De hemel is ergens

Het augustusnummer van Volzin, tijdschrift voor religie en samenleving, is gewijd aan het thema ‘de hemel.’ Vanuit zeer uiteenlopende gezichtspunten geven ‘deskundigen’ hun visie op de hemel. Aan het woord komt onder andere astronoom en christen Heino Falcke, hoogleraar aan de Radbouduniversiteit en inmiddels bekend als fotograaf van het zwarte gat.

Volzin

Vertellen over de sterrenhemel en over de grootheid van God – dat zie ik als een soort overkoepelende roeping. Daar leef ik voor, om te getuigen van de schoonheid van wat is en wat ons nog te wachten staat.

U bent naast sterrenkundige ook christen en lekenpredikant. Wat betekent de hemel voor u?

De hemel is voor mij vooral een toekomst waarnaar ik uitkijk. Thuiskomen bij God staat daarin centraal. Het is iets wat ik hier op aarde nooit volledig zal vatten, maar waar ik wel steeds aan mag raken – zowel als sterrenkundige als gelovige. Als sterrenkundige mag ik met mijn gedachten, telescopen en de natuurkunde door de hele hemel wandelen en alles bekijken en onderzoeken. Zoals een gepassioneerde tuinier vol verwondering naar de tuin kijkt, zo kijk ik naar de hemel. Als gelovige is de hemel iets wat verdergaat dan wat ik in het heelal aantref. De hemel die ik nu mag zien is maar een klein beetje van alles wat me nog te wachten staat (...).

Heeft het zicht op de hemel invloed op uw leven hier op aarde?

Het geeft mij rust: ik hóéf mijn leven niet te voltooien hier op aarde. Dat zal pas in de hemel gebeuren. Het relativeert alles wat ik doe. Ik neem mezelf niet al te serieus: ik weet dat als ik hier volledig faal, dat niet betekent dat mijn leven ineens geen zin meer heeft. (...).

Tot slot: waar denkt u dat de hemel is? Ergens in het heelal?

Geen idee. Wij zien maar een fractie van de volledige ruimte die er is, zelfs wanneer we naar dat ongelooflijk grote waarneembare heelal kijken. Dat heeft ermee te maken dat wij alleen die delen van het heelal kunnen zien waarvan het licht ons heeft kunnen bereiken. Het heelal in z’n totaliteit is misschien oneindig. Wij zullen zeker nooit de hele sterrenhemel zien, dat is fundamenteel beperkt. Voor mij is de hemel nog groter en verder, maar ook kleiner en dichterbij dan de sterrenhemel. Het is onmogelijk iets concreets over de hemel te zeggen: alle voorstellingen die ik ervan maak kloppen toch niet. Zeker natuurkundige theorieën zouden hopeloos tekortschieten, het is allemaal speculatie. (...) Wat of waar de hemel ook is, wat ons te wachten staat zal al onze voorstellingen overstijgen. Dat zegt bij uitstek iets over de grootsheid van de Schepper van hemel en aarde.

Al is Falcke voorzichtig in zijn uitspraken, toch ziet hij de hemel als ruimtelijk: de hemel is ergens, zoals de engelen ergens zijn en de verlosten. Dat is de klassieke benadering, die de kerk altijd aangehangen en beleden heeft. Bij Frits de Lange, hoogleraar aan de PThU, treffen we een andere benadering aan.

De hemel als concrete locatie, een bovenwereld waar de onsterfelijke zielen na hun dood naar toe verhuizen – dat is een christelijk-platoonse voorstelling die eeuwenlang ons wereldbeeld heeft bepaald. Die voorstelling heeft zijn tijd gehad. Er zijn drie redenen om haar een stille dood te laten sterven. In de eerste plaats een kosmologische. Het beeld van de aarde als platte pannenkoek, omgeven door de oerzee, met eronder het dodenrijk en erboven het rijk van de goden is vervangen door dat van een uitdijend universum en een darwinistische visie op aards leven.

Het is een teken van volwassen geloof, dat we geloofsvoorstellingen en wereldbeeld bij elkaar laten passen. Maar er is ook een theologische reden om de hemel als plek af te zweren. Die weegt wat mij betreft zwaarder. In de Bijbel is er een krachtige joodse lijn, sterker dan de Griekse, die niet de onsterfelijke ziel, maar de levende God centraal stelt. (...) Het christelijk geloof verwacht – in één ongedeelde adem – een nieuwe-hemel-en-een-nieuwe-aarde. Een geheelde schepping waar de levende God zelf zorg voor draagt (...).

Er is tenslotte nog een ethisch argument tegen het geloof in de hemel als plek. Het hiernamaalsgeloof relativeert de waarde van het aardse leven en kan funeste gevolgen hebben voor de waardering van en omgang met het fragiele en kwetsbare leven. Onrecht, verdriet en pijn worden in hun eenmalige ernst gebagatelliseerd (...) En waarom zouden we ons druk maken over de klimaatcrisis? Nadat we deze aarde hebben vernield hebben we de hemel toch nog als een planeet B achter de hand.

Als de hemel geen plek is en als we dat idee hebben afgezworen, wat kan de hemel dan wel zijn? De Lange:

Ik zie voor de hemel toch wel een toekomst, als we verder denken in wat ik maar de mystieke lijn noem. Daarin wordt de hemel als plek afgezworen, maar wordt de essentie van zowel het Griekse perspectief (er blijft iets van ons over) als het joodse (het gaat om de levende God) toch rechtgedaan. De hemel is dan een ander woord voor het mysterie dat we ‘God’ noemen.

Wie dit alles leest, krijgt juist bij de antwoorden van De Lange veel vragen. Waarom een kruistocht tegen de hemel als ‘plek’ en waarom moeten wij die gedachte afzweren? Is de hemel als ‘plek’ per definitie in strijd met het moderne wereldbeeld? De astronoom Falcke denkt hier anders over. Bovendien lijkt De Lange zichzelf tegen te spreken als hij toch wil vasthouden aan de Griekse gedachte dat er ‘iets’ van de mens behouden blijft. Als er iets behouden blijft: waar blijft het dan behouden? Dat ‘iets’ moet ‘ergens’ zijn. Dat kan niet anders. Waarom voert hij zo’n strijd tegen de ‘onsterfelijke’ ziel? Met de onsterfelijke ziel (inderdaad geen bijbelse term) is niet meer gezegd dan dat de mens ook na zijn dood blijft bestaan. Niet door zijn ziel, maar omdat God dat wil. En waarom wordt ‘God’ ineens tussen aanhalingstekens geplaatst? God is dus niet langer God, maar een idee, een mysterie. Er is een goddelijke Werkelijkheid, lees ik. Het persoon-zijn van God wordt hier opgegeven. God staat voor het Ongrijpbare en het Onzegbare, verduidelijkt De Lange. Vandaar zijn waardering voor oosterse religies. Waar blijft nu het Joodse element in zijn denken? Waar blijft de Naam? Tot wie bidden wij eigenlijk?

Aan de discussie over de hemel zit nog een heel andere kant. In bevindelijke kringen is het niet vanzelfsprekend om in de hemel te komen. Sprak Christus Zelf niet over de hel? Alle reden om over de hel niet luchtig te doen. Christine Stam, publiciste, opgegroeid in de Gereformeerde Gemeenten in Nederland, geeft weer wat de nadruk op de hel met een kind doet.

Ik las een stichtelijk verhaal van een jongetje dat een kaarsje aanstak, zijn vinger er inhield en dacht: als ik straks in de hel kom, dan voel ik dit altijd. Ik herkende mijzelf in dat jongetje. (...) Stel je voor dat die pijn er altijd is, hoe voelt dat dan, kun je dat wel dragen? Die beklemming was er altijd. (...). Ik zit nu bij de Gereformeerden Gemeenten waar het klimaat anders is. Ik ben erachter gekomen dat God juist wel wil dat je zekerheid hebt over je heil: Hij heeft Jezus gegeven als een offer. Als wij ons slecht voelen, kunnen we naar Jezus kijken: maar Hij heeft de zonde gedragen, ik hoef alleen maar mijn hand te openen en mijn hart aan Hem te geven. Als ik op Jezus zie, is er niks dat mij bang kan maken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen