KERK STAAT en SCHOOL

Vrijplaatsen

B. en W. van Amsterdam hebben de omgeving van de Groote Keyser tot vrijplaats verklaard. De rechtsorde geldt daar niet meer. Een illegale zender die aanspoort tot verzet, wordt ongemoeid gelaten. Het is de politie onmogelijk gemaakt de rechtsorde te handhaven.

Dat heeft gestaan in een advertentie van het Comité "Burgers achter politie". Dat comité is opgericht na de rellen bij de inhuldiging van Koningin Beatrix. Men protesteert tegen het slappe beleid in Amsterdam en verwijt aan B. en W. van die stad een vrijplaats te gedogen.

Daarmee wordt aangeduid dat in een zéker gebied niet meer de algemeen geldende rechtsorde wordt gehandhaafd.

Te meer is dit opmerkelijk omdat het begrip "vrijplaats" in de Nederlandse samenleving ook nog in geheel andere betekenis gebruikt wordt. In de afgelopen jaren hebben namelijk Marokkanen en Turken enige malen toevlucht gezocht in kerkgebouwen. Zij dreigden uitgewezen te worden wegens onwettig verblijf hier te lande. De kerkgebouwen dienden hun als vrijplaats, althans zij meenden daar gevrijwaard te zijn voor vervolging door politie en justitie. Deze mensen hadden asiel gezocht in kerkgebouwen. De regering kon niet instemmen met hun

verblijf in kerken. Staatssecretaris mw. mr Haars (is zij nu staatssecretaris of staatssecretaresse? ) heeft dit voorjaar de politie gemachtigd kerken binnen te gaan wanneer zich daarin illegaal in ons land verblijvende vreemdelingen bevinden.

Het was te verwachten dat de beslissing van de staatssecretaris tegenspraak zou uitlokken. De Basisbeweging van kritische groepen protesteerde "krachtig"; zelfs de godsdienstvrijheid zou in geding zijn met de maatregel van justitie. Dergelijke kritiek hoeft niet serieus genomen te worden. Er zijn nu eenmaal mensen die overal tegen zijn omdat.... ze overal tegen zijn!

Er is ook instemming betuigd. Voornamelijk heeft daarbij het argument gediend dat het begrip "vrijplaats" niet in de huidige samenleving past. Ook het RD (16 mei '80) meent dat mw. Haars een juiste beslissing heeft genomen. Eerder was mr. Holdijk in het RD (22 mrt. '80) tot de slotsom gekomen dat een binnenlands asielrecht niet tot verbetering van de huidige strafrechtspleging kan leiden. Ook hij wijst dus het asielrecht af.

Uitgaande van de thans in Nederland bestaande rechtsorde kan aan deze argument geen kracht ontzegd worden. Inderdaad is het zo dat kerkgebouwen als vrijplaatsen niet passen in ons rechtsbestel. De plaats en de funktie van de kerkgemeenschappen in onze samenleving ma-' ken dat niet mogelijk. Maar toch bevredigt die konklusie niet. Er is iets onvolledigs in. Het is te verdedigen dat daarin een aanvaarding van de bestaande rechtsorde ligt opgesloten. En die bestaande rechtsorde moet toch op grond van Schrift en Belijdenis nadrukkelijk worden afgewezen.

De beslissing van mw, Haars heeft ook kritiek ontmoet van geheel andere zijde dan van maatschappij-kritici. Een Amsterdamse hoogleraar aan de Vrije Universiteit, prof. Bianchi verdedigt met veel gloed en verve een rechtsbestel waarin asielrecht duidelijk een plaats heeft. Hoewel deze hoogleraar beslist niet gerekend moet worden tot hen die overal tegen zijn, is het toch zo dat zijn opvattingen zouden leiden tot een volkomen ommekeer van het thans geldende recht en dan een ommekeer die niet voldoet aan de meeste oorspronkelijke rechtsbeginselen die in Gods Woord geopenbaard zijn.

Wat wil dr. Bianchi? Hij is voorstander van een "rechtsmodel" dat als wezenlijke kenmerken heeft dat goed en kwaad niet meer algemeen als "basisnorm en - waarde" worden aanvaard. Hij vindt dat verwerpelijk omdat daaruit het gevaar ontstaat dat die normen met macht worden "doorgedrukt". In plaats daarvan moet in elk bijzonder geval worden "gevonden" wat recht is. Dat heeft zeer ingrijpende gevolgen. Een strafbaar feit wordt dan niet gezien als een botsing of een strijd tussen samenleving en enkeling maar als een kwestie tussen betrokkenen, namelijk de partijen in het konflikt. Wat goed of kwaad is doet daarbij minder terzake; het gaat om de gevolgen voor de betrokkenen. Die gevolgen moeten opgeheven worden. Vrienden en magen van de partijen zouden moeten deelnemen in de regeling van het konflikt. Het "vindeii" van wat recht is, moet, nog steeds volgens de hoogleraar, geheel gericht zijn op het veiligstellen van de belangen van de betrokkenen, nu en in de toekomst. Vrijplaatsen met asielrecht kan in een dergelijke gedachtengang een zeer goede dienst bewijzen. Niemand mag aan vervolging worden blootgesteld en daarom moet er een plaats komen van waar uit men zelf met de tegenpartij zonder gevaar of bedreiging kan onderhandelen.

Reeds een oppervlakkige kennis n ening van Wat dr. Bianchi voorstaat doet zien dat zijn opvattingen niet de instemming kunnen hebben van wie zich aan Schrift en Belijdenis onderworpen weet. Gods Woord leert duidelijk dat het strafrecht dat de Overheid heeft te oefenen, tot doel heeft het begane kwaad te wreken. Zelfs de gedachte daaraan is bij dr. Bianchi niet te vinden. Eigenlijk zegt hij iets met de strekking: Laat de vergelding, de straf maar zitten; kijk naar de gevolgen en vindt een oplossing die alle betrokkenen tevreden stelt. Daarvoor kan de vrijplaats met een asielrecht goede diensten bewijzen.

Bianchi's stelsel is in de grond der zaak revolutionair; het bedoelt ook een maatschappijvernieuwing en dan met sterk ontkerstenende eigenschappen. Maar moet met de afwijzing van Bianchi's stelsel alle gedachte aan asiel verworpen worden?

Asiel is een woord dat afgeleid is van het Griekse asulon, dat onschendbare plaats, dus vrijplaats betekent. In vroeger tijden werd aan de vrijplaats de betekenis toegekend van een toevluchtsoord voor vervolgden. Hij mocht daar niet gevangen genomen of gestraft worden. Als vrijplaatsen dienden veelal kerkgebouwen. Prof. Bianchi voert in zijn verdediging van een asielrecht een groot aantal voorbeelden ten tonele; zelfs spreekt hij over voorhistorische tijden. Heilige eiken of heilige open plekken in het bos zouden als vrijplaats gediend hebben. Later werden het tempels, kerken en moskeeën. De Heilige Schrift spreekt zo mooi van de vreemdeling die binnen onze poorten is, aldus de hoogleraar. Toen Ceasar Egypte veroverd had, kregen de tempels de status van vrijplaats. Ook later hield men aan dit recht van onschendbaarheid vast. In Nederland waren de stadjes Vianen, Culemborg, Buren en nog enkele andere vrijplaatsen. Ook elders. Prof. Bianchi noemt voorbeelden van plaatsen in Engeland.

Wat hij aanvoert kan echter moeilijk dienen tot bewijs dat het asielrecht "een oeroude instelling van ons rechtsysteem" is. Het heeft er veel van weg dat hij zijn opvattingen over strafrechtspleging kracht wil bijzetten met de reeks voorbeelden die hij noemt. Daaruit mag overigens niet de gedachte ontstaan dat de vrijplaatsen onschendbaarheid boden aan ieder die zich daar spoedde. Integendeel. Oudtijds bestond er een recht op bemiddeling door een priester voor hem die in een kerk vluchtte. Wanneer dat slaven waren moesten zij worden teruggegeven aan hun meesters. Die moesten dan wel beloven geen lijfstraffen te zullen toepassen. Schuldenaars moesten ook worden uitgeleverd. Misdadigers genoten alleen onschendbaarheid als er nog geen veroordeling over hen was uitgesproken. Die onschendbaarheid verviel als zij een bekentenis aflegden of wanneer op andere wijze voldoende bewijs voor hun misdrijf was geleverd. Voor bepaalde misdrijven bestond eenvoudig geen onschendbaarheid: moord, overspel, roof, enz. Ook Joden konden geen beroep op onschendbaarheid doen.

De oude bewoners van deze landen, de Germanen, leefden samen in maagschappen, die later uitgroeiden tot stamverbanden. Binnen maagschap en stamverband bestond de zogenaamde "vrede". Werd de vrede geschonden dan moesten betrokkenen zelf zorgen voor herstel van het recht. De dader was "vredeloos" geworden en er was dan een toestand ontstaan die "vete" genoemd werd. Het herstel van de vrede bestond uit de "zoen", die door onderhandelen bereikt kon worden. Daarbij gold het "talio"-beginsel: oog om oog, tand om tand, terwijl bovendien de benadeelde schadeloos gesteld moest worden. Er waren ook "onzoenbare" misdragingen, zoals verraad en zedendelikten. Daarover besliste de stamvergadering, de "ding" en de bedrijver werd dan "vredeloos", dat is vogelvrij verklaard.

Het persoonlijke wraakrecht had een ernstig nadeel: de sterkste maagschap stond het sterkst. Daartegen kon de benadeelde zich beklagen bij de ding. Bij. een licht vergrijp werd de zoen verplicht gesteld worden door een afljoopsom waarvan een deel aan de gemeenschap ten goede kwam. Wanneer de bedrijver van het kwaad "vredeloos" werd verklaard kwam zijn bezit door verbeurdverklaring aan de gemeenschap. De onbeperkte vredeloosheid, dus de vogelvrijverklaring was er ook wanneer de zoen of wanneer speciale vredes geschonden werden. Die speciale vredes golden voor de stamvergadering (de "ding") en heilige plaatsen die voor de godsdienst bestemd waren. Ieder, ook hij die "in vete lag" kon van die vrede gebruik maken. Hij die de vrede brak werd verjaagd, zijn vrouw werd als weduwe beschouwd, zijn huis en hof werd verwoest; ieder mocht hem straffeloos doden.

Wordt vervolgd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen