Wij en de zede (I)

Algemene opmerkingen.
Het woord zede zegt op zichzelf niet veel. Wel gevoelen wij dat het in verband staat met wat wij doen en laten, met de levenspraktijk van alle dag dus. De zede is de levensgewoonte, zij heeft derhalve iets constants, iets blijvends in zich. Toch zegt het woord op zichzelf niet of iets goed of kwaad is, christelijk of niet-christelijk. Wij spreken immers van goede en van slechte zeden. Heidenen hebben zeden maar ook christenen. Op zichzelf is zede dus niet verbonden met het christendom. Wij spreken dan ook bijzonder van christelijke zeden of van gereformeerde zeden. In alle gevallen hebben wij echter met een bepaalde manier van doen — of ook van laten — te maken. In de zede vinden wij iets van het levenspatroon, dat zich gevormd heeft, hetzij dat dit dan geschied is onder angst voor goden of geesten, of onder de meer of minder duidelijke kennis van wat God de Heere van de mens eist.
Ik meen dat we kunnen zeggen dat in de zede het besef uitkomt: zo moet het; zo wordt het van ons geëist. Vandaar dat wij bij zede niet alleen aan gewoonte moeten denken; er zit iets meer in. Het is gewoonte dat wij niet met de vingers maar met eetgereedschap eten. Toch zullen we dit niet gemakkelijk zede noemen. Wel noemen we het zede, christelijke zede, dat wij onze doden begraven. Het woord zede heeft dan ook een bepaalde gevoelswaarde in veel gevallen.
Nu komen wij bij de zede — en dat is mee het eigenaardige — niet in aanraking met datgene wat direct voorgeschreven is. Het behoort mede tot de aard van de zede dat zij niet omschreven is. Zij leeft veeleer in het algemeen besef; zij wordt overgenomen. Vandaar het sterk historisch element in de zede. Wij nemen daarin veel over van anderen.
Men heeft dus getracht in de zede een bepaald gedragspatroon te vormen, waarin dan wordt beantwoord aan datgene, wat men als vaststaande regels voor het leven erkent.
Op deze wijze hebben zich levensgewoonten gevormd, die een bepaalde lijn, een eigen stijl aan het leven geven en waaraan men zich dan houdt en waarvan men ook begeert dat anderen ze zullen aanvaarden als regel voor het leven. Wie dat niet doet, valt uit de toon als iemand van andere zeden.

De christelijke zede.
Toen het evangelie zijn tocht begon onder de volkeren en het door de kracht van de Heilige Geest triumfen vierde in de harten van zondaren, werden daardoor niet alleen mensen behouden ten eeuwigen leven maar vanuit en door de kerk kreeg ook het evangelie invloed in het gehele leven. Toen heeft zich eerst in het gebied rondom de Middelandse zee en later verder naar het Westen voltrokken, wat wij nu nog zien in de zending n.l. dat langzamerhand, naarmate het aantal christenbelijders toeneemt, zich ook een andere levensstijl ontwikkelt, die de verandering in godsdienstig opzicht ook naar buiten doet openbaar worden. Dit is een langzaam en vaak moeilijk proces, waarbij de taaiheid van heidense zeden bleek en telkens nog blijkt. Vooral sinds het optreden van keizer Constantijn de Grote heeft zich deze christianisering van het brede leven voltrokken. Vooral daar waar het christendom staatsgodsdienst werd voltrok zich deze groei van de christelijke zeden snel.
Het moge dan voor velen een aannemen van levensvormen zonder meer geweest zijn — soms niet zonder dwang — het betekende toch de afbraak van heidense levensvormen.
Wij kunnen daar achteraf dankbaar voor zijn want hierdoor heeft zich een gechristianiseerd volksleven ontwikkeld en is de oude heidense cultuur omgevormd tot een christelijke. Het valt voor ons achteraf moeilijk in te denken, nog minder precies aan te wijzen, in welk opzicht en in welk een veelheid van levensvormen de invloed van het christendom aan de dag getreden is in de eeuwen die volgden op het ogenblik dat Paulus met het evangelie voet aan wal zette in Europa. Er groeiden andere verhoudingen in het huwelijksleven, in het rechtsleven, in de beoefening der barmhartigheid, in de kunst, in de wetenschap enz. Dit alles vloeide voort uit het rekening houden met de levende God, die in Christus zich tot verlossing geopenbaard had. Dit is, met name voor ons werelddeel een onschatbare zegen geweest, waardoor het Westen een bepaalde plaats, maar ook een bepaalde roeping in deze wereld kreeg.
Wij kunnen alleen maar betreuren dat vandaag een proces in omgekeerde richting bezig is zich te voltrekken. Wij spreken terecht van „ontkerstening" en bedoelen daarmede dat de invloed van het christendom in het brede leven steeds geringer wordt. Er openbaren zich machten en krachten, die er op uit zijn de christelijke invloeden in het leven aan te vreten en op deze wijze de christelijke zede te vernietigen. Het is daarom voor elk die christen wil zijn vandaag zeer nodig zich in zijn gedragingen af te vragen: werk ik mee aan de afbraak of aan de bewaring van de christelijke zede.

De gereformeerde zede.
Onder de gereformeerde zede vatten wij saam het levenspatroon zoals dat, over het algemeen onder gereformeerden gevonden werd en wordt. Het gaat hierbij niet om iets anders dan de christelijke zede maar wel om een bepaalde verscherping van de christelijke zede. De gereformeerde zede is strakker nog van lijn dan de christelijke.
Uiteraard is deze ook niet uit de lucht komen vallen. Zij heeft haar achtergrond in de Reformatie en, wat ons land betreft, mede voor een groot deel in de Nadere Reformatie. Het Calvinisme in het algemeen en in vele opzichten ook het Puritanisme heeft, vanuit Schotland, vormend ingewerkt op de gereformeerde zede, zoals die vooral in ons land tot ontwikkeling gekomen is en van hier uit meegedragen en overgebracht naar verschillende plaatsen in de wereld, waar gereformeerde christenen zich gevestigd hebben.
Deze gereformeerde zede kenmerkt zich in het algemeen door een preciesere levensstijl, een scherpere afgrenzing tegen veel wat men „werelds" acht alsook door een strakkere hantering van de zede als zodanig. Afwijking wordt scherp afgekeurd. Men ging zelfs soms zover dat men het naleven van de gereformeerde zede tot kenmerk van de waarachtigheid der bekering stelde. Het was dan erg moeilijk aan te nemen dat zij die de gereformeerde zede niet volgden toch waarachtig christen konden zijn.
Het is uit deze enkele trekken al wel verstaanbaar dat er over de gereformeerde zede nog wel enig verschil van mening gevallen is. En dit is ook vandaag nog het geval. Daarover in het vervolg nog wel eens iets.

Kremer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen