de wereldwijde kerk van alle eeuwen – en een kwalitatieve dimensie: de heelheid van het geloof, de orthodoxie. Bij elke scheuring van de kerk verlies je iets van de volheid van het geloof. In mijn boek gebruik ik het beeld van een bloem waar alle blaadjes uit getrokken zijn. Dat is de situatie van vandaag. We zien losse blaadjes in de vorm van denominaties. Die hebben iets te maken met de bloem, maar ze zijn het niet meer. Je kunt de blaadjes bij elkaar leggen, maar daarmee heb je de bloem niet terug. Het geheel is meer dan de som van de delen.’(…)

Waar liggen voor u de grenzen van de katholiciteit?

‘Het is beter om bij het centrum van de katholiciteit te beginnen. De grenzen zijn niet zo gemakkelijk aan te geven. In Washington zat ik eens in een taxi bij een chauffeur die Jehova’s getuige was, maar volgens mij kende die man de kracht van het bloed van Christus. Op de meest rare plaatsen kun je ware christenen ontmoeten.’

Voor de Reformatie vielen de doopsgezinden buiten de katholieke kerk. ‘Omdat ze zichzelf daarbuiten plaatsten, door onderdelen van de katholieke leer, zoals de kinderdoop, uitvindingen van de duivel te noemen. Later kwam daar verandering in en nam de wederzijdse herkenning toe. Ik zou baptisten niet graag buiten de katholieke kerk plaatsen.’(…)

Is katholiciteit verenigbaar met het accentueren van eigen theologische accenten?

‘Mijns inziens niet. In ons kerkelijk leven zit heel veel reactietheologie. In het verzet tegen bepaalde theologische tendensen slaan we door naar het andere uiterste en verdwijnt evenzeer het Bijbelse evenwicht. Met elke reactie verlies je iets van de katholiciteit, de volheid. We zijn geroepen een katholieke boodschap te brengen.

Geen waarheden uit een subtraditie waarmee we het gelijk van onze eigen denominatie willen bewijzen, maar datgene wat overal waar is. In Nederland, Nigeria, Rusland… We moeten niet sociologisch maar theologisch over de kerk denken. Dan zeggen we niet langer dat we van Calvijn, van Kuyper of van Comrie zijn, maar beseffen we dat ze alle drie tot de kerk behoren. En dat we van alle drie kunnen leren. Ireneus zegt: Er is één waarheid, zoals er één zon is. Dat vind ik een geweldig beeld.’

ANTI-EXCLUSIEF

‘Onze grondhouding is vaak dat wij over de waarheid beschikken. Vervolgens kijken we om ons heen of er nog mensen zijn bij wie we geestelijke herkenning ervaren. Zo maak je jezelf tot uitgangspunt. Heel wezenlijk is voor mij wat Paulus zegt in Efeze 3:19. We hebben al de heiligen nodig om iets te verstaan van de lengte, de breedte, de hoogte en de diepte van de liefde van Christus. Dat is anti-exclusief: een denken vanuit het geheel en vanuit Christus. Het benadrukken van het eigene van de denominatie waartoe we behoren is in z’n ultieme vorm het kenmerk van een sekte.’

Hoe beoordeelt u het gebed: ‘Brengt U nog eens bij elkaar wat bij elkaar hoort’?

‘Dat is een prachtig gebed, mits het uit echte verlegenheid wordt geboren. Daar ben ik niet helemaal gerust op. Ik vrees dat we vaak onze agenda aan God voorleggen, omdat we allang weten wie er bij ons horen. Dan bidden we of de mensen die nu verkeerd zitten bij ons verbandje mogen komen. Katholiek denken maakt je juist mild naar anderen en kritisch naar jezelf. Het geeft de bereidheid om van anderen te leren.’ (…)

Heeft uw eigen kerkverband na 2004 aan katholiciteit gewonnen of ingeboet?

‘Zoals gezegd was de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland mijns inziens geen katholiek proces, maar de Hersteld Hervormde Kerk loopt het gevaar in reactie hierop ook in termen van een denominatie te gaan denken. Dat illustreert de misère waarin we met elkaar verkeren.’

De thematiek die Van Vlastuin aan de orde stelt, is actueel en belangwekkend. Het besef van verbondenheid met de kerk van alle tijden en plaatsen staat onder druk. Geloof wordt steeds meer een volstrekt particuliere zaak. Ik proef in het interview hartstocht voor de katholiciteit van de kerk. Het pleidooi voor het gebruik van het woord ‘katholiek’ in het Apostolicum onderstreep ik graag en zo staan er nog meer mooie dingen in het interview.

FORUM VOOR KATHOLICITEIT

Tegelijkertijd roepen zijn gedachten ook verwarring op. Als het om katholiciteit gaat, herkent Van Vlastuin deze wel bij een taxichauffeur van de Jehova’s getuigen en bij baptisten maar weet hij tegelijk zeker dat het Samen-op-Wegproces niet-katholiek was, zoals hij onlangs ook kritisch was over het ka-tholiciteitsgehalte van de nationale synode.

Hoe verhoudt zich dat tot wat hij schrijft over Efeze 3 dat we al de heiligen nodig hebben om de liefde van Christus te verstaan? En wat betekenen deze woorden voor de wereldkerk met lutheranen, evangelicals, oosters-orthodoxen en rooms-katholieken? Al lezend moest ik denken aan het Forum voor Katholiciteit, een initiatief van onder anderen ds. Hans Kronenburg. In het vorig jaar verschenen Katholiek Appèl (zie hun website) wordt gewezen op de Maaltijd, de goede genade van God (eu-charistie) als bron van de katholiciteit. Dat is de liturgische taal van het geloofsgeheim. Ik hoop dat dr. Van Vlastuin zijn bezinning op dit thema voortzet en ook het gesprek aangaat met dit Forum.

Ds. G. van Meijeren is hoofd mobiliteitsbureau Predikanten & Kerkelijk Werkers van de Protestantse Kerk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen