Het pantheisme heeft geen verlosser

Zagen we de vorige maal, hoe het pantheisme geen verlossingsleer kan bieden, aangezien het niet kan spreken van een werkelijk kwaad, waarvan verlost zou moeten worden; in de tweede plaats, zoo gaan we thans voort, kan het pantheïsme niet van verlossing gewagen, omdat het van geen verlosser kan spreken; een verlosser kan in dit stelsel geen plaats erlangen.
Immers, zuiver pantheïstisch doorgedacht, zou zulk een Verlosser èn het te verlossene één en hetzelfde zijn.
Het pantheïsme heeft feitelijk geen behoefte aan verlossing. Niettemin de ziel der menschheid schreit er door alle eeuwen om. Ook practisch laat zich die gedachte hij de pantheïsten niet verdringen. En wat nu? Wel, echt pantheïstisch, nu wordt de geschiedenis der wereld tevens ook die van haar verlossing genoemd; althans bij het optimistisch pantheïsme. Het pessimistisch pantheïsme zal andersom aan alle verlossing wanhopen, en in de geschiedenis willen zien de wereldversterving en ondergang door haar bestaan zelf. De wereld en hare geschiedenis zal op een of andere manier de geschiedenis der godheid zelve zijn. Of we nu op de lijn van von Hartmann zeggen: het is de geschiedenis. van den stervenden God, het kruis; óf dat we optimistisch zeggen: het is de geschiedenis van haar opstanding en verheerlijking (Schelling, Hegel), in beide gevallen is echter wereld en god gelijk, indentisch, en voor een aparten, ingrijpenden God en verlosser is er geen plaats, m.a.w. het pantheïsme kent geen Christus als bijzondere openbaring der eeuwige liefde Gods. Immers voor een bijzondere openbaring naast de „gewone” is in het pantheïstisch systeem geen plaats; alles moet daar zijn: óf alles gewoon, óf alles bijzonder.
Onder bijzondere openbaring verstaan we een openbaring met een gansch bijzonderen, nieuwen, ongedachten inhoud; en in een gansch bijzonderen niet uit natuur en geschiedenis te verklaren weg.
Nu is de vraag: wat is nu eigenlijk die bijzondere openbaring, wat is haar inhoud en manier? Is zij te verstaan als een mededeeling van leer? niet anders? Dan zou Lessing een stuk gelijk kunnen krijgen, dat „toevallige feiten” geen absolute waarheden kunnen daarstellen. Of is ze mededeeling enkel van leven, van een nieuw, mooi leven? Dan krijgen we een Opvatting op de lijn van Schleiermacher, Rothe, Hegel. We kunnen op dit alles hier niet breeder ingaan, we moeten volstaan met op te merken, dat deze bijzondere openbaring niet maar is een mededeeling van leer, een ethiek; ook niet slechts is de mededeeling van levensfunctionneeringen Gods in het wereldproces. Maar dat ze is de afkondiging van, en de tot stand brenging van een daad, van een dóen Gods, waardoor principieel, actueel en universeel de in den dood liggende, aan God ontzonken weereld, wordt hersteld en tot het leven Gods wordt teruggebracht. Als daad, als doen Gods is dit dus historie, maar historie (geschiedenis), welke niet toevallig is, als in de lucht hangende, maar naar goddelijke wijsheid, plan, idee. Er is idee in die historie belichaamd, maar welke idee niet uit den gewonen gang van zaken had kunnen verklaard of had kunnen te dacht zijn geworden. De apostel zegt van: hetgeen het oog niet heeft gezien, het oor niet heeft gehoord en in het hart van een mensch niet is opgeklommen. Dit, zegt hij (let er s.v.p. wèl op), is niet van den hemel als zoodanig, maar van de vleeschwording des Woords; dus van het centrale feit der bijzondere openbaring.
In Christus is aldus schitterende: De wijsheid Gods, maar tot de idee dier idee behoort hare realiseering, haar werkelijkheidswording dus, een denken, dat in de daad wordt gekroond; een geschiedenis dus. Een geschiedenis, die van Boven (transcendentie) uitgaat, doorbrekende alle staketsels van heel de gevallen schepping, tot een inkomen (immanentie) in het diepste binnenste van Gods schepping: de geboorte van den Zone Gods (niet van Gods wezen zelf!) in het vleesch: Kerstnacht! Het is de diepste immanentie Gods uit de hoogste transcendentie Gods. Dat is theïsme op z’n heerlijkst. Eere zij God in de hoogste hemelen. Dit was de lofpsalm tot die transcendentie, waaruit deze immanentie voortkwam. Op aarde vrede, in (verheerlijkt in) de menschen dés welbehagens, dat was de jubel over deze immanentie die de schoonste weerkaatsing der transcendentie Gods was.
Genoeg.
Uit dit alles blijkt dat het pantheïsme voor zoo iets geen plaats heeft. Geen Kerstnacht, geen Verlosser. De daarvoor noodige gegevens mist het pantheïsme. Want een God, die nog meer is en meer heeft te geven dan deze wereld, kent het pantheïsme nu eenmaal niet.
Jezus van Nazareth, de profeet de wonderdoener, de mystieke religieuse, moge al in schijn een plaats ontvangen; voor Jezus van Bethlehem, daar in de kribbe neergelegd uit het hart van God, daarvoor is in dit systeem uit den aard geen plaats. In zijn diepste wezen is er tusschen dien Jezus (bij het pantheïsme) en elk ander geboren kind geen onderscheid. Met andere woorden: bij het pantheïsme is óf alles God, óf geen God, en zoo ook: óf alles is Christus, óf geen Verlosser. Men deinst er dan ook niet voor terug bij de nieuwe religies om alle menschen in beginsel Christussen te noemen. Dat wil tegelijk zeggen: dat er geen Christus, geen afzonderlijke Verlosser is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen