RECHTVAARDIGING

Tijdens een catechisatieavond ontdekken we samen dat Luther ons ook op dit punt veel te leren heeft. De vraag staat centraal welke betekenis rechtvaardiging heeft voor het alledaagse leven. De jongeren worden geraakt door de volledige vrijspraak van het Evangelie tegenover de druk die van allerlei kanten op hen wordt gelegd. Tegelijkertijd blijft de vraag staan hoe aan het leven als gelovige vorm te geven. Snel komen de twee uitersten ter sprake; een leven vastgelegd volgens wetten en regels of een leven van onbegrensde vrijheid.

STELLINGEN

Het risico van het vervallen in uitersten onderstreept het belang om te onderzoeken wat Luther op dit punt zelf geschreven heeft. Al in de beginjaren van de Reformatie wijdt hij het geschrift Von der Freiheit eines christenmenschen (1520) aan de vraag welke betekenis de rechtvaardiging door geloof alleen heeft voor het leven van de gelovige. In dit geschrift zet hij in met twee radicale stellingen: ‘Een christen is een vrij heer over alle dingen en is niemands onderdaan’ en ‘Een christen is een dienstbaar knecht van alle dingen en ieders onderdaan’. Met deze twee stellingen lijkt Luther een onoplosbare tegenstelling te creëren, maar juist in deze stellingen wordt de paradox van het christelijke leven gevat.

Het leven als christen begint in relatie met God. Luther stelt dat er niets is waarmee de mens zijn zaligheid voor God kan bereiken.

Integendeel, juist in het horen van het Woord van God ontdekt de mens dat zijn leven en werk voor God geen gewicht in de schaal leggen. De deemoed die hieruit volgt, is voor Luther geen nieuwe deugd in relatie tot God maar een bittere en harde realiteit. Vervolgens stelt het Woord van God de mens voor het Evangelie van Jezus Christus. Wie in Hem gelooft, ontvangt vergeving van zonden en wordt om Christus’ wil vrijgesproken. De gelovige staat daarmee rechtvaardig voor God en is bevrijd van alle heilloze pogingen om zelf zijn zaligheid te verdienen. Dit geeft voor Luther inhoud aan de eerste stelling. Niets of niemand kan de gelovige iets opleggen in zijn relatie tot God, want in de rechtvaardiging ontvangt de gelovige volledige vrijspraak en vrijheid.

OEFENING

Voor Luther is deze rechtvaardiging niet het eindstation van het geloofsleven. Waar de ‘innerlijke mens’ gerechtvaardigd wordt door geloof, blijft er ook altijd de ‘uiterlijke mens’, dat wat we met Paulus het vlees zouden kunnen noemen. Deze uiterlijke mens wil niets liever dan de wereld te dienen. Op dit punt is het doen van goede werken voor Luther van belang. Niet om de zaligheid te verdienen, die is de mens in Christus al gegeven, maar wel om het hele leven in dienst van God te stellen. Luther spreekt hier over een oefening, waardoor het hele leven in gehoorzaamheid aan God komt te staan.

De goede werken gaan dan vooral over de relatie tot de naaste. De vrijheid die de mens ontvangt in rechtvaardiging, houdt voor Luther ook de vrijheid in om de naaste te dienen. In deze onbaatzuchtige dienst aan de naaste volgt de gelovige het voorbeeld van Christus. Voor Luther was het in deze navolging niet snel te veel. Hij roept zijn medegelovigen op om alles te doen tot opbouw van de gemeente van Jezus Christus. Zelfs als dit betekent om omwille van de zwakkeren in het geloof je eigen vrijheid in te perken. Een spannende uitdaging in de grote veranderingen waarin de kerk van de Reformatie zich bevond.

VOORZICHTIG

In het leven van de christen is hierbij steeds de volgorde van belang. Luther gebruikt het beeld van de boom en de vruchten. Zoals een boom vrij en ongedwongen vruchten voortbrengt, zo komen goede werken op in het leven van een gelovige. Deze nadruk op de ‘vanzelfsprekende’ groei van goede werken, roept wel de vraag op welke plaats gehoorzaamheid aan de geboden heeft in het leven van de gelovige. Wegens zijn eigen geloofscrisis, waarin hij de wet wilde volbrengen om zalig te worden, lijkt Luther voorzichtig om de gelovigen geboden op te leggen. Toch is de christelijke vrijheid voor Luther nergens een vrijbrief en blijven de Tien Geboden van groot belang voor het christelijke leven, getuige ook de Catechismus van Luther. Juist in het vervullen van Gods wil voor ons leven ligt namelijk de werkelijke vrijheid.

CHRONISCH SCHULDGEVOEL

Tegelijkertijd mag de gehoorzaamheid aan de geboden niets afdoen van het radicale karakter van de rechtvaardiging door geloof alleen. Radicaal omdat de gelovige door de rechtvaardiging in volkomen vrijheid wordt gesteld en omdat het geloofsleven vervolgens helemaal door de rechtvaardiging wordt gestempeld.

Ook in onze tijd raakt de betekenis van deze rechtvaardiging snel ondergesneeuwd. Prestatiegerichtheid speelt namelijk niet alleen in het leven van Amsterdamse jongeren, maar drukt een stempel op ons allemaal. Een chronisch schuldgevoel ligt op de loer, omdat het altijd beter had gekund. Waar dit schuldgevoel gaat doorwerken in de relatie tot God is er voor de bevrijding van het Evangelie steeds minder ruimte. Waar prestatiegerichtheid en schuldgevoel de bron van dienst aan de naaste worden, is er bovendien geen sprake meer van dienst aan God, maar van ijdelheid waarin we zelf een centrale plaats innemen.

BEVRIJD

Juist in deze tijd is het naar voren brengen van het radicale karakter van de rechtvaardiging dus van groot belang. Hoe? Door het Evangelie helder, krachtig en radicaal te verkondigen. Onze schuld moet dan niet leiden tot een zelfgericht schuldgevoel, maar tot Christus. Daar gaat ons ‘ik’ met alle zonde, schuld en tekort aan het kruis. Wie zo bevrijd is, kan in deze wereld in dienst van het Koninkrijk aan de slag.

In dit leven uit de rechtvaardiging mis ik bij Luther wel oog voor het werk van de Heilige Geest. Het is de Geest die de gelovige steeds weer richt op Christus; de beste afgrenzing tegen iedere vorm van ‘werkheiligheid’. Vanuit historisch perspectief is het ontbreken van de Geest overigens goed te begrijpen. Luther wilde zich duidelijk distantiëren van opkomende groepen die zich lieten leiden door innerlijk licht van de Geest, zonder zich nog met de Schrift bezig te houden.

***

Aan het einde van de catechisatieavond halen zowel de catechisanten als ikzelf opgelucht adem. Want leven uit rechtvaardiging door geloof alleen, dat geeft een vrijheid die in het vrije Amsterdam niet gevonden wordt. Een vrijheid waarin er geen veroordeling is, maar rechtvaardiging, niet goedkoop, maar door de prijs die Jezus heeft betaald. Een vrijheid waarin je niet langer slaaf bent van de doodlopende weg van de zonde, maar je leven in het spoor van Christus komt te staan. Enthousiast loop ik terug naar huis; wat een voorrecht om hieruit te leven en dit te verkondigen.

René Visser studeert theologie, momenteel voor een jaar in de Verenigde Staten aan de Bethel School in Redding, Californië. Twee jaar geleden ontving hij de Luther-Award voor zijn scriptie over de Invocavitpreken van Maarten Luther. Deze preken hield de kerkhervormer in 1522, toen de Reformatie bijna ten onder leek te gaan in onderlinge conflicten en geweld.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen