Ds. P. van Dijke, 1883-1983

Op 3 maart zal het honderd jaar geleden zijn, dat Ds. Pieter van Dijke van Sint-Philipsland van zijn dienst hier op aarde werd afgelost en in mocht gaan in de eeuwige heerlijkheid. Vanwege de grote betekenis, die hij vooral voor de gemeenten in Zeeland gehad heeft, willen wij hier enige woorden te zijner gedachtenis schrijven.

Pieter van Dijke werd 9 juli 1812 te Sint-Philipsland geboren als boerenzoon. Uit zijn levensbeschrijving ("Het veelbewogen leven en de rijk gezegende arbeid van den nu zaligen Heer P. van Dijke, in leven Gereformeerd leeraar te'St. Philipsland. Medegedeeld door eenige vrienden. Benevens eenige brieven. Met een Inleidend woord van den Weleerw. Heer D. Wijting", kort na Van Dijkes dood verschenen en enige jaren geleden nog door Den Hertog herdrukt) leren wij hem kennen als een onverschillige, ondeugende jongen, die bij het opgroeien volop het pad der zonde koos.

Hij was een geducht stroper, en dat juist veel op de dag des Heeren, en daarbij een cafébezoeker. die in het hele dorp bekend stond om zijn kaarten, dobbelen, vloeken en zweren.

Toch is het beeld, dat doorgaans van zijn eertijds gegeven wordt, als zou hij een pure heidense wereldling zijn geweest, niet juist. Van Dijke was namelijk, hoe jong hij ook nog maar was, al diaken geworden in de Hervormde Kerk. Dat betekent, dat hij in ieder geval belijdenis gedaan moet hebben en ook regelmatig ter kerke ging. Wij zullen het ons zo moeten indenken, dat hij een oppervlakkige godsdienst en een wereldse levenswijze goed met elkaar wist te verenigen.

Maar op zijn 24-ste jaar (hij was inmiddels getrouwd en had kinderen gekregen) behaagde het de Heere hem staande te houden. Dat gebeurde onder het lezen aan tafel van 2 Koningen 19. Het 22-ste vers van dat hoofdstuk trof hem als een donderslag: "Wien hebt gij gehoond en gelasterd ? En tegen Wien hebt gij de stem verheven en uw ogen omhoog opgeheven? Tegen den Heilige Israels."

Bevende las hij verder, totdat hij aan de verzen 27 en 28 kwam: "Maar Ik weet uw zitten, en uw uitgaan en uw inkomen en uw woeden tegen Mij. öm uw woeden tegen Mij en dat uw woeling voor Mijn oren opgekomen is, zo zal Ik Mijn haak in uw neus leggen en Mijn gebit in uw lippen en Ik zal u doen wederkeren door dien weg, door denwelken gij gekomen zijt." Toen kon hij niet verder meer. Hij was die Sanherib, die God gehoond en gelasterd had. Niet uit te drukken was de schrik, die hem toen beving.

Nu was er op Sint-Philipsland een "oefeningengezelschap" van mensen, die in de Hervormde Kerk geen voedsel voor hun ziel konden vinden. Van Dijke besloot in zijn nood daarheen te gaan. Maar toen hij in dat gezelschap kwam, werd daar juist hetzelfde kapittel gelezen en de verzen 27 en 28 behandeld. Nu was er voor hem geen twijfel meer aan. Hij moest zich bekendmaken, dat de Rechter van hemel en aarde hem met deze tekstwoorden verschenen was en dat hij voor eeuwig verloren was. De Heere is toen met hem doorgetrokken, in een zware gang, doch in een betrekkelijk korte tijd, en het behaagde Hem Pieter van Dijke in de ruimte te stellen. Men leze het genoemde boekje.

In 1841 (hij was toen 28 jaar) begon hij te oefenen in een schuur achter zijn woning. Spoedig zegde hij het boerenbedrijf vaarwel. Hij kreeg al vrij snel een naam door Zeeland. Men kwam met scheepjes van de andere ei

landen om hem te beluisteren. Maar er kwam ook veel tegenkanting. Vijanden gooiden tijdens de oefening stenen tegen de planken wanden van de plaats van samenkomst, om de kerkgangers eens flink aan het schrikken te maken. Zij ontzagen zich zelfs niet, naar binnen te lopen en de kerkdienst met vuile, gemene taal te verstoren.

Daar kwam nog bij, dat Van Dijke was gaan oefenen zonder erkenning gevraagd te hebben aan de koning, zodat hij in strijd kwam met het beruchte wetsartikel. Evenals De Cock, Ledeboer en zovele anderen meer in die tijd is wedervaren, werd ook op Van Dijke de politie afgestuurd. Talrijk waren de boetes, die hem werden opgelegd. In totaal heeft hij 10.800 gulden moeten betalen aan boetes. Voor onze begrippen is dat al een kapitaal bedrag, maar dan in die tijd! Eerst wilde hij niet betalen, maar men dwong hem ertoe door hem in 1843 vijf maanden gevangen te zetten in Zierikzee. Zo werd hij met zijn gezin tot de bedelstaf gebracht.

In deze omstandigheden kwam hij ertoe, alsnog de koning "vrijheid" te vragen en erkenning als Christehjke Afgescheiden Gemeente. Nu kon hij ongestoord preken.

Het zou zeer wenselijk zijn, dat er nog eens een goede biografie van Van Dijke zou verschijnen. Nu moeten wij het doen met het bovengenoemde boekje, dat enige vrienden van hem hebben samengesteld. Hoe goed bedoeld en hoe te waarderen dit boekje ook is, toch laat het vele vragen open. Zo ook over zijn periode als oefenaar. In die eerste tijd had hij veel contact met Buddingh. Hierbij moeten wij bedenken, dat Buddingh in die tijd de enige leraar der afgescheidenen was in Zeeland, èn ook dat Buddingh toen nog niet in zijn latere droevige dwalingen was vervallen. Heeft Buddingh in Sint-Philipsland de gemeente geïnstitueerd en de ambten ingesteld ? Waarschijnlijk is het wel, maar weten doen wij het niet. In 1844 eindigde Buddinghs eerste Zeeuwse periode.

Inmi^ddels was bij Van Dijke de overtuiging gerijpt, dat de Heere hem bestemd had tot het leraarsambt. Hij zocht daartoe contact met enkele predikanten van de afgescheiden kerk. Verschillende oefenaars in Zeeland waren vóór hem reeds in die weg tot de volle bediening gekomen, zoals C. van der Meulen te Middelharnis (later te Goes) en C. Steketee te Nieuwdorp. Met minsters twee predikanten is hij daarover bezig geweest. Zo studeerde hij korte tijd bij ds. P.M. Dijksterhuis te Dordrecht, die verschillende studenten heeft opgeleid. (Zelf. was deze een leerling van De Cock.) Ook had hij contact met ds. H.G. Klijn te Middelburg.

Maar al deze wegen liepen op de een of andere wijze dood. Ontmoedigd door zijn verarming en door de zielestrijd met betrekking tot het ambt, besloot hij alleen nog maar des zondags oefenaar te zijn en door de week als schipper en graanhandelaar in het onderhoud van zijn gezin te voorzien. Ook heeft hij ernstig overwogen naar Amerika te gaan, zoals zovelen in die jaren hebben gedaan.

Doch in 1848 maakte hij in Vlissingen kennis met ds. Ledeboer. Dat gesprek beviel wel en Van Dijke nodigde de leraar uit voor een beurt in Sint-Philipsland. Het antwoord van ds. Ledeboer was echter heel beslist: "Als gij christelijkafgescheiden bhjft, kom ik nooit bij u preken." De Benthuizense predikant overtuigde Van Dijke ervan, dat hij verkeerd gehandeld had met de vrijheidsaanvr; tge en dat hij die herroepen moest.

Maar deze kennismaking zou meer gevolgen hebben. Enige tijd later openbaarde ds. Ledeboer aan Van Dijke, dat hij van zijn Zender last gekregen had. Van Dijke tot herder en leraar te zalven. Na gedaan onderzoek in een vergadering van de Gereformeerde Gemeenten is dat toen gebeurd, in Sint-Philipsland. Merkwaardig is echter, dat zelfs de datum van de bevestiging niet zeker is. Tegenwoordig wordt meestal zondag 23 maart 1851 aangenomen. In oudere literatuur wordt 10 maart 1849 genoemd. (Dat zou dan op een zaterdag geweest moeten zijn.)

Dit is in elk geval zeker: Van Dijke is predikant geworden, en dat in een wettige weg, en dat betekende een hele steun voor ds. Ledeboer. Voortaan stond deze niet meer alleen, als enige predikant, in zijn gemeenten. Vanaf die tijd heeft ds. Ledeboer de Zeeuwse gemeenten min of meer aan ds. Van Dijke kunnen overlaten.

•Sch.

(Wordt vervolgd.)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen