Aanvechtingen

Nu wordt de uitdrukking ‘Schriftuurlijk-bevindelijk’ in de Gereformeerde Gemeenten eveneens gebruikt om de prediking te typeren. Toch heeft bevinding daar een aparte klank en dit verklaart grotendeels de eigen plaats van de Gereformeerde Gemeenten binnen de zogenaamde gereformeerde gezindte.

Onderzoek naar bevinding

Arie van der Knijff heeft promotieonderzoek gedaan naar de inhoud en verwoording van deze bevinding in de prediking binnen de Gereformeerde Gemeenten. Hierop is hij 23 mei gepromoveerd aan de Protestantse Theologische Universiteit te Groningen. Ik feliciteer hem hartelijk met deze grondige studie. Het respect wordt alleen maar groter als we bedenken dat de auteur te maken heeft gehad met twee heftige burn-outs.

Van der Knijff heeft empirisch onderzoek verricht door een aantal concrete preken vanaf 2000 tot heden te analyseren. Hij plaatst de bestudeerde preken in de context van de kerkgeschiedenis van de Gereformeerde Gemeenten en van de daar gelegde geestelijke accenten, zoals de verkiezing, de wedergeboorte, de tweeslag van wet en Evangelie en het werk van de Heilige Geest. Van daaruit komt Van der Knijff tot de volgende omschrijving van bevinding in de preken: ‘Het aanwijzen van manieren waarop God het geestelijke leven van Zijn kinderen leidt.’ De twee belangrijkste vragen die daarmee samenhangen, zijn: Hoe functioneert de uitleg van de Schrift in deze preken? Welke kruispunten zijn er zichtbaar op de geloofsweg die God met de Zijnen gaat?

Omgang met de Bijbel

In het kader van de eerste vraag laten de onderzochte preken een nogal dubbele omgang met de Bijbel zien. Enerzijds vormt Schriftuitleg de basis van de geestelijke leiding die men aan de gemeente biedt. Anderzijds komt de geestelijke weg die de Heere met de Zijnen gaat zo nadrukkelijk naar voren dat deze regelmatig als een soort raster over de teksten gaat functioneren. Het gevolg is dat de preken daardoor nogal voorspelbaar worden, want je krijgt het gevoel dat bij elke tekst een vastomlijnde bekeringsweg aan de orde moet komen.

Kruispunten op de geloofsweg

In het licht van de tweede vraag gaan veel preken over het begin van de geestelijke weg, over wat zich afspeelt rond de wedergeboorte. De predikanten verwoorden regelmatig een periode van schuldbesef die samengaat met verlangen naar de geestelijke verlossing in Christus en met levensverandering. Opvallend is dat de predikanten deze kruispunten op de geloofsweg vaak sterk gevoelsmatig verwoorden.

Andere noties versterken de noodzaak van dit goede begin, zoals de oproep tot zelfonderzoek, de waarschuwing tegen schijngeloof en het noemen van kenmerken van de wedergeboorte. In het geloofsleven krijgt vooral de voorlopigheid van het christen-zijn aanzienlijke nadruk, waaronder de worsteling met de zonde en de aanvechting over het aandeel aan Christus. Wie deze bevindingen herkent, mag weten deel te hebben aan Gods verkiezende genade. Wie deze niet heeft meegemaakt, wordt voor de vraag gesteld of zijn of haar geloof wel echt is. Dit kan onzekerheid opleveren.

Herkenning

Van der Knijffs onderzoek laat dus zien dat een bepaalde prediking de geloofsbeleving in de Gereformeerde Gemeenten kleurt. Sommige elementen daarvan roepen herkenning op en zijn ook voor ons belangrijk. We kunnen denken aan het gewicht van de prediking, want daaronder vallen eeuwige beslissingen. De deur van Gods Koninkrijk gaat namelijk open voor wie gelooft, maar dicht voor wie aan het Evangelie voorbijgaat (vgl. Heid. Cat., Zondag 31). We wijzen eveneens op de noodzaak van wedergeboorte, waarbij schuldbesef en overgave aan Christus samengaan. Denk verder aan aspecten van het christenleven, zoals het verlangen om de Heere op alle levensterreinen te gehoorzamen en te strijden tegen alles wat van Hem aftrekt. Herkenning roepen ook allerlei aanvechtingen op, veroorzaakt door zowel duivelse beschuldigingen als door influisteringen van het eigen hart. We kunnen ook het woord verwondering noemen. Preken binnen de Gereformeerde Gemeenten benadrukken dat Gods genade absoluut onverdiend is en daarom een wonder. Alleen in die bodem groeien de vruchten van dankbaarheid en blijdschap.

Vervreemding

De verwoording van de bevinding, zoals Van der Knijff deze analyseert, roept echter ook vervreemding op. Te weinig is de prediking binnen de Gereformeerde Gemeenten gebaseerd op een nauwkeurige uitleg van de Schrift en een daaruit opkomende toepassing. Doordat de prediking onder beheersing staat van een vastomlijnde geestelijke weg die God met de Zijnen gaat, worden Schriftwoorden op een bepaalde manier gefilterd en is er bovendien te weinig aandacht voor variatie in het werk van de Heilige Geest. Verder ligt er een te grote nadruk op het begin van de geloofsweg en de daaraan verbonden beleving van zonde en schuld, waardoor Gods verlossing in Christus te weinig aan de orde komt. Terwijl de oproep tot zelfonderzoek en de waarschuwing tegen schijngeloof sterk doorklinken, is het aanbod van Gods genade of de uitnodiging van het Evangelie te zwak aanwezig. Te sterk ligt het accent op de geestelijke ervaring en te weinig op Gods grote werken en de vastheid van Zijn beloften. Te weinig komen de noties van vreugde en dankbaarheid in het christenleven naar voren. De voornaamste gevolgen van dit alles zijn een chronische moeite met de aanvaarding of toe-eigening van het heil en geloofsonzekerheid.

Verscheidenheid

Mijn kritiek is dat Van der Knijff de hoofdlijn van de prediking binnen de Gereformeerde Gemeenten helder in kaart heeft gebracht, maar onvoldoende de variatie ervan heeft laten zien. Er zijn namelijk ook predikanten die weliswaar dezelfde grondlijnen trekken, maar tegelijk andere accenten leggen en met name de verlossing in Christus en het aanbod van Gods genade (veel) sterker laten doorklinken. Door deze predikanten eveneens in hetzelfde kader te plaatsen, wordt onvoldoende helder dat hun uitleg Schriftgetrouwer is, terwijl de verkondiging van Gods barmhartigheid, van Zijn genadeaanbod in Christus en van de rijkdom van het christenleven bij hen sterker doorklinken. Daardoor roept hun prediking meer herkenning en verbondenheid op.

Van der Knijff heeft een grondige analyse gemaakt van een thema dat verdere bespreking verdient. Het gaat inderdaad om een bevindelijke prediking, maar wel in bijbelse zin.

N.a.v. Arie van der Knijff, ‘Bevindelijk preken. Een empirisch-homiletisch onderzoek naar bevinding in de prediking binnen de Gereformeerde Gemeenten’, uitg. Labarum Academic, Apeldoorn 2019; 439 blz.; € 34,95.

Dr. R.W. de Koeijer is predikant van de hervormde gemeente te Waddinxveen en lid van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen