Triomf der genade?

Er is een boek verschenen, dat in de theologische wetenschap niet nalaten zal de aandacht te trekken.
Het is van de hand van Prof. Dr. G. C. Berkouwer, en draagt tot titel: DE TRIOMF DER GENADE IN DE THEOLOGIE VAN KARL BARTH.
Het is uitgegeven bij de bekende uitgever J. H. Kok te Kampen en kost in prachtband ƒ 12,50.
Toen ik dit boek opsloeg werd ik herinnerd aan een brief, die ik vóór enkele weken van iemand ontving naar aanleiding van wat ik geschreven had in „De Wekker" over de vleeswording des Woords en de nieuwe theologie. In dit stuk had ik trachten toe te lichten Barths beschouwing over dit kardinale punt van ons ongetwijfeld christelijk geloof.
De schrijver van deze brief meende, dat ik Barth niet kende want deze theoloog kwam met kracht op voor de souvereiniteit Gods, en voor de vrije genadeleer en voor het Woord Gods.
Hieraan dacht ik, nu ik dit pracht werk van Dr. Berkouwer voor mij heb en het van mij vraagt mij te bezinnen, op wat de schrijver noemt: „De Triomf der genade".
Die titel is uitlokkend en geeft gerede aanleiding om Barth heen te leiden naar de kringen van het Gereformeerde belijden, waar immers de triomf der genade het vaandel kan geacht.
Hoevelen zullen door deze titel, ik zeg nog niet misleid, maar toch worden geïnspireerd om Barth al te spoedig in te delen, waar hij stellig niet thuis hoort n.l. aan de zijde van de Gereformeerde belijdenis.
Ik zeg niet, dat Dr. Berkouwer dit betoogt — verre van daar — maar oppervlakkigheid is zo spoedig gereed om op de klank der woorden iemand een plaats te geven, die toch niet geheel overeenstemt met zijn diepste denken.
Berkouwer kan hier ongewild en onbedoeld toch aanleiding geven tot misverstand vooral onder hen, die Barth zo wat van horen zeggen kennen.
De voorzichtigheid, die ik zeer hoog waardeer in Dr. Berkouwer, kan ook wel eens oorzaak worden, dat de scherpe antithese vervaagt, en dat een indruk hier en daar gevestigd wordt, die zelfs deze schrijver niet voor zijn rekening zou willen nemen.
Dit prachtboek is daarom ook een gevaarlijk boek, voor wie niet goed weet te onderscheiden.
Ik zou heel wat kolommen nodig hebben om aan te wijzen wat hier al aan de orde wordt gesteld en dat ons de schrijver laat zien als één van de beste kenners van Barths theologie.
Al blijf ik persoonlijk meer voor Dr. Schilder voelen — ik las juist zijn boek „Wat is de hemel" en hij is ook niet één van de minsten, die Barth kennen — omdat Schilder steeds principieel laat uitkomen, dat Barth verre van Gereformeerd is, ook al spreekt hij steeds van genade en souvereiniteit, ik kan het anderzijds waarderen in een man als Berkouwer, dat hij wat voorzichtig voortgaat en niet zo scherp de antithese in dit boek laat gevoelen — ik zeg niet dat deze er niet is — om Barth een plaats aan te wijzen in de leer der triomfantelijke genade. Maar laat ik eerst de lezer een overzicht geven van de machtige conceptie van dit boek, dat heus geen lectuur is om eventjes een stichtelijk ogenblikje te genieten.
De taal en de woordkeus en wetenschappelijke terminologieën liggen nu niet voor ieder pasklaar.
In het eerste hoofdstuk wordt gehandeld over: „blijvende actualiteit". Hier is het vooral het „Christocentrisch" karakter, dat aan de theologie van Barth wordt toegeschreven. We vinden op blz. 13 en 14 zelfs deze typering: „Alleen de volstrekte Openbaring in Christus vormt de volle inhoud van het Evangelie. Op grond van deze Openbaring, die de Openbaring der verzoening is, van het „God met ons" mag de blijde boodschap in de wereld gepredikt worden en de ganse dogmatiek mag zich in een dienst aan de kerk en de prediking op deze inhoud van het Evangelie bezinnen.
In verband nu met deze inhoud van het Evangelie krijgt Barths theologie een uitgesproken triomfantelijk karakter en deelt ze — in haar dienst — in de vrolijkheid van het Evangelie".
Toen ik deze woorden las heb ik nog eens herlezen „de openbaring der verzoening" en Barths theologie?
Ik was blij, dat ik op blz. 302 tot 306 enige voldoening ontving, want anders zouden mij als Gereformeerd belijder deze uitspraken van Dr. Berkouwer niet rustig stemmen.
Op blz. 306 staat te lezen: „maar dat raag ons er niet van afhouden er op te wijzen, dat het uit de voortgang en de spanningen in het theopaschitisme (Barth, Vogel, Gloege) blijkt, dat hier een grens overschreden werd, die niet overschreden mocht worden. Deze grens doemt niet voor ons op vanuit een star en onbewogen Godsbegrip, maar daar, waar de conclusie uit de incarnatie tot „God" als Subject van lijden en dood, ons het uitzicht op het getuigenis der Schrift aangaande Jezus Christus ontneemt".
Ik vraag mij na zulk een critische opmerking van Dr. Berkouwer diep ernstig af, wat er nu van heel die titel: „de Triomf der genade" overblijft, wanneer „ons het uitzicht op het getuigenis der Schrift aangaande Jezus Christus" ontnomen wordt en dat nog wel op het kardinale punt der „verzoening door voldoening"?
Wie durft hier nog te spreken van een „Openbaring der verzoening"?
Waarom heeft Dr. Berkouwer niet duidelijk direct laten uitkomen in het eerste hoofdstuk, dat Openbaring en verzoening bij Barth synoniem zijn, en dat van de Gereformeerde verzoeningsleer geen draad overblijft.
Het is niet mogelijk alle hoofdstukken te bespreken.
Het boek valt in twee delen uiteen. Deel I handelt over de analyse en deel II over beoordeling.
In het eerste deel vindt men veel terug, van wat in andere boeken van dezelfde schrijver is te vinden.
Toch spreekt dit boek de lezer anders toe, al kunnen wij moeilijk ons ontworstelen aan de indruk, dat hier niet veel verschil is aan materiaal, toch wel aan waardering, die hier sterker spreekt dan in andere werken van de schrijver. De lozer krijgt soms sterk de indruk, dat de schrijver zich moeite geeft om Barth — ik zeg niet te sparen — dat zou al te erg zijn van een gereformeerd theoloog - maar wel om te paren de triomfantelijkheid der genade in Barths theologie aan de Schriftuurlijke Waarheid. Wanneer ik de „beoordeling" in het tweede deel van dit boek lees dan meen ik te mogen zeggen, dat het meer op zijn plaats was geweest, wanneer de Schrijver de titel van dit boek wel had behouden, maar er een groot „?" achter geplaatst had.
Ik vind die uitdrukking „de Triomf der Genade" zo geweldig, zo ingrijpend, zo alles beslissend, dat het mij zeer gewaagd lijkt om deze triomf te laten doorklinken in de theologie van Karl Barth.
Daarom zou ik niet graag voor mijn rekening nemen de definitie die Dr. Berkouwer geeft op blz. 46 als hij zegt: „Op grond van al het bovenstaande menen we Barths theologie te kunnen tekenen als een vorm van theologisch denken, waarin in zich steeds breder ontplooiing en bezinning en in bewust-Christologische concentratie de triomfantelijkheid der genade in het middelpunt staat".
Wie Barth niet kent en wie deze theoloog niet wat dieper kan peilen dan de woordklank komt door zulk een definitie totaal in de war, en die vraagt zich af: wat heeft men toch tegen die Barth? Begrijpen ze Barth wel? Ze praten maar wat over hem, maar ze kennen hem niet. Dan Prof. Berkouwer — die heeft nog eens laten zien, hoe de triomf der genade door heel die theologie van Barth doorklinkt!
En Dr. Berkouwer doet er nog een schepje op, als hij op blz. 46 verder schrijft: „wie meent Barths theologie te kunnen benaderen vanuit het geisoleerde aspect der crisis, of vanuit het distantie-begrip, of vanuit de verborgenheid Gods, kan niet verstaan de accenten op de genade, de gemeenschap en de zekerheid des heils in Barths theologie".
Zulk een uitdrukking lijkt mij te doorzichtig afgestemd op zijn onderwerp. Het zou mij gemakkelijk vallen om in verband hiermede te zeggen: wie meent de theologie van Barth te kunnen benaderen vanuit de triomf der genade is nog maar halverwege, want hij moet uitkomen bij de triomf der souvereiniteit in de theologie van Karl Barth.
Wie Barth niet kent, en wie alleen op de woorden afgaat wordt van zelf meegenomen in zijn al stijgende waardering voor Barths theologie alsof Barth het Christocentrisch karakter van Gods Waarheid naar de Schriften heeft gegrepen.
Ik geloof niet, dat een theoloog, die Barth naspeurt, en die hem op zijn principia weet te toetsen, gevaar loopt van te verdrinken in deze diepe wateren, maar voor een leek en voor wie alleen vluchtig heeft kennis genomen van Barths denken, acht ik deze weergave van Barths theologie niet zonder gevaar.
„Christocentrisch" en „genade" vind ik, naar de Heilige Schrift beoordeeld en gewogen, zulke zwaar geladen woorden, dat Barths theologie er niet aan tippen kan, en nog veel minder dat deze theologie in het goud van de triomf der genade kan worden gevierd.
Ik verheug mij, dat uit het tweede deel duidelijk wordt, hoeveel aantekeningen ook Dr. Berkouwer heeft, als hij dat „Christocentrisch" element laat spreken, en als hij „genade" in de leer der verzoening door voldoening betrekt.
Daarom wie dit boek leest moet eerst wat meer van Barth gelezen hebben om zich rustig te kunnen oriënteren, bij al hetgeen hier in het eerste deel wordt gezegd.
En wie het leest met oordeel des onderscheids vindt in het tweede deel genoegzame aanwijzingen om te corrigeren de titel van dit boek.
Juist, toen ik aan het eind van dit boek was, heb ik het vraagteken nog eens verdubbeld achter de titel van dit boek.
En niemand minder dan Dr. Berkouwer zelf heeft mij daartoe genoopt. Ook een aanbeveling, zowel voor dit boek, als ook voor de Schrijver, die ik ken als een man, die de Gereformeerde theologie zeker niet voor „de triomf der genade in Barths theologie" zou willen ruilen.
Dit komt uit, als wij op blz. 205 lezen: „Reeds a priori moge vaststaan, dat de reformatorische theologie in haar beoordeling van Barths theologie nimmer iets zal mogen afdoen van het beslissende „sola gratia"."
Berkouwer wil „het reformatorisch denken, dat zelf zo met nadruk het „sola gratia" heeft geponeerd als brandpunt der theologie, hier op een beslissende wijze confronteren met Barths theologie" blz. 205.
Alleen deze vraag is mij niet opgehelderd in dit boek, of voor de reformatorische theologie de Heilige Schrift als het Woord van God besliste over het „sola gratia" of omgekeerd, zoals in Barths theologie, waarbij dan de Heilige Schrift slechts hulpdienst verricht?
Het is dan ook opmerkelijk, dat in heel dit boek, dat zulk een kernpunt van de reformatorische theologie bespreekt geen hoofdstuk is te vinden als „de triomf van het Woord van God in de theologie van Karl Barth".
Maar dit Schriftuurlijk-reformatorisch princiep is juist in strijd met Barths souvereiniteitsleer, en met zijn leer van „de triomf der genade".
Ik hoop, dat dit boek het ons kan leren.
Genade, die getoetst wordt aan de Bijbel, zegt ons nog wat meer dan openbaringsprinciep van de liefde Gods in Christus.
Genade klimt alleen tot haar triomf in het verzoenend bloed van de Heere Jezus Christus, die aan Gods recht heeft voldaan.
Genade met een kus van het recht gegroet.
Of Barth hiertoe kan komen nu hij zich zo sterk van de Gereformeerde voldoeningsleer heeft afgekeerd?
Maar wat blijft er dan eigenlijk van „de triomf der genade" over?
Met titels moeten wij voorzichtig zijn! Daarom op het titelblad een" vraagteken.
Ik ben blij, dat Dr. Berkouwer voor mij geen vraagteken is.
In het tweede deel van dit „gevaarlijk" (?) boek gaat de banier der Gereformeerde theologie toch triomfantelijk omhoog.
Maar dan geen vaandel voor de „triomf der genade in Barths theologie" alleen maar een „?".
Tegen deze titel blijf ik bezwaar maken, ook al heb ik grote waardering voor de uiteenzetting van Barths theologisch denken in dit boek.

A. (Apeldoorn) S.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen