ONTMASKERING

Vorig jaar hield ik een prekenserie over Openbaring, alle hoofdstukken, met uitzondering van de bekende brieven. Het bijbelboek heeft me bijzonder verrast en is een fundamenteel stukje gaan uitmaken van mijn geloofsleven. In deze artikelen probeer ik daar iets van door te geven. In dit artikel: (hoe) lezen we Openbaring eigenlijk?

ONTHULLING

Het boek Openbaring zelf maakt in de eerste verzen duidelijk wat het wil zijn. Het allereerste woord is apokalypsis, apocalyptiek. Vertaald: openbaring. onthulling, ontsluiting, laten zien – dat wat geschieden moet. Alsof je het gordijn opzijschuift zodat het decor te zien is waar het om draait. In vers 3 klinkt ‘profetie’: het spreken van Gods Woord voor vandaag. Gods spreken dat het leven onder de spanning zet van het Koninkrijk dat komt: ‘want de tijd is nabij’.

In vers 4 blijkt het karakter van een rondzendbrief: ‘aan de zeven gemeenten’. Dat geldt dus niet enkel voor de brieven maar voor het hele boek. Openbaring is geen leerstellig boek over de eindtijd maar een rondzendbrief. Dat is een belangrijk punt in de uitleg van dit bijbelboek: hoe wordt hier de gemeente aangesproken? En dan de gemeente van ‘alle tijden en plaatsen’. Dus óók de gemeente van Christus in de eerste eeuw. Openbaring is niet voor niets ‘troostboek’ genoemd.

De meesten gaan ervan uit dat Openbaring geschreven is rond 95 na Christus, toen Domitianus regeerde. Van hem wordt geschreven dat hij grillig en wantrouwend was. Executies, ook van senatoren, waren geen uitzondering. Rome was een religie, de keizer de god die moest worden gediend. Hij liet zich aanspreken als domus et deus – heer en god (is ‘Heilig, heilig, heilig is de Heere God’ in 4:8 daar een toespeling op?). Zijn vader, Vespasianus, was de christenen niet ongunstig; Domitianus vervolgde hen juist. Niet voor niets is Johannes verbannen naar Patmos. Kortom, het is een tijd van vervolging en verdrukking voor de gemeente. Hoe blijf je in zo’n tijd als gelovige gemeente overeind? Hoe leef je met hoop in een wereld vol kwaad? Dáár is Openbaring het antwoord op.

UITLEGTRADITIES

Het boek is dan ook veel meer dan een ‘spoorboekje’ bij de eindtijd: een lijstje letterlijke cijfers, data en plaatsen waarmee je de concrete route naar de wederkomst kunt uitstippelen. Zo wordt dit boek ook wel gelezen. Met name binnen het ‘futurisme’, een traditie waarin je bijvoorbeeld de dertien boeken uit de serie ‘De Laatste Bazuin’ (Lahaye en Jenkins, 1998-2008) kunt plaatsen. De vervulling van de beelden en visioenen ligt dan in de toekomst – net voor de wederkomst en daarna. Je moet letterlijk en chronologisch lezen: het ene visioen moet eerst worden vervuld, daarna het volgende. In de Vroege kerk werd Openbaring veelal zo uitgelegd (bijv. door Irenaeus, eind van de tweede eeuw).

Een andere uitlegtraditie noem je ‘preterisme’. Dan ligt de vervulling in de tijd waarin het boek geschreven is. De val van Jeruzalem (70 na Chr.) en de val van Rome (vijfde eeuw) hebben dan een belangrijke plek. Het historicisme is een derde uitlegtraditie. De vervulling van beelden en visoenen ligt daar door de tijd heen. In de geschiedenis wordt het boek stapsgewijs vervuld. Luthers wijzen op de paus als de antichrist en Rome als Babylon is hier een voorbeeld van.

Als vierde is er de uitlegtraditie van het idealisme. Daarin is de vervulling van beelden en visioenen er altijd en overal. Openbaring geeft beelden die voor elke generatie opnieuw gelden, rondom de strijd tussen God en de satan. Origenes, in de eerste helft van de derde eeuw, stond met velen van zijn tijdgenoten in deze ‘symbolische’ traditie. Verder is er nog de traditie die vooral inzet op contextualisatie. Deze traditie kijkt naar de context van Johannes’ tijd, om van daaruit te zoeken naar de betekenis voor vandaag. De vervulling van de visoenen gaat dan over zowel toen als nu. Het is bekend dat Calvijn nooit een bijbelcommentaar op Openbaring schreef. Hij schreef wel een commentaar op het tweede deel van het boek Daniël. En dat bevat veel overlap met Openbaring. Prof. W. Balke schreef: ‘Je kunt zijn Daniël-commentaar dus lezen als een voorbeeld voor de uitleg van het laatste bijbelboek. Calvijn verstaat Daniël vanuit de omstandigheden in de eigen tijd van de profeet. Profetie geeft volgens de reformator niet in de eerste plaats inzicht in de dingen die nog geschieden moeten, maar is het Woord van de levende God, dat gericht is op het hele leven van verleden, heden en toekomst.’

ONTMASKERING

Het Woord van de levende God, gericht op het héle leven. Zó valt ook Openbaring te lezen. Voor de gemeente van elke tijd en plaats heeft het boek voluit betekenis.

Zo lezen we élk boek in de Bijbel. Dat het boek Openbaring in onze tijd en gezindte vaak dicht blijft, mag ons wel vragen stellen. Komt dat niet omdat we het boek hebben laten ‘kapen’ door een uitlegtraditie die vooral gericht lijkt op het doen van spectaculaire voorspellingen? Hebben we Openbaring niet te veel en alleen als ‘voorspelling’ gelezen? Profetie en apocalyptiek is zóveel meer!

In zijn (prachtige) boek You are what you love schrijft de Canadese filosoof James K. Smith: ‘Apocalyptische literatuur – het soort dat je vindt in de vreemde bladzijden van Daniël en het boek Openbaring – is een genre van de Bijbel dat probeert ons de overheden die onze samenleving vormen te laten zien (of dóórzien), met als doel dat we ze zien zoals ze werkelijk zijn. Helaas associëren wij apocalyptische literatuur vooral met ‘eindtijd-literatuur’, alsof het doel ervan voorspelling is. (…)

Het punt van apocalyptische literatuur is niet voorspelling maar ontmaskering – de realiteiten om ons heen onthullen zoals ze werkelijk zijn’ (vertaling AJM).

Deze wereld wordt vanuit hemels oogpunt getoond. Dáárover gaat Openbaring. De wereld zoals die was, is en zal zijn. Ontmaskerend: de wereld onder die betoverende buitenkant. De geestelijke werkelijkheid die het strijdtoneel vormt. Maar ook hoe de Heere God deze wereld op weg neemt naar de voleinding – die nieuwe wereld, Zijn Koninkrijk. Gedeeltes als 2 Koningen 6, over de knecht die ziet dat ‘die bij ons zijn, meer zijn dan die bij hen zijn’ en Efeze 6, over de geestelijke strijd, gaan helemaal open. De hemel en de eeuwigheid, dat is niet iets dat alleen nog komt. Het is er ook nu al – met ongekende majesteit. Dat is de troost, het hele boek door: er is er maar Eén die regeert. Hoeveel we nu ook niet van deze wereld begrijpen – het loopt Hem niet en nooit uit de hand.

CIRCULAIR

In dat kader is het niet vreemd dat de zendeling en hoogleraar J.H. Bavinck zijn prachtige En voort wentelen de eeuwen begint met hoofdstuk 12 als kern. Daar, middenin het boek, vraagt de geschiedenis van de vrouw, het Kind en de draak de aandacht. Een hoofdstuk vol Kerst (vers 5), Pasen en Hemelvaart (vers 5) en de wederkomst (vers 12, ‘weinig tijd’). Dít is het hart van de geschiedenis.

De vrouw, dat is Gods volk. Het Kind, Jezus Christus. En de draak, de duivel, die hen bestrijdt. Dit is wat er achter onze zichtbare werkelijkheid plaatsvindt. Hoofdstuk 12 kán ook de kern zijn, omdat Openbaring niet is opgebouwd als een lineair boek, waar het verhaal begint in hoofdstuk 1 en eindigt in hoofdstuk 22. Het is een circulair boek: dingen worden herhaald en komen terug.

Het middengedeelte, hoofdstuk 6-16, verhaalt van drie series van zeven oordelen: zeven zegels, zeven bazuinen, zeven schalen. Elke volgende serie is heftiger. Het zijn weeën, zoals Jezus die Zelf in Mattheüs 24 beschrijft. In de eerste serie (zegels, 6-8) wordt een kwart verwoest, in de tweede (bazuinen, 8-11) een derde en in de derde serie (schalen, 15-16) is het overweldigend. En elk zevende onderdeel eindigt precies hetzelfde: met stemmen, donderslagen, bliksemstralen en een aardbeving (8:5, 11:19 en 16:18) – beelden van het Laatste Oordeel. Drie series van zeven, die ons als opeenvolgende weeën meenemen naar de verlossing: Gods weg naar de nieuwe wereld, dwars door het oordeel heen. Zoals de Heere God Israël bevrijdde uit Egypte met tien plagen, zo bevrijdt Hij Zijn volk opnieuw. Zou daarom een heel aantal plagen uit Exodus terugkomen in Openbaring 6-16?

Zo prachtig wordt duidelijk: het is de heilsgeschiedenis die de wereldgeschiedenis bepaalt – niet andersom. En de uitkomst van de heilsgeschiedenis ligt vast in de trouw en almacht van Hem Die is, Die was en Die komt. De Alfa en de Omega, het Begin en het Einde. Zó immers begint (1:8) en eindigt (22:13) het boek. De gemeente kent strijd, zorgen, aanvechting, tegenstand. De satan zit niet stil maar roert zich. Zó sterk, soms. Je hoeft maar om je heen te kijken. Maar juist de gemeente die zo kan vastlopen in de wereldgeschiedenis, mag zich verheugen in de heilsgeschiedenis van Vader, Zoon en Geest.

Want zó komt Hij in Openbaring tot ons. Eén is op de troon (hoofdstuk 4), Die ook het Lam is, staand als geslacht, vol van de zeven Geesten van God (5:6). Het werk van de Heere Jezus Christus is het hart waardoor Openbaring de geschiedenis bekijkt. Op weg naar de volmaakte aanbidding van die drie-enige God, door het geheel van Gods volk – Jood en heiden samen voor de troon. Met recht is het dít nieuwtestamentische boek (het enige) waarin het klinkt: ‘Halleluja’ (hoofdstuk 19).

SYMBOLIEK

Het is in dat kader niet verrassend dat getallen en namen niet vooral letterlijk gelezen moeten worden. Wat is er met Openbaring in de hand veel gerekend, gepuzzeld, gecodeerd, geplozen. Op zoek naar die ene juiste voorspelling. Wat is daarin ook veel misgetast. Wat als al die getallen, zo vol symboliek en verbeeldingskracht, een heel ander verhaal vertellen? Dat Gods zeven altijd meer is dan de duivelse zes. Hoe twaalf stammen Israëls en twaalf apostelen vermenigvuldigd met duizend, 144.000, samen wijzen op de volheid van Gods volk. De afmetingen van de nieuwe hemelse stad, die kubusvormig is – net als het heilige der heilige in de tempel. Dat Babylon, de stad van het kwaad, het zal afleggen tegen Jeruzalem, stad van God. Hoe de hoer verloren gaat en de bruid het leven krijgt. Hoe God Zelf haar aankleedt met witte kleren (Efeze 5). Wat een beelden met een diep, rijk verhaal.

HOOP

Nee, Openbaring is geen journaal, waarin getallen en plaatsen slechts informatie mogen zijn, maar een verhaal – vol verbeelding, bemoediging. Niet zonder informatie – zeker niet. Maar het is zoveel meer dan dat alleen. Een verhaal dat begon in het Oude Testament (niet voor niets bestaat een groot deel van het boek uit oudtestamentische citaten!) en door Christus heen wordt vervuld tot in de nieuwe hemel en nieuwe aarde. Een verhaal van diepe hoop in een gebroken wereld, vol van kwaad. Zo’n verhaal heeft de gemeente van God nodig, alle tijden door – en zeker in de onze. Wat zou het dan toch zonde zijn als we Openbaring dichtlaten. Neem, lees, verwonder en vind hoop en troost, in Hem die het al regeert.

Ds. A.J. Mouw is predikant van de hervormde gemeente te Aalburg.

Volgende week deel 2 van deze serie, over het Oude Testament in Openbaring.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen