KERK STAAT en SCHOOL

„De maagd in de tuin".

De kruistochten waren er de oorzaak van dat in de stads- en provinciewapens veelal leeuwen en adelaars afgebeeld werden. Beide dieren moesten gedachten aan kracht en onverschrokkenheid levendig houden. Veel Nederlandse wapenschilden dragen dan ook afbeeldingen van leeuwen, vaak in een strijdvaardige houding, soms met een zwaard of een bundel pijlen. Voor de hand liggend is dan ook dat gemunt geld dergelijke afbeeldingen draagt. In de begintijd van de tachtigjarige oorlog zijn echter muntstukken aangemaakt met afbeel­ dingen die doen blijken van een geheel andere geest dan strijdvaardige leeuwen. Uit die tijd is bekend een „duit" met een beeltenis die bekend staat als „de maagd in de tuin", ook wel de „Hollandse maagd" genoemd.

De afbeelding van „de maagd in de tuin" is een treffend'zinnebeeld van de toestand waarin de Nederlandse gewesten zich bevonden. Een weerloze maagd door niets dan een lage omtuining van grof vlechtwerk omringd. Het randschrift luidt (Latijn): Onze hulp is in de Naam des Heeren. Kon de toestand van de geprangde gewesten duidelijker en zinrijker worden uitgebeeld ? Een koperen muntstuk uit 1574 zegtjhet zo mogehjk nog duidelijker: Een vrouwenfiguur binnen de omtuining wijst met de vinger omhoog, als om te zeggen dat haar vertrouwen alleen op hulp van Boven is gesteld. De jymbolische voorstelling van de „maagd in de tuin" is voorbeeld geweest voor een ruim getal van zinnebeelden die'allen dezelfde betekenis hadden: een sprekende weergave van de benauwde toestand waarin de Nederlandse provinciën zich bevonden in de worsteling met het machtige Spanje. Groen van Prinsterer herinnert aan een munt waarop de Hollandse maagd 'staat afgebeeld met de ene hand op de Heilige Schrift en in de andere hand een speer met daarop de hoed der vrijheid. In andere afbeeldingen is de Hollandse maagd vergezeld van een leeuw en houdt een zwaard in de hand. In 1596 is een penning aangemunt voorstellende de Nederlandse maagd in een lage tuin „met gevouwen handen tot God zuchtend. Wiens naam Jehovah in een wolk omhoog gesteld is", aldus een beschrijver. In de omtuining bevinden zich soldaten. Het bijschrift vermelcit: Waakt en bidt op God betrouwende. De stempel-

snijders zullen zich ook wel eens door een wat ruime fantasie hebben laten leiden. In 1596 rerscheen een penning met een voorstelling van de HoUandse maagd met een leeuw en aangei^allen door een varken ! Het bijschrift luidt: aj veracht ze van de hoogte.

Willem van Oranje is de bewerker geweest van de Pacificatie van Gent in 1576. Vrede en godsdienstvrijheid was het doel maar het is op een mislukking uitgelopen. Een stempelsnijder vond in deze gebeurtenis aanleiding een voorstelling te maken waarbij de 17 (Noord- en Zuidnederlandse) gewesten aangeduid zijn door 17 maagden, weer omgeven door een lage tuin. Elk houdt een wapenschild van een provincie in de hand. Buiten de omtuining is allerlei oorlogstuig op de zeventien gericht. De speer met de vrijheidshoed ontbreekt niet en een leeuw met een zwaard bewaakt de ingang. Het ou een aparte studie waard zijn om na te gaan of deze voorstelling de werkelijkheid goed eergeeft.

elangstellenden kunnen in Rotterdam nog een afbeelding van de „Hollandse maagd" zien en el op de Botersloot tegenover de ingang van et gebouw van de Gemeentelijke Bibliotheek. e „lage tuin" ontbreekt maar de vrouweniguur komt goed overeen met wat op de oude unten is afgebeeld. Dit gedenkteken, waarin e Hollandse maagd duidelijk domineert, is pgericht in 1871 ter' gelegenheid van de toen anstaande herdenking van de inneming van en Briel. In 1872 zou dat 300 jaar geleden ijn. Eén der opschriften luidt: Het morgenood der vrijheid, en een ander: Den Briel ontukt aan Spanje, behouden door Oranje.

istorici hebben zich afgevraagd hoe of waarit het symbool van de „maagd in de tuin" s ontstaan. Er is geen gegeven gevonden tot dusver om ons in te lichten over de herkomst an deze voorstelling. Er zijn veronderstellinen geopperd over een middeleeuwse oorsprong f een herinnering aan Maria of een andere oomse heilige figuur. Zekerheid is er niet en ies blijft het gissen.

r heeft zich echter wel een ander feit voorgeaan waarover met historische zekerheid kan orden gesproken. De Statengulden van 1680 oont een vrouwenfiguur die niet gelijk op een eerloze maagd maar daarentegen een veel rijgshaftiger uiterlijk heeft. Zij draagt een elm en zwaait met een speer. De weerloze aagd die hulp van Boven verwachtte had laats gemaakt voor een weerbare vrouw die een wapen hanteert. Is deze wulpse, zelfs hinerlijk trotse figuur een andere voorstelling van e vroeger Hollandse maagd ? Een resolutie an de Staten van Holland van 1680 doet lijken dat hier niet de HoUandse maagd maar e Griekse godin Pallas, of Minerva, de godin er wijsheid, is afgebeeld. Deze verandering an betekenis is geleidelijk tot stand gekomen. n 1648 was de vrede van Munster gesloten en e oorlog met Spanje ten einde. In opdracht an het stadsbestuur van Amsterdam werd een erinneringspenning geslagen. Deze penning - ertoont de godin Pallas, vergezeld van Hercues, een krijgsgod. Een dichter maakte hiervan e regels: „De Spaansche Hercules en Staatse allas koomen, Naa tachtigh jaaren krijg, elander tegemoet." In de daaropvolgende jaren eeft het symbool, „de maagd in de tuin", geeidelijk plaats gemaakt voor een afbeelding an de zelfbevraste godin Pallas. Deze laatste s dan de Nederlandse maagd geworden als de erpersoonlijking van de Verenigde Nederland­ se gewesten. Pallas is later afgebeeld, weliswaar' in de tuin, echter dan omringd door koopwaar en boeken. Soms is ook naast Pallas een boek afgebeeld, door twee haken gesloten, „waarschijnlijk de Bijbel voorstellend", zegt een beschrijver. Is echter een heidense godin, steunend op de Heilige Schrift geen ondenkbare figuur } Misschien heeft deze beschrijver in zijn eenvoudigheid het symbool van de Nederlandse gewesten als een vanzelfsprekendheid gevoegd bij een afbeelding van een Bijbel, misschien nog wel daarin gesteund door het randschrift: dit (n.1. de vrijheid) verdedigen vwj, op dit (n.1. geloof) rusten wij. Een boek waarop Pallas als godin der wijsheid, met de arm leunt, doet veel meer denken aan een boek van wetenschappen- dan aan Goddelijke Schriften. Zo vertonen ook munten en penningen dat Nederland de ootmoedige zin van de vaderen in het worsteltijdperk in ruilde voor zelfbewustheid en vertrouwen op eigen kracht. De gevolgen zijn niet uitgebleven; men leze de geschiedenis. Wie God verlaat beeft smart op smart te vrezen !

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen