Waar het om ging

Nu wij op 14 oktober gedenken dat 125 jaar geleden de Afscheiding te Ulrum een feit werd, worden wij herinnerd aan wat op die donkere oktoberavond in 1834 in het huis van de weduwe Koster plaats vond.
Wij zijn vandaag maar heel weinig historisch georiënteerd en ik stel mij geen grote cijfers voor als uitkomst op de vraag aan de lezer: hebt u de geschiedenis van de Afscheiding wel eens gelezen ? Zeker, wij hebben er wel van gehoord en er zijn enige vage trekken blijven hangen ergens aan de rand van ons geheugen, maar werkelijk kennen doen wij deze daad en haar betekenis veelal niet.
Of zij ons vandaag dan nog wat te zeggen heeft? Ongetwijfeld. Ware deze Afscheiding er niet geweest het kerkelijk leven in Nederland zou er niet alleen anders hebben uitgezien, maar deze daad der Afscheiding is van zulk een betekenis geweest dat zij bepalend geacht moet worden voor heel de opbouw van het leven van ons volk. Het is zeer de vraag of wij zonder de Afscheiding ons christelijk onderwijs zouden hebben gekend gelijk nu; of wij in de politiek van christelijke partijen zouden kunnen spreken en of wij onze christelijke maatschappelijke organisaties zouden kennen, gelijk dat nu het geval is.
De Afscheiding is van buitengewoon grote betekenis geweest tot zelfs voor Amerika en. Zuid-Afrika toe. Daarom mogen wij haar nimmer vergeten. Waaraan ontleent zij deze betekenis ?

Niet aan de mensen
Wie op de avond van de 14e oktober 1834 in Ulrum het gezelschap mannen en vrouwen had kunnen gadeslaan dat voor God knielde, zou de eenvoudigsten uit de eenvoudigen hebben gezien. Wie de Acte van Afscheiding beziet, die deze avond getekend is — zij is gelukkig bewaard — en de handtekeningen nagaat bemerkt aldra dat deze mensen niet gewend waren de pen te hanteren. Met hun van hard werken verstijfde handen konden zij nauwelijks de pen gebruiken. Sommigen konden hun naam niet eens schrijven. Het woord „lidmaat", dat zij achter hun naam voegden, konden de meesten niet eens spellen, zij hebben er allerlei dwaze fouten in gemaakt. Er waren er onder die niet eens schrijven konden en het anderen lieten doen.
Neen, wie de Afscheiding taxeren wil naar haar intellectuele peil en culturele standing is er spoedig mee klaar. Het was maar „Gronings stalvee" scholden hatelijke tegenstanders.
Had mogelijk hun domine hen opgezweept en aangespoord tot deze kerkelijke oppositie-daad? Och neen, het was veeleer omgekeerd. Zij oefenden meer aandrang op hun domine dan hij op hen.
Wat dan het diepste motief van deze avond was?

Het gezag van het Woord Gods
Wat deze eenvoudigen ook niet hadden geleerd, wel hadden zij hun bijbel leren lezen en naar dat getuigenis Gods leren horen.
Het was hun een verkwikking geweest toen hun predikant, ds. Hendrik de Cock, nadat hijzelf met zijn hart het Woord Gods had leren verstaan, hun de woorden des levens verkondigde. Ulrums niet grote kerk werd toen te klein. Deze klanken werden weinig meer gehoord in de kerken van Nederland, dat er zich op beroemde een „verlicht" land te zijn geworden en afgedaan te hebben met de sombere en zwartgallige beschouwingen omtrent de mens en God. De prediking van de Cock was als water op een dorstig land. En de Heere werkte mede. Er werden mensen bekeerd; er groeide leven en gemeenschap in geloof en liefde.
En Ds. de Cock getuigde. In de kerk en naar buiten. Immers het Woord Gods veroordeelde de weg waarop kerk en volk zich bewogen.
De tegenstand kwam ook op. Geen wonder: er werd onrust verwekt door de waarheid.
Beschuldigingen werden gelanceerd tegen Ds. de Cock. Kerkelijke besturen kwamen in het geweer en er vielen beslissingen. De Cock werd geschorst, straks afgezet als predikant en gedwongen zich rustig te houden en zich in alles te voegen naar de wil der kerkelijke besturen.
Zo werd de gemeente van haar herder beroofd, die zwijgen moest. In het vonnis dat hem trof werd het Woord Gods tot zwijgen gebracht. Het Woord moest echter spreken. Daarom scheidde men zich af van een kerk, die het Woord Gods niet maar haar eigen woord wel centraal stelde.
Zocht men dan wat nieuws?

De aloude belijdenis
Niet iets nieuws begeerde men. Men wenste alleen de bestaande belijdenis van de kerk te erkennen als band der gemeenschap. Men dacht er geen ogenblik aan een eigen belijdenis op te stellen als de specifieke belijdenis van de Afgescheiden kerk. Men had niet één of meer leerstukken, waarop men zich bizonder spitste. Alleen maar terugkeer — vandaar Acte van Afscheiding of wederkeer — naar de schatten der kerk wilde men. Maar deze wenste men dan ook voluit erkend te zien en daarnaar te leven. Men wenste daarnaar te leven omdat men daar nit had leren leven. Neen, het was in geen enkel opzicht zucht naar nieuwigheid die deze eenvoudigen dreef op die bizondere octoberavond van 1834.
Zij bekrachtigden met hun handtekening dat zij alleen maar wensten te blijven bij het pand der vaderen omdat dit was naar het Woord van God zelf.

Geen nieuwe kerk.
Ook was het in geen enkel opzicht het bedoelen om op wat wijze ook een nieuwe kerk te stichten. Zij dachten er niet aan. De kerk waartoe zij behoorden was voor hen geen kerk meer. „Vals" noemden zij haar. Een hard woord voorzeker, maar zij verstonden dit woord naar de scherpte van de belijdenis als niet de echte kerk meer. Zij hadden dit met smart moeten waarnemen in de daden van deze kerk. Zij kende zichzelf en hare ordinantiën meer gezag toe dan aan de woorden Gods. Verkrachters van het Woord des Heeren handhaafde zij en hun domine, die de volle waarheid preekte, legde zij het zwijgen op.
Daarom namen deze eenvoudigen het gewichtigste ambt dat de kerk kent, het ambt der gelovigen, ter hand om de kerk tot openbaring te brengen, daar waar zij zichzelf omgebracht had. En dat zij dit doen argumenteren zij in de Acte van Afscheiding met het Woord Gods. Het waren maar eenvoudige broeders en zusters, zondige mensen met duizenden gebreken, maar zij bogen voor den Heere en begeerden zijn kerk te zijn, meer niet.

Wat zij verwachtten?
Die vraag zouden zij op 14 October 1834 niet hebben kunnen beantwoorden. Zij zagen alleen in het gebod en waren blind in de toekomst. Een plan van werken hadden zij niet. Het was hun ook geen behoefte om de toekomst in kaart* te brengen.
Wel zagen zij nog naar de gemeenschap, die zij verlaten hadden en die zij de erenaam van kerk niet meer konden geven, en zij schreven: dat zij geen gemeenschap meer wilden hebben met de Nederlands Hervormde Kerk, totdat deze terugkeert tot de waarachtige dienst des Heeren: en verklaren tevens gemeenschap te willen oefenen met elke op Gods onfeilbaar Woord gegronde vergadering aan wat plaatse God dezelfde ook verenigd heeft.
Dat was de afgescheiden kerk met open deuren, waar elk ontvangen werd, die zich met hen onvoorwaardelijk wilde buigen onder het Woord van God en de daaruit geputte belijdenis.
Hoe de Heere het verder maken zou wisten zij niet.
Maar God heeft de geschiedenis der Afgescheiden kerken geschreven tot zegen voor ons volk dwars door haar gebreken heen.
Eindpunt wilde de Afscheiding niet zijn, alleen een voortgang op de weg van het kerk zijn. En het is deze worsteling der Afscheiding, die vandaag nog voortgaat. Want er is nog teleurstelling. Na 125 jaar buigt de Nederlands Hervormde kerk nog niet onvoorwaardelijk voor het Woord van God en nog zijn de Afgescheidenen niet verenigd met elke op Gods onfeilbaar Woord gegronde vergadering.
Waar het toen om ging gaat het ook nu om, zij het in een andere tijd en onder andere omstandigheden.
Worstelen wij er ook mee gelijk de eenvoudigen van Ulrum op 14 October 1884? Dan zijn we echt van '84.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen