Europa en de kerktoren

De oud-Bondskanselier van Duitsland, Helmut Kohl, legde een sterk verband tussen Europa en het christendom, toen hij opmerkte dat ‘Europa eindigt waar de kerktorens eindigen’ – een uitspraak die de jaren door nogal eens geciteerd wordt. Zo is Turkije sinds 1963 geassocieerd met de voorlopers van de Europese Unie, maar tot een lidmaatschap kwam het (gelukkig) nooit. Soms leek dat lidmaatschap dichtbij, omdat er ook regeringsleiders waren die een Europees Turkije bruikbaar achten als een tegenwicht tegen een dominant Amerika.

In de visie van de ChristenUnie op Europa lees ik: ‘Per direct stoppen met onderhandelingen met Turkije’, terwijl de SGP opmerkt dat ‘Turkije cultureel, economisch, godsdienstig noch politiek bij Europa hoort’. Het CDA is milder, en streeft naar een ‘alternatieve vorm van samenwerking met Turkije’.

Notre Dame

Nu gaat het niet om Turkije op zichzelf, wel om de waarden waar Europa voor stond en voor staat. Europa en de kerktoren – ze hoorden bij elkaar. Op de avond dat de Notre Dame in Parijs vorige maand in brand stond, zei een van onze dominees me: ‘Ben er naar van, de Notre Dame in brand. Je hoeft niet veel historisch besef te hebben om er iets van de ondergang van het Avondland in te zien...’ Hij verwees met ‘Avondland’ naar de titel van een bekend boek over de ondergang van de westerse cultuur. Waar Europa seculariseert, herinnert de Notre Dame aan de tijd dat de kerk in de Franse samenleving een grote plaats had. En nu... staan we rond een Notre Dame in verval.

•••

Na Hitlers dood

Direct na de oorlog leefde er een visionaire droom voor Europa, gedreven door het verlangen naar vrede, stabiliteit, welvaart. Talrijke bloedige oorlogen hadden tussen 1939 en 1945 een dieptepunt bereikt, zodat na de dood van Hitler de gesprekken over de integratie van ons werelddeel begonnen. De politieke en economische samenwerking die zes landen startten (België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland) moest een blijvende vrede brengen. Als de rechtse dictaturen in de jaren zeventig een einde vinden (Portugal, Spanje) en vijftien jaar later de Berlijnse Muur valt en de toegang tot Oost-Europa opengaat, verandert het gelaat van Europa.

Het aantal lidstaten is 28. De Europese Unie is geworden tot het belangrijkste samenwerkingsverband in ons werelddeel. De deelnemende landen hebben voor deze unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een aanzienlijk deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen, zoals het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.

Wereldraad van Kerken

Al verhoud je je altijd tot de veranderende omgeving, het is goed te beseffen met welk motief ‘Europa’ tot stand kwam. Het was mede het pleidooi voor het stellen van grenzen aan de nationale soevereiniteit van de Wereldraad van Kerken in oprichting dat leidde tot de komst van de Europese Unie. In het belang van de wereldvrede diende de gemeenschap een internationaal karakter te hebben.

Kerkelijke documenten uit die jaren spreken over bijdragen aan ‘een humaan, sociaal bewust Europa waar mensenrechten heersen en grondwaarden van vrede, recht, vrijheid, verdraagzaamheid, solidariteit’. En gelukkig, mijn generatie weet van oorlog in Europa nog slechts uit geschiedenisboeken. Decennia later, kort voor de negende verkiezingen, telt de vraag echter of het in Europa gaat om een supermacht op zichzelf of dat de lidstaten zich met elkaar inzetten voor een rechtvaardige ordening van de wereld.

Praktische politiek

Al ben je een van de 750 leden van een immens parlement en heb je als lid daarom één minuut om te spreken over thema’s die niet op de agenda staan, toch kun je vanuit de eigen levensbeschouwing invloedrijk zijn. De voorbije vijftien jaar was de nu terugtredende SGP’er Bas Belder (vice-)voorzitter van de delegatie voor de betrekkingen tussen de EU en Israël, een strategische positie, die veel contacten in de Joodse wereld in Europa oplevert, evenals in Israël zelf. Een enkele week geleden nog vroeg hij aandacht voor de christenvervolging in Iran.

Van een andere orde – maar evenzeer belangrijk – was de invloed van CU-Europarlementariër Peter van Dalen in de voorbije periode, toen zijn voorstel aangenomen werd om geld vrij te maken voor beveiligde parkeerplaatsen langs de Europese snelwegen. Het onderstreept dat een inbreng vanuit een kleine, christelijke partij ook voor de praktische politiek effectief kan zijn, in lijn met het optreden van de eerste SGP-GPV’er in Europa, ir. L. van der Waal, aan wiens inzet het vrije Europese verkeer op de binnenwateren mede te danken is.

Ook Van Dalen bereikte op levensbeschouwelijk gebied een en ander, zoals ten aanzien van godsdienst- en gewetensvrijheid buiten Europa. Mede door zijn inzet werd dit thema een structureel onderdeel van Europa’s buitenlandse beleid werd, onder meer via de ambassades.

Christelijke traditie

Waar de Europese Unie tot stand kwam met het oog op vrede, veiligheid en gerechtigheid, ontwikkelde ze parallel aan de ontkerkelijking van ons werelddeel tot een waardengemeenschap die vrijheid, gelijkheid en solidariteit voorstaat – woorden die altijd weer om een nadere invulling vragen. In 2004 werd besloten geen verwijzing naar de christelijke traditie op te nemen in de Europese grondwet, waarmee een morele basis ontbreekt in het spreken over vrijheid.

•••

Deskundigen ten aanzien van Europa signaleren een vermoeide indruk, spreken over een werelddeel dat ooit centrum was van cultuur en geloof, van vooruitgang en vernieuwing, maar dat ingehaald wordt door een energiek China, door andere landen van de wereld. De bevolking van Europa neemt af en de kerk krimpt. Een eeuw geleden woonde een kwart van de wereldbevolking in Europa, terwijl dat vandaag voor tien procent van de mensen geldt. Is Europa het stervende continent, tevens symbool voor de neergang van de kerk? In die context klinkt vandaag de roep om ‘een nieuw, dragend verhaal’, ook al mag dit niet christelijk geïnspireerd zijn.

Populistische partijen

Voor gevestigde partijen is het een schrikbeeld dat dertig procent van de kiezers bereid is te stemmen op een populistische partij – wat volgende week een bom kan leggen onder de Europese samenwerking. Mensen laten zich in het stemhokje zomaar leiden door haat of wrok, door ressentiment of wantrouwen tegen de gevestigde regering. Juist als socialisten, communisten of liberalen geen levensovertuiging meer hebben die de toekomst van de samenleving bepalen moet, is het nodig naar de christelijke traditie te kijken, waarin hoop en zorgzaamheid, vertrouwen en solidariteit samengaan.

Gaat het volgende week vooral om de keuze tussen progressiviteit of populisme? Feit is dat nationalisten en progressieven sterk tegenover elkaar staan. Het accent ligt veel minder op de economie dan op de cultuur. Nu we een periode van economisch herstel meemaken, lijken kwesties als identiteit en religie er meer toe te doen, evenals etniciteit. Bijna de helft van de Europeanen beschouwt de globalisering van de wereld als een bedreiging voor de identiteit van het eigen land. Voor de Hongaarse premier Orbán zijn de keuzen helder: pro-immigratie tegenover anti-immigratie, een variabel spreken over gezinnen tegenover het christelijke gezin, het multiculturalisme tegenover de christelijke cultuur, denken over een federalistisch Europa tegenover het Europa van de natiestaten.

Tegengif

Al verstaan de Nederlandse christelijke partijen zich gelukkig niet als populistisch, ze brengen wel nadrukkelijk hun christelijke levensovertuiging als richtinggevend voor de vormgeving van de Europese samenleving in. De CU wil dat Europa meer recht doet aan de samenwerking van soevereine staten, wil de kernwaarden uit het begin van de Unie afstoffen, kernwaarden die kunnen dienen als tegengif voor haat en nationalisme. Ook willen Peter van Dalen c.s. één vestigingsplaats voor Europa: Brussel.

De SGP vraagt op haar beurt aandacht voor essentiële verschillen tussen de lidstaten in cultuur en ontwikkeling en wil meer macht verschuiven naar de nationale parlementen. Wanneer ze pleit voor ‘volledig vrij zijn van de lidstaten om zelf te beslissen over thema’s als abortus, euthanasie en huwelijksmoraal’, lezen we dit als steun voor Hongaren, Polen en anderen.

Verscheidenheid

Hier hebben we de kern waar de kiezer zich over kan laten horen: gaat het om een Europa dat technocratisch bestuurd wordt en dat meer en meer zeggenschap krijgt over de inrichting van een land, zelfs een regio? Óf laten we zelfstandige naties in veel opzichten zelfstandig blijven, om wel te komen tot een hartelijk verbond? CU-politicus Roel Kuiper hekelde de eerste positie ooit toen hij schreef: ‘Europa is een uitzonderlijk continent. Ik houd enorm van de culturele rijkdom van Europa. Maar een overdreven Europees machtsdenken nivelleert die verscheidenheid met een arrogantie die verbluffend is. Altijd wel weet Brussel beleidsinitiatieven te ontplooien waar lidstaten niet om gevraagd hebben.’

•••

Het geheim van de kerk is dat zij het Evangelie van Jezus Christus met zich draagt én dit verkondigt. In de samenleving mag een christen zich daarom leiden laten door geloof, hoop en liefde. Dat Evangelie dient gehoord te worden, in Iran, in 28 lidstaten van de Europese Unie, tot het einde van de aarde.

De aanvaarding van dit Evangelie maakt een samenleving rijker. Het is de christelijke politiek die dit verwoordt.

P.J. Vergunst is hoofdredacteur van De Waarheidsvriend.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen