ZACHARIAS, SIMEON, JOZEF

Van het priesterechtpaar Zacharias en Elizabet schrijft de evangelist Lukas dat ze beiden rechtvaardig zijn. De uitleg van wat dit inhoudt, volgt in de vermelding dat beiden onberispelijk wandelen volgens alle geboden en verordeningen van de Heere. Rechtvaardig lijkt hier gedefinieerd te worden als het je zorgvuldig houden aan de regels, zoals opgetekend in de geboden van God.

PARTIJDIG

Nadat Jezus geboren is en wordt voorgesteld in de tempel, tekent Lukas ene Simeon. Hij is geen vreemde in Jeruzalem. Ook hij wordt als rechtvaardige getypeerd. Bijbeltaal is dat voor integer, betrouwbaar, een man uit één stuk.

Bij rechtvaardig denken wij doorgaans aan onpartijdig. Het recht wordt gesymboliseerd door vrouwe Justitia. Zij hanteert het zwaard en de weegschaal maar wel met een blinddoek. Rechtvaardigen mogen namelijk niet afgaan op wat voor ogen is. Ze dienen zich te laten leiden door wat de rechtsregel voorschrijft. In de Bijbel zijn rechtvaardigen mensen die scherp zien en bijzonder partijdig zijn. Ze hebben oog voor degenen die zichzelf niet kunnen redden en zetten zich met al hun krachten in ten einde behoeftigen te helpen en armen op te richten, opdat ieder volwaardig aan het leven kan deelnemen.

Dit is een weerglans van Gods bevrijdende gerechtigheid. Gods gerechtigheid of rechtvaardigheid wordt, ten onrechte, nogal eens opgevat als de eigenschap van een strenge, kille Rechter, Die handelt in overeenstemming met de regels, die Hij Zichzelf gesteld heeft en waaraan Hij onderworpen is, alsof de levende God niet vrij zou zijn. Gerechtigheid is in de Bijbel echter veel meer een relationeel begrip. Het is niet zozeer je strikt aan de regels houden, maar de ander rechtdoen en je ervoor inzetten dat mensen goed terechtkomen. Het Evangelie staat vol van de rechtzettende daden van God in Jezus Christus, de Rechtvaardige bij uitstek.

HEIMELIJK VERLATEN

De evangelist Mattheüs, die niet zozeer de geboorte van Jezus verkondigt als wel Diens naamgeving, noemt ook een rechtvaardige: Jozef. Wanneer hij als verloofde van Maria merkt dat zij zwanger is, moet dat voor hem uitermate schokkend zijn geweest. Van hem, zo weet Jozef, kan het niet zijn. Maria houdt het dus met een ander. Als gevolg daarvan is er voor hem maar één weg. Jozef is immers een rechtvaardige, iemand die Gods geboden houdt. Het gebod van God biedt in deze situatie twee mogelijkheden. Jozef kan een proces beginnen, waarin hij Maria openlijk van echtbreuk beschuldigt met alle gevolgen van dien, óf hij kan haar in aanwezigheid van twee getuigen een scheidsbrief overhandigen en haar heimelijk laten gaan.

De rechtvaardigen in de Bijbel zijn partijdig: ze hebben oog voor degenen die zich niet redden

Jozef kiest voor de laatste optie, hoewel het door de diepe teleurstelling en grote schok voor de hand zou liggen en te rechtvaardigen zou zijn als hij voor de eerste mogelijkheid zou kiezen. Hij maakt Maria niet openlijk te schande door haar van echtbreuk te beschuldigen, waarop ze gestenigd zal worden, maar zal haar heimelijk verlaten om haar te sparen. Zo doet hij haar recht. Jozef doet meer dan het gewone. Rechtvaardig is immers niet slechts gaan voor principes of voor jezelf, maar voor je naaste.

DROOM

Jozef krijgt vervolgens een droom. Deze komt niet uit zijn onderbewustzijn, maar wordt hem door God gegeven. In die droom verschijnt er een engel aan Jozef, die hem het woord van God brengt.

Jozefs ogen moeten opengaan voor wat hier werkelijk gaande is. Er is inderdaad een Ander in het spel, maar daarbij gaat het niet om een mens. Die Ander is God Zelf. Maria is Jozef niet ontrouw geweest. Haar Kind is geen vergissing, maar een, of beter gezegd dé gave van God bij uitstek. De gave in wie Hij Zichzelf schenkt. Daarom is Jozef wat betreft de verwekking buitenspel gezet. Want dit Kind in Wie God tot ons komt, wordt niet uit een man, maar uit God geboren. Het is opvallend dat die andere rechtvaardige, Zacharias, geen geloof hecht aan hetgeen hem van Godswege gezegd wordt. Zacharias wordt van Gods bedoeling door een bode in het heiligdom op de hoogte gesteld, de plaats waar je Gods spreken mag verwachten. De oude priester wordt een wonder verkondigd, hij en Elizabet zullen een zoon krijgen. Dit wonder doet denken aan wat de aartsvaders en moeders in Israël overkwam. Toekomst door het onmogelijke heen. Jozef krijgt de stem van God niet te horen in het heiligdom. Een nog groter wonder wordt hem verkondigd. Een geboorte waarbij de man buitenspel gezet is.

NIEUW SPREKEN

In het gehoor geven aan wat hem in de droom gezegd wordt, blijkt Jozef rechtvaardig. Hij laat zich storen in het volgen van de geboden en verordeningen. In de laatste maar vooral eerste hoofdstukken van het Lukas- en Mattheüsevangelie verschijnen regelmatig engelen.

Dat is in de tijd waarin God nog niet spreekt of niet meer. Engelen zijn kwetsbare begeleiders van Gods onderbrekingen, zoals de theoloog Jüngel hen omschrijft. Jozef laat zich onderbreken door een nieuw spreken van God, zelfs waar dit ingaat tegen de Thora. Een rechtvaardige is dus ook iemand die niet zweert bij zogeheten vaststaande, eeuwige regels en waarheden, maar iemand die openstaat voor een nieuw spreken van de levende God in een nieuwe situatie. Want dat God de Levende is, betekent dat Hij als de tegenwoordige in het heden spreekt.

LIJDEN

Dat God Maria in dienst genomen heeft, betekent overigens niet dat Jozef haar los moet laten. Hij mag haar als vrouw tot zich nemen om zijn leven en liefde met haar te delen. Dit is de manier waarop Jozef wordt ingeschakeld in Gods dienst. Jozef mag haar Kind als het zijne erkennen. Want dit Kind mag niet zomaar als een ongewenst kind ergens achteraf in de anonimiteit geboren worden. Het moet als de langverwachte Zoon van David geboren worden in het huis van David. Het moet een naam krijgen.

In Israël was het de taak en het voorrecht van de vader om de naam van het kind uit te roepen. Dat mag Jozef als eerste doen. Hij hoeft die naam niet zelf te bedenken. Jozef mag slechts nazeggen wat God hem voorzegt: het Kind de naam ‘Jezus’ geven. Dat betekent ‘De Heere redt.’ Ook daarin is Jozef rechtvaardig. In de rechte verhouding tot God gehoorzaamt hij wat hem gezegd wordt en ontvangt hij dankbaar wat hem in dit Kind geschonken wordt.

Rechtvaardigen zijn in de Bijbel geen rechthebbenden. Ze bevinden zich veeleer in de buurt van de armen, de afhankelijken, aangewezen op hetgeen hen van boven geschonken wordt. Jozef neemt Maria bij zich in huis. Hij heeft geen gemeenschap met haar. Hij respecteert het geheim. De mensen zullen er het hunne van denken. Jozef zal vanwege het aanvaarden van het geheim nagewezen, voor dwaas versleten worden. Hij zal leven met een werkelijkheid, die voor zeer velen volstrekt ongeloofwaardig is en die hij niet aannemelijk kan maken. Die weg gaan betekent lijden. Maar ook dat is een rechtvaardige niet vreemd. Zeker de Rechtvaardige bij uitstek niet.

Ds. D.M. van de Linde is predikant van de hervormde gemeente te Hattem.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen