Boek bespreking

W.H.Th. Moehn, Hilversum
Fred van Lieburg Synodestad. Dordrecht 1618-1619.
Uitg. Prometheus, Amsterdam; 368 blz.; € 24,99.

Enkele jaren na de Nationale Synode heeft Pouwels Weyts de Jonge een schilderij van de kerkvergadering vervaardigd. Er zijn verschillende prenten gemaakt, maar dit is het enige schilderij en werd destijds in opdracht van het stadsbestuur van Dordrecht gemaakt.

Vanaf 1621 hing het in ‘’s heren kamer’. Het omvangrijke doek van 196 bij 172 centimeter kan tegenwoordig bewonderd worden in het Dordrechts Museum. Op het gedetailleerde schilderij is synodevoorzitter Johannes Bogerman duidelijk te herkennen aan zijn impostante baard. De synodeleden hebben papieren voor zich liggen en een theoloog zou zich direct de vraag kunnen stellen welke sessie van de synode hier is afgebeeld en waarover de mannen aan de tafels en in de banken rondom de tafels op dat moment discussiëren.

Venster

Fred van Lieburg, hoogleraar religiegeschiedenis bij de faculteit der geesteswetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam en inwoner van Dordrecht, heeft echter met een andere bril naar dit schilderij gekeken. De zaal is aangekleed met tafels en stoelen, waaromheen banken zijn geplaatst. Wie heeft zorggedragen voor deze inrichting? Op het schilderij zijn enkele draden te zien, verbonden met een bel. Waarvoor dienden deze? In de banken zitten zowel Nederlandse afgevaardigden als buitenlandse vertegenwoordigers en politieke gecommitteerden. Op welke manier zijn zij uitgenodigd om ter synode te komen? Gedurende een halfjaar hebben zij in Dordrecht gelogeerd. Op welke adressen logeerden zij en door wie werd hun verblijf bekostigd? Alle afgevaardigden beschikken over pen en papier. Is te achterhalen wie hiervoor gezorgd heeft? Op de voorgrond kijken toeschouwers toe hoe de theologen in de zaal aan het werk zijn. Konden zij zomaar de vergaderingen van de synode bijwonen? Kortom, de lokale situatie vormt het venster waardoor in dit boek gekeken wordt naar de bredere politieke, sociaal-culturele en religieuze context van het begin van de zeventiende eeuw.

Op boeiende wijze laat Van Lieburg zien hoe groot de impact van de Synode is geweest op het dagelijkse reilen en zeilen op het eiland Dordrecht in de jaren 1618-1619. In het najaar van 1617 was het eindelijk zover dat een ‘ontwerp voor de beschrijving en het houden van een nationale synode’ kon worden gepresenteerd. Als mogelijke plaatsen waar de nationale synode gehouden zou kunnen worden, werden de steden Dordrecht, Utrecht en Den Haag genoemd. Toen eenmaal de keuze gevallen was op Dordrecht, stond de stad voor de enorme logistieke uitdaging om alle gasten een goed onderdak te bieden. Op de politieke en economische elite van de stad werd een beroep gedaan om de gasten te huisvesten. De belangrijkste keuze betrof echter het gebouw waar de nationale synode bijeen zou komen. Het zou een zaal moeten zijn die ruimte bood aan ruim honderd aanwezigen en in de wintermaanden ook nog eens goed verwarmd kon worden. Het enige gebouw dat in aanmerking kwam was de Kloveniersdoelen in de Doelstraat.

Slechts een gevelsteen in het gebouw dat thans op deze plaats staat, herinnert aan de plaats van samenkomst van de synode.

Fabrieksmeester Joost Hendricx moest behoorlijk improviseren om binnen de afmetingen van de bovenzaal voor alle deelnemers aan de besprekingen een goede werkplek te creëren. De Zwitserse afgevaardigde Johann Jakob Breitinger uit Zürich tekende in zijn synodejournaal aan: ‘Bovenop de schrijftafels waren griffelkokers neergelegd, doosjes met zand, papier en schrijfpennen, waarmee elk van de afgevaardigden naar believen de verhandelingen van de Synode kon opnemen en optekenen. Ja, men nam talrijke kandelaars waar, en ook drie behoorlijk grote kroonluchters... Tot verlichting van de nogal intense kou werd voor ieder een oventje geleverd (men noemt dat een ‘stoof’), die de kou weerde als de voeten erop gelegd werden.’ Meest opvallend zijn de twee galerijen die bezoekers en ‘toeristen’ de mogelijkheid bieden de werkzaamheden van de synode met eigen ogen te aanschouwen. Of zij ook in staat waren de gesprekken te volgen is een ander verhaal, omdat de voertaal tijdens de vergaderingen Latijn was.

Bronnenonderzoek

Synodestad is gebaseerd op een breed bronnenonderzoek, waarbij ook alle bewaard gebleven dagboekaantekeningen betrokken zijn. Deze documenten laten zien wat het voor de gedelegeerden betekend heeft om meer dan een halfjaar ver van huis en haard te moeten wonen in een stad waar de lucht ‘vochtig en zwaar’ is. De menselijke maat van het verhaal vernemen we ook wanneer we de klacht van de boekdrukkers lezen, die vrezen dat zij met een onverkochte voorraad van tachtigduizend Deux-Aes-Bijbels blijven zitten op het moment dat de gelovigen ‘misleid’ worden om een nieuwe en betere vertaling van de Bijbel te kopen.

Van Lieburg eindigt zijn zeer lezenswaardige relaas van de synode door nog een keer aandachtig te kijken naar Weyts’ schilderij – helemaal vooraan worden we aangekeken door een kleine jongen in goudkleurig pak.

‘Geboren aan het begin van het Twaalfjarig Bestand, laat hij de synode achter hem aan zich voorbijgaan, de blik gewend naar buiten, de toekomst tegemoet.’

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen