Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

DE SCHOOL VAN SCHILDER

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

DE SCHOOL VAN SCHILDER

Theologische opleiding in Kampen was betekenisvol en omstreden

7 minuten leestijd Arcering uitzetten

De geschiedenis van de Theologische Universiteit Kampen weerspiegelt ontwikkelingen in kerk en samenleving. Daarom is het nieuwe overzichtswerk Domineesfabriek boeiend en belangrijk.

Begonnen als Theologische School (1854), voortgezet als Hogeschool (1939) en Universiteit (1987), ging ze onlangs bijna op in de Gereformeerde Theologische Universiteit (GTU). Het mocht niet zo zijn. Terecht positioneren de auteurs, George Harinck en Wim Berkelaar, de mislukte fusiepoging in het patroon van het gescheiden optrekken van de neocalvinistische en de bevindelijk-gereformeerde stromingen in Nederland. Deze twee hebben veel verwantschap, maar mentale, spirituele en theologische verschillen maken samenwerking tot een spannende onderneming. Uiteindelijk was er onvoldoende vertrouwen in de samenbindende krachten.

GOUDEN GREEP

In 1854, toen de synode van de Christelijke Afgescheiden Gereformeerde Kerk de School stichtte, was dat vertrouwen er wel. Er was ook moed. Verschillende predikantsopleidingen vormden verschillende richtingen in de afgescheiden kerk, ze hielden die ook in stand. Verdeeldheid was schering en inslag. Het was een gouden greep om de diverse docenten aan één nieuwe instelling met elkaar te laten samenwerken. Eén kerkverband slaagde erin verschillen te overstijgen. Was het in 2017 de bottleneck dat het streven naar één opleiding genekt werd doordat verschillende kerken erover moesten beslissen? Soepel ging het ook in de negentiende eeuw niet. Het mooie van een overzichtswerk is dat het laat zien hoeveel tijd ontwikkelingen nemen. Vijftien jaar duurde het voordat de School een eigen gebouw kreeg aan de Oudestraat. Tot die tijd gaven de docenten thuis les.

Langzaam herwon de theologie van Calvijn in school en kerk steeds meer invloed. Er kwam een accentverschuiving van de Nadere Reformatie naar de Reformatie. Onder verantwoordelijkheid van Helenius de Cock, zoon van Hendrik de Cock, de ‘vader’ van de Afscheiding van 1834, verscheen vanaf het Calvijn-herdenkingsjaar 1864 de Institutie in afleveringen. Qua aantallen studenten en qua output van dominees werd Kampen een factor van betekenis in het theologisch onderwijsbestel. Het schooltje werd een school, zeker nadat in 1882 de grote figuur van Herman Bavinck als dogmaticus aantrad. Kampen werd, doordat het zich ontwikkelde tot een succesvolle opleiding, een doorn in het hervormde vlees.

SPLIJTZWAM

Kampen werd echter ook een angel in het gereformeerde vlees. Na de Vereniging in 1892 van de Christelijke Gereformeerde Kerk met de Nederduitse Gereformeerde Kerk van Abraham Kuyper werd de Kamper opleiding een splijtzwam in de nieuwe Gereformeerde Kerken. Nu waren er twee theologische opleidingen voor één kerkverband. Meerdere pogingen tot een fusie van Kampen met de theologische faculteit van de Vrije Universiteit liepen spaak. In 1902 had Bavinck hier genoeg van en maakte hij de overstap naar de VU. Kampen kwakkelde vervolgens zo’n vijftien jaar, waarna de opleiding zich herstelde. Kampen bleef naast de VU een volwaardige opleiding, waarvoor een deel van de Gereformeerde Kerken een voorkeur bleef houden.

De geschiedenis van de Kamper opleiding is al behoorlijk vaak beschreven, met name tot halverwege de vorige eeuw. De manier waarop Harinck en Berkelaar dit deel van het verhaal in Domineesfabriek opnieuw hebben verteld, heeft beslist meerwaarde. Zij hebben de opleiding veel meer geplaatst in de context van invloeden vanuit de samenleving, onderwijsontwikkelingen en zusterinstellingen in binnen- en buitenland.

De ‘School’ van Kampen was het troetelkind van de Christelijke Gereformeerde Kerk van vóór 1892, zoals ‘Apeldoorn’ dat is geworden voor hen die dit kerkverband nadien voortzetten. Tot de Vrijmaking van 1944 bleef de Theologische Hogeschool een omstreden instelling in de Gereformeerde Kerken.

VERSMALLING

Dit overzichtswerk beperkt zich na 1944 tot de vrijgemaakte variant van de opleiding, die – naast de ‘synodale’ aan de Oudestraat – gevestigd werd aan de Broederweg. Eigenlijk is de geschiedenis vanaf de jaren dertig al vanuit het perspectief van Klaas Schilder en zijn geestverwanten beschreven. Qua onderwerp versmalt Domineesfabriek dus na 1944 tot de vrijgemaakte opleiding.

De versmalling past naadloos in het naoorlogse vrijgemaakte zelfbeeld, waarin de voortzetting van de Hogeschool niet ging om een nieuw instituut, maar om de instandhouding van de instelling uit 1854. De eerste vrijgemaakte schooldag in 1946 heette ‘een dag der opstanding van de levende kerk’. De Hogeschool genoot weer de onverdeelde steun van een kerkverband.

ZUIVERINGEN

Het toenmalige vrijgemaakte zelfbeeld is zeker niet het perspectief van Harinck en Berkelaar, wat in de beschrijving soms te merken is. De nieuwe kerk en haar dominante woordvoerders streefden naar ‘doorgaande reformatie’. De hoogleraren namen het voortouw in de radicalisering van de vrijgemaakten. Wie niet mee wilde doen een nieuwe gereformeerde wereld te scheppen op het terrein van school, vakbond, partij en media, ging eruit.

De Hogeschool slaagde er in eigen huis niet in de eenheid bij de vrijgemaakten te bewaren. In de jaren zestig vonden er ‘zuiveringen’ plaats onder docenten en studenten. Nadat de eenheid hierdoor hersteld was, keerde de rust terug.

HOOGLERAREN

In een van de vele rake typeringen van de auteurs valt het hoogleraarschap aan de Broederweg onder de categorie zware beroepen. De jaren vijftig en zestig tellen veel uiterst onverkwikkelijke episodes, die zeer breed worden uitgemeten. Een hoofdstuk van 20 bladzijden alleen over de benoeming van J. Kamphuis in 1959 is in een overzicht van ruim 175 jaar in mijn ogen overdone.

In langetermijnperspectief komt telkens weer het cruciale belang van persoonlijkheid en persoonlijke kwaliteiten naar voren. Al die tijd was er spanning tussen de twee taken van de ‘domineesfabriek’: enerzijds een opleiding tot predikant, anderzijds een wetenschappelijk onderzoeksinstituut. Ze worden gepersonifieerd in de hoogleraren. Er waren er die deze twee harmonieus combineerden, bij andere conflicteerden ze. Onmogelijk is de combinatie niet, het vraagt intellectueel, fysiek en qua persoonlijkheid wel veel. Omdat de achterban klein was, en door het kerkelijk bloedverlies nog kleiner werd, was de spoeling aan kandidaten dun. Een extra complicerende factor vormden kerkpolitieke afwegingen, die de ‘eeuwige hoogleraarskandidaat’ Rolf H. Bremmer in de weg zaten. Meermalen getuigden de keuzes van verlegenheid, ook dan wanneer er met overtuiging werd gestemd.

MEETLAT

Zoals enkele tientallen docenten al die decennia hun stempel op het onderwijs hebben gedrukt, zo hebben deze auteurs dat op dit overzichtswerk gedaan. Het boek is goed gecomponeerd en helder geschreven. Beide auteurs beschikken over een vaardige pen. Niet vermeld wordt wie welk hoofdstuk heeft geschreven. Wie de stijl van Harinck en Berkelaar kent, houdt met name in de hoofdstukken vanaf 1944 echter weinig te raden over.

Wat mij betreft hadden ze elkaar nog iets meer mogen corrigeren. Wie een verhaal schrijft van 500 dichtbedrukte bladzijden, mag best wat zuiniger zijn met commentaar. Soms zijn het losse flodders (bijv. p.267), soms is het te psychologiserend (bijv. p.335, 343), soms te cynisch (bijv. p.338, 358).

De ijkpunten van de meetlat waarmee zij het wetenschappelijke gehalte van ‘Kampen’ de maat nemen, hadden duidelijker gemogen: wat is voor hen wetenschappelijk? Wat houdt de gewenste ‘vernieuwing’ van de gereformeerde theologie in? Verhoogden bepaalde benoemingen nauwelijks het onderzoekspotentieel en het academische peil (p.432)? Zat het er dan bij de benoemden niet in, of kwam het er niet of pas laat uit?

VERTROUWEN

Jarenlang vonden Kamper hoogleraren ‘Apeldoorn’ noch neocalvinistisch vlees noch bevindelijk-gereformeerde vis. Op hun beurt aanschouwden christelijke gereformeerden in de jaren zestig met huiver het gericht aan de Hogeschool in Kampen. Na de zuiveringen daar hielden zij jarenlang afstand tot deze geestverwanten, die hadden bewezen veel kuyperiaans bloed in de aderen te hebben (p.353). Dit kuyperiaanse bloed conflicteert met de christelijke gereformeerde adagia ‘nu nog niet’ en ‘liever langer luisteren’.

Is het waar dat het adagium van Kampen ‘Nabij u is het Woord’ (Rom.10:8) er door theologische ontwikkelingen zijn vanzelfsprekendheid heeft verloren (p.477)? Wat is dit voor rationele interpretatie van een woord dat kracht wil hebben in hart en mond? Voor mij een teken dat Kampen wel een bevindelijk-gereformeerde impuls kan gebruiken. Het had gekund in het kader van de GTU. Maar waar niet wordt vertrouwd, wordt niet gebouwd (naar Jes.7:9).

En de historicus vraagt zich af: zou dit project vijftien jaar geleden, toen de neocalvinistische en bevindelijk-gereformeerde stromingen qua theologische uitkomsten minder uiteenliepen, nog iets kansrijker zijn geweest?

Dr. C.M. van Driel uit Bennekom is onder andere kerkhistoricus.


N.a.v. George Harinck en Wim Berkelaar, ‘Domineesfabriek. Geschiedenis van de Theologische Universiteit Kampen’, uitg. Prometheus, Amsterdam; 683 blz.; € 49,99.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 15 november 2018

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

DE SCHOOL VAN SCHILDER

Bekijk de hele uitgave van donderdag 15 november 2018

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's