KERK STAAT en SCHOOL

OVERHEID en ONDERDAAN Het neo-Calvinisme 59

Reeds bij de aanvang van zijn openbaar optreden in de politiek is dr. Kuyper voorstander en verdediger geweest van het neo-Calvinisme.

Misschien is het zelfs beter of duidelijker te spreken van de „ontwerper" of de „bouwer" van het neo-Calvinisme! In elk geval was hij het die een bouwwerk heeft opgetrokken dat in de ogen van talloos velen van machtige be-

koring is geweest. Dat bouwwerk heeft echter geen onderdak kunnen bieden aan hen die de oude Reformatorische belijdenis wensten vast te houden.

Het neo-Calvinisme, voor zover het staatkundige belangend, vindt vertolking in de vele politieke geschriften van dr. Kuyper. Daarbij neemt zijn „Het Calvinisme, oorsprong en waarborg van onze constitutionele vrijheden" een voorname en vroege plaats in. Met instemming haalt hij daarin een schrijver aan uit 1650, sprekende voor een Amerikaanse volksvergadering: „Een vrijheid bedoel ik niet die verdorvene, die de mens verlaagt, vrije teugel dst voor elke gril, aan geen gezag zich stoort, geen orde duldt en met waarheid en gerechtigheid in onverzoenlijke strijd is; neen onzer zij die echte, burgerlijke en teffens zedelijke vrijheid, die niet verstoort maar saambindt, juist aan het gezag haar steunsel ontleent, en het recht biedt en waarborgt, om zonder vrees hart en hoofd en hand te wijden aan wat goed en schoon, aan wat edel en rechtvaardig is. Alleen zulk een vrijheid, riep Winthrop uit, is mij het heilig pand, dat tot elke prijs moet verdedigd worden en desgevorderd het offer waard is van ons lijf en bloed." Kuyper is verre van gerust op Jiet ongestoorde bezit van die vrijheid. Hij wijst verschijnselen aan die gevaar inhouden voor de vrijheid: Staatsalmacht, centralisarie is de voornaamste belager. In zijn genoemde boekje (het is een lezing in 1873 gehouden) wil hij het streven van de anti-revolutionaire richting tot redding van de vrijheid ontvouwen. Daarvoor is het nodig eerst te weten waar haar oorsprong ligt. Kuyper wijst daarvoor enige landen aan: „Nd de Reformatie en vóór de Franse revolutie is er schier uitsluitend in Engeland, Holland, Zwitserland en Amerika van staatkundige vrijheid." Aanhalingen van verschillende schrijvers moeten bewijzen dat geestdrift voor het Calvinisme de oorsprong is van de vrijheid, die in die landen gevonden wordt."

In het Calvinisme zou de oorsprong onzer vrijheid liggen. In zoverre reeds beveelt deze oplossing zich aan, dat juist in de vier genoemde landen de Hervorming een zeer scherp Calvinistisch stempel droeg en door Geneve werd beheerst. Dit geldt van Zwitserland en Engeland, van Holland en Amerika om strijd." Met brede geschiedkundige beschouwingen meent dr. Kuyper waar te kunnen maken dat „de plante der staatkundige vrijheid haar moederaarde vond bij de Calvinistische natiën, Zwitserland en Holland, Engeland en Amerika."

Kuyper's betoog wordt vlammend: „Uit die (Calvinistische) handen hebben de meeste van Europa's volkeren de frisse wateren der vrijheid niet begeerd. Men bezwoer de Reformatie en dies ging Italië onder, zonk Spanje weg, groeven de Habsburgers in het hart huns volks en begroette Frankrijk en droeg in haar grote koning een waar Oosters despoot. Hierdoor kwam de gruwel der verdrukking, die. Parlement noch Cortes erend, door adel en door hoveling het volk vertrappen en elke vonk van vrijheid in het hart des volks blussen liet." De Franse revolutie werd het instrument tot redding van de staten waar geen vrijheid was.

„Men snakte naar lucht; om vrijheid riep men; en zie. ze lag in de Calvinistisceh landen in milde voorraad gereed. Die vrijheidsvormen kon men nabootsen. Maar wat niet gereed lag, het was het zedelijk element, het heldengeloof onzer vaderen, waardoor het Calvinisme groot wierd." Verder: „De Franse revolutie heeft naar Gods raad, ook in haar zondige verschijning, de verrspreiding der Calvinistische vrijheden gediend. Ik Waag daar niet over, maar kan er voor danken. Edoch, slechts op één voorwaarde, t.w. dat ook op het giftig element gewezen worde, dat door haar in Europa's Statenorganisme is gebracht. Immers ze deed nog iets andes dan de Calvinistische vrijheden copiëren, ze bracht ook een systeem, ook een catechismus, ook een doctrine, en het is dat systeem dat, tegen God en zijn gerechtigheid ingaande, de banden van orde en gezag losrijt, de vastigheden van het maatschappelijk leven weggraaft, de hartstochten vrij spel gunt, en aan het materiële leven de heerschappij biedt over de geest. Welnu, dat systeem, die dogmatiek, niet die vrijheden worden door ons Antirevolutionairen bestreden." Wat Kuyper wil is: „Gelijk recht voor allen, van wat conditie of religie ook. Onze gewetensvrijheid, de vrijheid van drukpers, de vrijheid van vereniging en der gedachte zullen we handhaven met alle kracht." Tot slot constateert dr. Kuyper in navolging van een roomse geestelijke, dat Paulus een apostel is „ook der democratie."

Kort samengevat komt het betoog van Kuyper er op neer dat het Calvinisme de vrijheid gebracht heeft in landen als Holland, Zwitserland, enz. De Franse revolutie ontleende de vrijheidsgedachte aan datzelfde Calvinisme.

„Wat heeft de Franse revolutie anders gedaan dan de vrucht van de Calvinistische stam aan haar vrijheidsboom gehangen ? "

Voor dr. Kuyper was het een even voortreffelijke als noodzakehjke aanvulling op zijn stellingen Over de soevereiniteit in eigen kring. Immers daarin krijgt de Overheid een plaats die haar slechts werkzaam doet zijn als handhaafster van het recht. De rechten van Overheid en onderdaan zijn neergelegd in een staatsregeling bestaande uit een grondwet en andere wetten. De inhoud van die rechten zijn ontleend aan het Calvinisme. Volgens Kuyper blijkt dat overtuigend uit de historie.

Dr. Kuyper vormt zich daarmede dan wel een onwerkelijk beeld van de geschiedenis. De grondvraag, allesbeheersend en allesomvattend, is geweest: Werd de strijd tegen Spanje en Rome gestreden om de vrijheid of om de godsdienst ? Dr. Kuyper zou goed gedaan hebben zich in te leven in de geschiedenis van deze lage landen om dan te ontdekken dat alleen de godsdienst en niet de vrijheid de drijfveer is geweest. Zijn voorganger Groen van Prinsterer getuigt er van in het Handboek van de geschiedenis des Vaderlands. De oude resolutieboeken bewijzen dat en geschiedenisschrijvers bevestigen het. Duidelijk heeft Groen het nog eens gezegd in een lezing in 1867: „Onze nationaliteit heeft een uitzonderlijk karakter. Zij is godsdienstig in de volle zin des woords. Onze staat is geboren uit de Reformatie." De Gereformeerde Godsdienst was de zuil der vrijheid van de Verenigde Gewesten. Wie herinnert zich hier niet de krachtige taal van Prins Maurits. In een hoge vergadering laat Maurits zijn in 1586 gedane eed voorlezen:

„De Staten hebben zich met hem verbonden om tot hun laatste druppel bloed de Gereformeerde Religie, oorzaak van de strijd, te beschermen: Die Godsdienst zal ik handhaven zolang is leef!"

Het betoog van dr. Kuyper faalt. Het Calvinisme is geen oorsprong of waarborg van onze grondwettelijke vrijheden. Die vrijheden vertonen een te opmerkelijke gelijkenis met de vruchten van rationalisme en verlichting die in de Franse revolutie haar gruwelijk hoogtepunt kregen. Vrijheidsbegrippen die zelfs gelijkenis hebben met wat na die tijd Marx en Engels, socialist en communist, leerden. Vrijheidsbegrippen die de weg banen naar de totale Godsontkenning, naar ontreddering, geweld en anarchie. EWt laatste heeft dr. Kuyper niet bedoeld maar ongewild is hij er mede de oorzaak van geweest dat deze vrijheidsbegrippen wortel konden schieten. Bewust of onbewust heeft hij door het wegnemen van principiële hinderpalen krachtig meegewerkt aan ontkCTstening van de Vaderlandse samenleving.

Wordt vervolgd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen