BOEKBESPREKINGEN

Arnold Huijgen, Eric Peels en Cees-Jan Smits (red.)
Schuld en vrijheid. Opstellen aangeboden aan prof. dr. G.C. den Hertog.
Uitg. Boekencentrum, Utrecht; 352 blz.; € 29,90.

De aanleiding voor het samenstellen van deze bundel is het afscheid van prof. G.C. den Hertog als hoogleraar aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA). De titel van de bundel luidt Schuld en vrijheid. De grootste aandacht gaat in deze bundel uit naar vrijheid en verzoening. Schuld komt slechts in twee artikelen expliciet aan de orde. Een daarvan is van de hand van R.H. Reeling Brouwer (PThU). Hij besteedt aandacht aan de bijbelse verbanden waarin over schuld gesproken wordt en plaatst die in de context van de huidige economische politiek. Een gedachte uit dit opstel is: het is de invloed van Anselmus dat ten koste van alles de gerechtigheid gehandhaafd moet worden. Rechtvaardigheid krijgt op die manier iets onverbiddelijks. Dus verzoening mag nooit ten koste gaan van gerechtigheid. Dat is, zegt Reeling Brouwer, ook de lijn van het Internationaal Monetair Fonds dat van de arme landen eist dat zij de laatste cent terugbetalen. Reeling Brouwer wil deze voorstelling nuanceren maar zegt ook dat het ons tot zelfonderzoek moet brengen.

Aan actuele thema’s ontbreekt het niet in deze bundel. In dit verband noem ik het opstel van A. Huijgen (TUA) ‘Een vrouwelijke religie?’ over de roman Soumission (Onderworpen) van de Franse filosoof Michel Houellebecq. Houellebecq schetst het scenario dat Frankrijk in 2022 een moslimbroeder als president krijgt. Het christendom is volgens Houellebecq een vrouwelijke religie in tegenstelling tot de islam, die een mannelijke religie is. De islam zal het zwakkere christendom onderwerpen. Wat ik van de gedachten van Houellebecq leer, is dat hij Nietzsche, aan wie hij veel ontleent, toch slecht gelezen heeft. Nietzsche verwijt het christendom te handelen vanuit ressentiment, dus uit rancune en frustratie. De zwakke legt zich niet neer bij onderdrukking en neemt wraak. Als iets van toepassing is op de islam van onze moderne tijd is het wel frustratie en rancune. De islam is bepaald niet de sterke godsdienst, maar toont zich in veel opzichten zwak.
B. Kamphuis (TUK) schrijft boeiend over Bonhoeffer. Hij bespreekt een gedicht van Bonhoeffer: ‘Stationen auf dem Weg zur Freiheit’. Het gedicht is ontstaan na het mislukken van de aanslag op Hitler van 20 juli 1944. De bespreking van dit gedicht met als thema vrijheid past uiteraard goed in deze bundel. In dit gedicht komt de naam van Christus niet voor. Toch is Hij meer aanwezig dan wanneer Zijn Naam expliciet genoemd zou zijn. De woorden van deze vier strofen klinken zuiver. Ze getuigen van overgave. Het is alsof hij al voorbij de dood is. Vandaar dat Kamphuis de stelling verdedigt dat Bonhoeffer hier de vrijheid vertolkt die hij door Christus heeft ontvangen.
Volgens A. de Bruijne (TUK) moeten we Kuyper meer eschatologisch lezen. Kuyper dacht niet zo massief over de christelijke cultuur. Hij wist van het eschaton waarin alles geoordeeld wordt. Kuyper staat dus dichterbij Barth dan wij gewoonlijk denken. W. van Vlastuin (VU) trekt lijnen van ecclesiologie naar economie, zoals de titel van zijn opstel luidt. Hij pleit voor goede werken en toont zich niet benauwd dat we met de goede werken ook de verdienstelijkheid daarvan in huis halen. Hij leert van kerkvader Cyrillus dat we het christelijke leven niet vanuit een negatieve invalshoek moeten benaderen maar vanuit de positieve vrucht van de Geest. Hij spitst dat toe naar onze omgang met de schepping en schrijft dan: ‘Wat verbeeld ik mij eigenlijk dat ik meen een grotere ecologische voetafdruk op deze aarde te mogen plaatsen dan een ander?’

Tot slot vermeld ik de bijdrage van G. van den Brink (VU) over het beeld van God. Dat is een spannend thema. De vraag is of de eerste mens al voor de zondeval een moreel wezen was. Van den Brink bevestigt dat, zijn discussiepartners beweren het tegenovergestelde. Zij menen dat het beeld van God voorafgaat aan de moraal. De moraal was pas aan de orde toen de mens als God wilde zijn, kennende het goed en het kwaad. Het morele ontwaken wordt zijn val. De vraag dringt zich dan op of de mens ooit een niet-moreel (of amoreel) wezen geweest kan zijn.
Een andere vraag, die overigens niet in het opstel gesteld wordt, zou kunnen zijn: is een mens die alleen het goede kent niet een bij uitstek moreel wezen?
De vijfentwintig artikelen leveren bij elkaar een boeiende bundel en een waardig afscheidscadeau op.

A.A.A. PROSMAN, AMERSFOORT

Tanja Kootte e.a. (red.)
De kracht van Luther.
Uitg. WBOOKs, Zwolle; 190 blz., € 24,95.

Een reformatiedocument als begeleiding van de tentoonstelling Luther. 500 jaar Reformatie. Ik noem enkele bijdragen: ‘Nederland en de Reformatie na 500 jaar’ (Herman Selderhuis), ‘Wie was Luther?’ (Joop Boendermaker), ‘Luthers 95 stellingen tegen de aflaat’ (Sabine Hiebsch), ‘De kracht van het woord: Luthers bijbelvertalingen in de Lage landen’ (August den Hollander), ‘De kracht van het woord: pamfletten’ (Marieke van Delft), ‘De kracht van het beeld: lutherse thema’s in de kunst van de Lage Landen’ (Ilja M. Veldman), ‘Het Licht op de kandelaar’ (Joke Spaans), ‘Luther en de muziek’ (Jan Smelik), ‘Tot eer van God. Doopschalen en avondmaalsgerei van Nederlandse lutheranen’ (Martin L. van Wijngaarden) en ‘De Reformatie cultureel’ (Marcel Barnard). Een juweeltje, fraai geïllustreerd, met Luther pontificaal op het front.

Maria Bormpoudaki e.a. (red.)
Cross Roads. Reizen door de Middeleeuwen 300-1000 na Chr.
Uitg. WBOOKs, Zwolle; 207 blz.; € 24,95.

Een veelzijdig en veelkleurig boek, gerelateerd aan een tentoonstellingsproject dat Europees cultureel erfgoed uit de periode 300-1000 na Chr. bijeenbrengt, geschreven door een keur van medewerkers uit allerlei landen. Het boek bestaat uit drie delen: Diversiteit, Connectiviteit en Vroegmiddeleeuws Europa Nu. Uit de veelheid van thema’s noem ik ‘De Longobarden’, ‘Het Byzantijnse Rijk’, ’Ierland en Europa’, ‘Sint Helena’ (De kerstening van het Romeinse Rijk), ‘De drie monotheïstische religies’, ‘De slaven’, ‘Oorlogvoering in Europa’.
Een boek boordevol historische informatie, toegankelijk geschreven, over een tijd ‘met een rijke diversiteit aan culturen (…) en een levendige uitwisseling van goederen en ideeën, soms over enorme afstanden’.

J. VAN DER GRAAF, HUIZEN

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen