De verhouding tusschen God en wereld

De tweede zaak welke den menschelijken geest alle eeuwen door en bij alle volken, geen rust laat, is de vraag naar de verhouding tusschen God en wereld.
Wereld hier dan opgevat (en zoo steeds in al deze artikelen) als het geheel aller dingen, die wij belijden dat geschapen zijn; zoowel geest als stof.
Welke is tusschen die twee, tusschen God en wereld, tusschen theos en kosmos (de grieksche benamingen) de verhouding?
Zijn God en wereld beide iets anders, in wezen van elkaar verschillend? Of is er tusschen God en wereld geen onderscheid; zijn ze hetzelfde? En indien onderscheiden van elkaar, moeten we dit dan indenken als een gescheidenheid, zoodat er tusschen God en wereld geenerlei contact, gemeenschap, relatie bestaat? Of zijn ze wèl onderscheiden, maar toch in betrekking tot, in gemeenschap met elkaar bestaande?
Ziedaar reeds enkele vragen, die de moeite der overdenking waard zijn, waarover alle eeuwen door bij heidendom en Christendom de keur der denkers en dichters hebben gepeinsd en geleeraard.
In hoofdzaak zijn er drie opvattingen, die ik hier achtereenvolgens zeer beknopt zal noemen.”
1. Het Theisme. Laat ons nu maar dadelijk zeggen, al komen we later er in den breede op terug, dat dit de juiste Schriftuurlijke opvatting is, en ook de eenige logische; de eenige grond voor alle ware theologie en religie.
Men verstaat er onder, dat God en wereld in wezen van elkaar zijn onderscheiden, dat God zelf bestaat, ook buiten en zonder de wereld; dat God eeuwig is, en de wereld tijdelijk, d.w.z. niet van eeuwigheid af bestaande; dat God is absoluut, de wereld relatief; dat God is de Zijnde, de wereld het gewordene. Maar dat er inmiddels tusschen die beide een ware volle relatie bestaat, ze bestaan niet gescheiden, d.w.z. God bestaat wel, ook al is er geen wereld, maar de wereld bestaat niet anders dan in relatie (betrekking) met God, en God is in de wereld onophoudelijk tegenwoordig; ,er is tusschen die twee dus gemeenschap; wèl te onderscheiden van vereenzelviging.
2. Dan hebben we het Deïsme, Hieronder verstaan we die opvatting, welke leert, dat God en wereld niet slechts onderscheiden zijn van elkaar, maar ook in besliste gescheidenheid van elkaar bestaan. God moge de wereld al geschapen hebben. Hij bemoeit er zich eigenlijk niet (meer) mede. ’t Is als met een klokkenmaker, die een uurwerk in elkaar gezet heeft, het opgedraaid heeft; en nu loopt hetzelfde uurwerk af zonder dat de maker er direct zich mede bemoeit.
Alle bijzondere openbaring wordt op dit standpunt natuurlijk geloochend.
Het centrale feit bij het Christendom: de vleeschwording des Woords wordt principieel ontkend.
Christelijke religie is derhalve niets meer en anders dan gewone „natuurlijke” godsdienst; en wat ze meer wil zijn, is absurd.
Vanuit Engeland is in den nieuwen tijd deze verderfelijke richting naar het vasteland van Europa geïmporteerd, met name door Voltaire en Montesquieu; Lessing was er in Duitschland de dichterlijke tolk van; terwijl een gansch breede rij van Engelsche, Fransche en Duitsche philosofen in de z.g.n. Aufjklarungs-beweging dit stelsel alzijdig hebben trachten toe te passen.
Het liet zich voorzien, dat dit fatale systeem zou omslaan in zijn tegendeel. Zoo is het ook geschied. We spreken nog van een derde opvatting.
3. Het Pantheïsme. Deze wereldbeschouwing wil, dat God en wereld als een „twee-eenheid” zullen worden beschouwd. Wij kunnen wel twee verschillende woorden gebruiken, maar het is samen feitelijk maar ééne zaak. God is de wereld, en de wereld is God. Hoe we dat op te vatten hebben, daarover volgt nu straks meer. Voorloopig volstaan we met te zeggen, dat het pantheïsme niet is de leer van de gemeenschap, de vereeniging tusschen God en wereld, maar die der vereenzelviging van God en wereld. In de wereld belichaamt als het ware God zichzelf. God is er in zooverre als de wereld er is; en de wereld is eigenlijk niet anders dan „geronnen” godheid.
Men spreekt in de theologie van Gods transcendentie en van Gods immanentie.
Transcendentie wil zeggen, dat God de opperhooge is boven en over de wereld; «n de wereld alleen bestaat naar zijn almachtigen, alwijzen, opperhoogen wil.
Immanentie beteekent, dat God ook in zijn wereld tegenwoordig is, haar als doorwoont.
Het deïsme ontkent deze immanentie. Het theïsme aanvaardt beide. Het pantheïsme loochent de transcendentie, óf het wordt inconsequent.
Het theïsme erkent dus een God èn van verre, èn van nabij, maar het pantheïsme moet dit „van verre’ schrappen, het weet alleen van een God, die zoo dicht nabij is, zoo „in” en zoo diep zijn wereld doorwoont, dat Hij eigenlijk en feitelijk die wereld zelf is, op een zekere manier.
Het klinkt zeer innig, maar het is, zoo merken wij alvast even op, een innigheid, die allen grond, alle basis mist; en eigenlijk weinig zegt, want (merk het alvast op!) het is een ,.nabije” God, die weinig beteekent, die eigenlijk (nog) geen God is, gelijk we later zullen zien. Als „alles” God is, zegt Bartholmèss zeer terecht, dan is feitelijk niets God. En als niets God is, dan zegt het weinig, of ik al zeg: het al is God. Het wordt een God èn eèn wereld, om beurt zonder inhoud. We zullen er meer van hooren D.V

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen